Báo chí cần làm gì để vượt qua sự cạnh tranh khốc liệt với AI và các nền tảng mạng xã hội hiện nay?

VHO - Tại Diễn đàn báo chí toàn quốc năm 2025 vừa diễn ra tại Hà Nội, công chúng đã có dịp nhìn lại bức tranh khá toàn cảnh về sự chuyển động của báo chí trong suốt 100 năm qua. Bên cạnh những kết quả quan trọng, nổi bật của báo chí thì công chúng cũng nhìn thấy rõ những thách thức không nhỏ hiện nay. Vậy báo chí cần làm gì để vượt qua thách thức và cạnh tranh này?

Cuộc cạnh tranh khốc liệt

Ông Lê Quốc Minh (Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam) đã chỉ ra những thách thức lớn mà báo chí đang đối mặt.

Trích dẫn những báo cáo nghiên cứu báo chí mới nhất của Viện Reuters, ông Lê Quốc Minh cho biết tỷ lệ người dùng chatbot AI cho tin tức đang tăng nhanh, đặc biệt ở nhóm tuổi trẻ (7% toàn cầu, 15% dưới 25 tuổi). Các nền tảng công nghệ lớn tích hợp tóm tắt bằng AI và các tính năng tin tức khác đang gây lo ngại cho báo chí. Hệ sinh thái truyền thông thay thế do YouTuber, TikToker và podcaster dẫn đầu đang thách thức trực tiếp các cơ quan báo chí chính thống.

Bên cạnh đó, sự dịch chuyển của độc giả đã khiến mạng xã hội đã lần đầu tiên vượt qua truyền hình về mức độ truy cập tại Mỹ, cho thấy sự thay đổi lớn trong hành vi tiêu thụ thông tin. Sự lên ngôi của video mạng xã hội và tin tức dựa vào cá nhân đang là thách thức to lớn.

Niềm tin vào báo chí ổn định ở mức 40% nhưng vẫn thấp hơn thời điểm cao điểm COVID. Tỷ lệ những người né tránh tin tức đang tăng lên do cảm thấy tin tức quá tiêu cực, ảnh hưởng tâm trạng.

Đề cập đến kinh tế báo chí, ông Lê Quốc Minh cũng đã đưa ra trích dẫn tỷ lệ người trả tiền cho tin tức số đang chững lại, vẫn ở mức 18% tại các quốc gia thu nhập cao, rất khó để thu hút thêm người trả tiền.

Doanh nghiệp cắt giảm chi phí quảng cáo và dịch chuyển sang các nền tảng số có khả năng nhắm mục tiêu chính xác hơn. Google, Meta và Amazon đang kiểm soát khoảng 60% tổng doanh thu quảng cáo kỹ thuật số toàn cầu, trong khi báo chí chỉ hưởng 5% thị phần này.

Cùng nói về những thách thức của báo chí, nhà báo Trần Đăng Tuấn cũng đã đưa các số liệu cho thấy, số lượng người đọc ở những tờ báo hàng đầu Việt Nam trong những năm qua, dù hiện nay vẫn ở mức cao nhưng đã giảm so với các năm trước đó. Doanh thu từ báo chí cũng giảm theo.

Bên cạnh đó, để hiện diện trên các nền tảng mạng xuất hiện như một “cái chợ lớn” với lượng độc giả khổng lồ khắp thế giới, các toà báo cũng làm gần như hết mọi cách với dùng app, mạng xã hội... nhưng kết quả chưa thực sự như mong muốn – nhà báo Trần Đăng Tuấn chia sẻ.

Chưa dừng lại ở đó, khi AI (trí tuệ nhân tạo) xuất hiện thì càng làm tăng thêm những thách thức và tạo ra một cuộc cạnh tranh khốc liệt đối với báo chí. Theo ông Hoàng Nam Tiến (Phó Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học FPT) dự báo, nếu báo chí không có sự thay đổi thì chỉ cần khoảng 6 tháng nữa, với sự phát triển tốc độ và ngày một hoàn chỉnh của AI, nhiều nhà báo sẽ có nguy cơ không còn việc để làm.

