Hướng tới lộ trình xây dựng hồ sơ “Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk” trình UNESCO

VHO - Hội thảo quốc tế về chuỗi giá trị cà phê toàn cầu tại Đắk Lắk mở lộ trình đưa cà phê Việt vươn ra thế giới, gắn với di sản, sinh kế và phát triển bền vững.

Sáng 6.12, tại Bảo tàng Thế giới Cà phê (phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk), Sở VHTTDL tỉnh Đắk Lắk phối hợp cùng Trường Đại học Văn hóa TP.HCM, UNESCO, Đại học Vân Nam (Trung Quốc) tổ chức Hội thảo khoa học - Diễn đàn quốc tế “Chuỗi giá trị ngành công nghiệp cà phê toàn cầu - Phát triển toàn cầu, địa phương và bền vững”  do Công ty CP Tập đoàn Trung Nguyên bảo trợ.

Gắn phát triển thương hiệu với sinh kế bền vững

Hội thảo là hoạt động trọng tâm trong chuỗi sự kiện diễn ra trong hai ngày 5 và 6.12, quy tụ đông đảo nhà khoa học, chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp trong nước và quốc tế cùng trao đổi về vai trò của cà phê trong chuỗi giá trị toàn cầu từ góc độ kinh tế, văn hóa, di sản và phát triển bền vững.

Phát biểu khai mạc hội thảo, PGS.TS Lâm Nhân - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TP.HCM cho biết, hội thảo diễn ra trong bối cảnh tỉnh Đắk Lắk và khu vực miền Trung - Tây Nguyên đang chịu hậu quả nặng nề từ đợt lũ lịch sử năm 2025. 

Hàng nghìn hộ dân bị ảnh hưởng, cơ sở hạ tầng, diện tích cây trồng chủ lực bị tàn phá nghiêm trọng. Những mất mát ấy không chỉ là thiệt hại về vật chất mà còn là những khó khăn, lo âu, vất vả đang đè nặng lên cuộc sống của người dân.

“Trong giây phút trang trọng này, chúng ta xin được chia sẻ sâu sắc với những tổn thất mà đồng bào phải gánh chịu”, ông Lâm Nhân bày tỏ và cho biết từ thực tiễn đó, hội thảo không chỉ mang ý nghĩa học thuật mà còn hướng đến việc tìm kiếm các giải pháp căn cơ nhằm ổn định sinh kế, phục hồi sản xuất và phát triển bền vững cho vùng đất Tây Nguyên giàu bản sắc.

Theo PGS.TS Lâm Nhân, cà phê là cây công nghiệp chiến lược, là niềm tự hào của Đắk Lắk và Tây Nguyên, song đây cũng là loại cây trồng có yêu cầu sinh thái đặc thù, rất nhạy cảm trước biến đổi khí hậu.

Việc mở rộng diện tích cà phê trong nhiều năm qua mang lại lợi ích kinh tế trước mắt, nhưng cũng đặt ra những thách thức lớn về tài nguyên nước, suy giảm rừng tự nhiên và cân bằng sinh thái.

“Mỗi hecta cà phê được mở rộng đều phải trả giá bằng sự thu hẹp của rừng nguyên sinh - nơi giữ vai trò điều hòa dòng chảy, bảo vệ đất đai, duy trì nguồn nước. Sự suy giảm rừng trong thời gian dài, cộng với tác động của biến đổi khí hậu là một trong những nguyên nhân sâu xa làm gia tăng mức độ tàn phá của thiên tai”, PGS.TS Lâm Nhân đánh giá.

Từ đó, hội thảo đặt ra yêu cầu nhìn nhận phát triển ngành cà phê không chỉ là câu chuyện của cây trồng, mà còn là mối quan hệ gắn kết giữa sinh thái - kinh tế - văn hóa - cộng đồng và trách nhiệm xã hội.

Hội thảo quốc tế lần này cũng mang ý nghĩa đặc biệt trong tiến trình xây dựng hồ sơ “Tri thức trồng, chế biến và thưởng thức cà phê Tây Nguyên” trình UNESCO ghi danh vào Danh sách Thực hành tốt bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể.

Đây được xem là cơ hội quan trọng để tôn vinh tri thức bản địa, gia tăng giá trị thương hiệu cà phê Việt Nam và khẳng định vị thế của Tây Nguyên trong bản đồ di sản văn hóa thế giới.

