Sắc màu văn hoá từ đại ngàn xứ Thanh

VHO - Từ những thung lũng màu mỡ đến các bản làng ven suối, miền núi Thanh Hóa đã tạo dựng nên một không gian văn hóa phong phú, kết tinh từ lịch sử cộng cư lâu đời của nhiều tộc người. Trong dòng chảy hội nhập, bản sắc ấy vẫn được gìn giữ, bồi đắp và lan tỏa, trở thành điểm nhấn độc đáo của văn hóa xứ Thanh và văn hóa Việt Nam.

Bản sắc kiến tạo từ lịch sử cộng cư lâu đời

Miền núi Thanh Hóa từ lâu được ví như “vùng hợp lưu văn hóa” với sự cộng cư của các dân tộc Mường, Thái, Mông, Dao, Thổ, Khơ Mú… Người Thái, một trong những cộng đồng đông nhất, cư trú tập trung tại các huyện cũ như Thường Xuân, Bá Thước, Quan Hóa, Quan Sơn, Lang Chánh.

Các nghiên cứu cho thấy người Thái xứ Thanh hình thành từ nhóm Tày cổ bản địa, sau tiến trình giao thoa văn hóa với các nhóm di cư từ phía Bắc và cộng đồng Mường, Kinh, Khơ Mú lân cận.

Sự giao thoa bền bỉ ấy tạo nên bản sắc Thái Thanh Hóa vừa đặc trưng địa phương vừa phản ánh diện mạo chung của cộng đồng Thái Việt Nam.

Vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi của tỉnh có diện tích gần 8.000km², chiếm 71% diện tích tự nhiên toàn tỉnh; là nơi sinh sống của hơn 992.000 người, trong đó đồng bào DTTS chiếm hơn 70% dân số vùng.

Điều kiện tự nhiên giàu tài nguyên, khí hậu thuận lợi cho phát triển nông – lâm nghiệp, dược liệu, chăn nuôi; tuyến biên giới có nhiều cửa khẩu quan trọng như Na Mèo, Tén Tằn, Khẹo tạo lợi thế trong giao thương và phát triển kinh tế biên mậu.

Nhờ sự chỉ đạo quyết liệt của Tỉnh ủy, UBND tỉnh và sự đồng lòng của nhân dân, diện mạo vùng DTTS&MN thay đổi rõ rệt. Tái cơ cấu nông nghiệp, chuyển đổi cây trồng vật nuôi, ứng dụng công nghệ cao được triển khai đồng bộ; nhiều vùng sản xuất tập trung được hình thành.

Chăn nuôi trang trại, gia trại phát triển mạnh; lâm nghiệp chuyển dịch theo hướng bền vững. Các huyện (cũ) như Thạch Thành, Như Thanh, Ngọc Lặc, Thường Xuân đã thu hút doanh nghiệp đầu tư nhiều nhà máy may, tạo việc làm cho hàng nghìn lao động địa phương.

100% xã, thôn, bản miền núi đã có điện lưới quốc gia; thương mại – dịch vụ đáp ứng tốt nhu cầu dân sinh. Xây dựng nông thôn mới đạt nhiều kết quả nổi bật. 

Trong đó, Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã góp phần thu hẹp dần khoảng cách về mức sống, thu nhập của vùng dân tộc thiểu số và miền núi so với bình quân chung của cả tỉnh, cả nước; giảm dần số xã, thôn đặc biệt khó khăn; đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ.

Tỷ lệ hộ nghèo vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi từ 20,46% năm 2022, đến hết năm 2025 dự kiến giảm còn 5,6%. Thu nhập bình quân đầu người khu vực miền núi ước năm 2025 đạt 53,9 triệu đồng.

Toàn tỉnh có 8 đơn vị cấp huyện cũ đạt chuẩn và hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; 64 xã và 261 thôn, bản miền núi đạt chuẩn NTM; 103 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; 31 xã và 598 thôn, bản đạt chuẩn NTM kiểu mẫu; có 598 sản phẩm OCOP đã được công nhận.

Cùng với phát triển kinh tế, đời sống văn hóa – tinh thần của đồng bào ngày càng phong phú. Các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao được duy trì thường xuyên, tạo nền tảng xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh, giảm thiểu hủ tục, góp phần củng cố khối đại đoàn kết.

“Đánh thức” giá trị văn hóa bản địa

Tỉnh Thanh Hóa đặc biệt chú trọng công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống vùng đồng bào dân tộc. Nhiều lễ hội độc đáo được phục dựng và duy trì hàng năm như: Lễ hội Mường Ca Da (Quan Hóa cũ), Lễ hội Mường Xia (Quan Sơn cũ), Lễ hội Căm Mương và Mường Khô (Bá Thước cũ), Lễ hội Nàng Han và Cửa Đặt (Thường Xuân cũ), Lễ hội Chá Mùn (Lang Chánh cũ), Phủ Na (Như Thanh cũ), Khai hạ (Cẩm Thủy – Như Xuân cũ), Sết Bóoc Mạy, Kin Chiêng Boọc Mạy, đền Phố Cát (Thạch Thành cũ)… Các lễ hội không chỉ khơi dậy truyền thống mà còn tạo động lực phát triển du lịch cộng đồng.

Nghề dệt thổ cẩm của người Thái được gìn giữ và phát triển mạnh mẽ. Sự hòa quyện của kỹ thuật dệt vùng Tây Bắc, Thượng Lào, Nghệ An với hoa văn Mường Thanh Hóa – Hòa Bình tạo nên những sản phẩm vừa tinh xảo, vừa mang dấu ấn riêng của người Thái xứ Thanh.

Nhiều sản phẩm như váy hoa, khăn, túi, vỏ chăn… đã trở thành hàng hóa có giá trị, gắn với phát triển du lịch.

Văn hóa Mường với kho tàng đồ sộ như sử thi “Đẻ đất đẻ nước”, Mo Mường, cồng chiêng, hát xường, pồn pôông… tiếp tục được bảo tồn; là những giá trị phản ánh triết lý sinh tồn, thế giới quan, nhân sinh quan của cộng đồng qua nhiều thế hệ.

Người Dao duy trì lễ cấp sắc; người Mông gìn giữ nghi lễ tang ma và nghệ thuật khèn; người Thổ, Khơ Mú bảo lưu trang phục, dân ca – dân vũ và nghề thủ công truyền thống.

Nhiều năm qua, hệ thống văn hóa từ tỉnh tới cơ sở triển khai nghiên cứu, sưu tầm, phục dựng các trò chơi, trò diễn, tiếng nói, chữ viết, tập quán tốt đẹp của các dân tộc.

Các liên hoan văn hóa, hội thi nghệ thuật quần chúng được tổ chức thường niên, trở thành sân chơi để đồng bào thể hiện bản sắc tộc người, tạo môi trường sinh hoạt văn hóa lành mạnh.

Trao đổi về công tác bảo tồn văn hóa vùng đồng bào dân tộc, lãnh đạo Sở VHTTDL Thanh Hóa nhấn mạnh: “Thanh Hóa xác định văn hóa các dân tộc thiểu số là nguồn lực đặc biệt quan trọng, góp phần tạo nên chiều sâu bản sắc của tỉnh.

Chúng tôi tập trung xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, đồng thời hỗ trợ các địa phương bảo tồn lễ hội, nghề truyền thống, nghệ thuật dân gian, không gian văn hóa làng, bản gắn với phát triển du lịch bền vững.

Mục tiêu là để bản sắc văn hóa của đồng bào không chỉ được giữ gìn, mà còn trở thành động lực phát triển kinh tế – xã hội trong giai đoạn mới.”

Lãnh đạo sở cũng cho biết ngành văn hóa đang tiếp tục triển khai các đề án điều tra, kiểm kê, số hóa di sản văn hóa phi vật thể; hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy; xây dựng thiết chế văn hóa cơ sở; mở rộng các mô hình du lịch cộng đồng gắn với văn hóa dân tộc… nhằm đưa văn hóa vào đời sống, phát huy giá trị một cách thiết thực, hiệu quả.