Cà phê Việt: từ di sản bản địa đến thị trường toàn cầu

Theo Ban tổ chức, sau hơn hai tháng triển khai, hội thảo đã nhận được 67 tham luận khoa học, trải rộng trên nhiều lĩnh vực từ kinh tế, xã hội, văn hóa, nhân học, di sản học đến công nghệ chế biến, chuỗi giá trị toàn cầu và phát triển bền vững.

Các tham luận được chia thành ba nhóm chủ đề chính: Di sản cà phê: bản sắc địa phương và giá trị toàn cầu; Chuỗi giá trị, công nghiệp và công nghệ cà phê trong bối cảnh toàn cầu hóa; Cà phê, trách nhiệm xã hội và phát triển bền vững.

Nội dung các tham luận tập trung làm rõ vai trò của cà phê trong dòng chảy giao lưu và tiếp biến văn hóa; thực hành cà phê bản địa trong bối cảnh toàn cầu hóa; định vị di sản cà phê trong phát triển kinh tế, xã hội và du lịch; bảo tồn, phát huy tri thức địa phương trong trồng trọt, chăm sóc, chế biến và thưởng thức cà phê.

Ban tổ chức kỳ vọng, hội thảo sẽ trở thành không gian học thuật uy tín, nơi kết nối các nhà khoa học và nhà quản lý để cùng xây dựng tầm nhìn chiến lược cho ngành cà phê Việt Nam, hướng đến sự cân bằng giữa mục tiêu phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và gìn giữ hệ sinh thái rừng đầu nguồn - nền tảng sinh thái sống còn của khu vực Tây Nguyên.

Không dừng lại ở các phiên thảo luận học thuật, chương trình hội thảo còn mang đến nhiều trải nghiệm văn hóa đặc sắc như thiền cà phê, giao lưu với các chủ thể thực hành di sản tại các trang trại cà phê, tham quan Bảo tàng Thế giới Cà phê, thưởng thức chương trình Mapping 3D cà phê Ottoman…

Qua đó giúp các đại biểu tiếp cận chiều sâu văn hóa cà phê Việt Nam bằng những trải nghiệm trực tiếp, sinh động.

Thông qua hội thảo, ngành cà phê Đắk Lắk nói riêng và Việt Nam nói chung tiếp tục khẳng định định hướng phát triển theo chuỗi giá trị toàn cầu, gắn với bản sắc địa phương, trách nhiệm xã hội và mục tiêu phát triển bền vững, phù hợp với xu thế của thế giới và yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Cà phê từ lâu đã vượt khỏi vai trò của một sản phẩm nông nghiệp để trở thành tài sản văn hóa, gắn bó mật thiết với đời sống, tri thức bản địa và sinh kế bền vững của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên.

Tại Đắk Lắk - thủ phủ cà phê Việt Nam, cây cà phê giữ vai trò trụ cột kinh tế, quyết định trực tiếp đến thu nhập, an sinh xã hội và sự phát triển của địa phương, nhất là với các cộng đồng Ê đê, M’nông, Gia Rai…

Không chỉ là cây trồng xóa đói giảm nghèo, cà phê còn hàm chứa hệ tri thức truyền thống về canh tác, chế biến, ứng xử với đất đai và môi trường. Qua nhiều thế hệ, cà phê đã len sâu vào nếp sống, hình thành những thực hành văn hóa, nuôi dưỡng tinh thần cộng đồng, sự gắn kết và niềm tự hào bản sắc của cư dân bản địa.

Ngày 5.3.2025, “Tri thức trồng và chế biến cà phê Đắk Lắk” chính thức được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là dấu mốc quan trọng, khẳng định giá trị văn hóa của cà phê bên cạnh giá trị kinh tế, đồng thời mở ra cơ hội nâng tầm sản phẩm cà phê trên thị trường quốc tế.

Diễn đàn quốc tế “Chuỗi giá trị ngành công nghiệp cà phê toàn cầu - Phát triển toàn cầu, địa phương và bền vững” ngày 5 - 6.12.2025 không chỉ thúc đẩy trao đổi học thuật, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, mà còn là bước khởi đầu trong lộ trình xây dựng hồ sơ trình UNESCO.

Nếu được ghi danh, giá trị hạt cà phê Đắk Lắk sẽ được nâng lên bằng chính chiều sâu văn hóa, lịch sử và tri thức bản địa, góp phần mở rộng thị trường, phát triển du lịch di sản và bảo đảm sinh kế bền vững cho cộng đồng.