Khả năng tổng hợp tin tức của AI cũng rất nhanh, phù hợp với nhu cầu của độc giả bận rộn, muốn thu nhập nhiều thông tin trong thời gian ngắn hiện nay. “Bạn giao dịch vụ cho AI về bất kỳ đề tài nào thì trung bình là nó quét đâu đó 15 phút một lần; nó lọc thông tin và lập tức tạo thành bản tin. Cũng ngay lập tức bằng AI tạo nên được MC, những người nói như thật luôn về bản tin đó”, ông Hoàng Nam Tiến nhận định.

TS. Lê Quốc Vinh (Chuyên gia truyền thông, Chủ tịch Le Group of Companies) khái quát về thách thức của báo chí Việt Nam đến từ: Sự bùng nổ của không gian số; thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng; thách thức về nguồn thu và mô hình kinh doanh; vấn đề niềm tin và tin giả.

Giải pháp nào cho báo chí đương đại

Theo các chuyên gia tại các diễn đàn báo chí thì các toà soạn và nhà báo phải chấp nhận có sự cạnh tranh này. Hơn nữa, phải biến thách thức thành cơ hội.

Ông Lê Quốc Minh khẳng định, việc ứng dụng AI vào tự động hóa quy trình sản xuất tin tức, phân tích dữ liệu lớn, phát hiện xu hướng và cá nhân hóa nội dung là điều mà mọi cơ quan báo chí, các nhà báo đều phải tận dụng.

Để “trấn an” các nhà báo, ông Hoàng Nam Tiến cho rằng có 3 điều mà AI không làm được trong báo chí, đó là không biết tò mò, không biết nhân quả; AI chỉ biết bắt chước, không biết sáng tạo, không điều tra được: AI không có cảm xúc. Do đó, ông Tiến khẳng định  AI không phải đối thủ của báo chí, AI là cánh tay nối dài trí tuệ con người.

Còn ông Trần Đăng Tuấn cũng cho rằng: "Chúng ta không nên loay hoay về “chỗ bán” (các nền tảng mạng xã hội) nữa mà cần quan tâm đến cốt lõi, đó là phải nâng cao chất lượng báo chí. Báo chí chỉ có một con đường đi là trở thành một nguồn khả tín, mang tính khai mở để mang lại giá trị để sau tất cả, bạn đọc phải tìm đến".

TS. Lê Quốc Vinh  khẳng định: Bài toán lớn nhất của báo chí hiện nay chính là tìm kiếm lại niềm tin của công chúng, độc giả dựa trên sự thật. Niềm tin dựa trên sự thật là điều mà báo chí không bị ảnh hưởng với những dòng thông tin trên mạng xã hội.

TS. Lê Quốc Vinh cũng nói thêm, báo chí không chỉ còn là phản ánh, báo chí cần kiến tạo và nêu giải pháp. Theo đó, báo chí tập trung vào việc không chỉ phản ánh các vấn đề mà còn tìm kiếm và đề xuất các giải pháp cụ thể, tích cực để giải quyết chúng, đồng thời thúc đẩy thay đổi và phát triển của xã hội.

Ông Trần Đăng Tuấn cho rằng giải pháp chỉ có một con đường là làm thế nào để báo chí “khả tín nhất”. Báo chí cần có sự khai mở, phân tích. Lúc đó báo chí như một gian hàng bé cũng được, không cần chạy theo view nhưng phải “chất lượng”, phải làm được những điều AI, mạng xã hội không có được, phải lồng ghép hoạt động truyền thông...

Hiện nay báo chí đang đứng trước thách thức nhưng cũng là cơ hội để nhìn lại và nâng cao chất lượng. Chỉ có chất lượng và coi “chất lượng” như một từ khoá quan trọng sẽ là giải pháp cho chính báo chí hiện nay – nhà báo Trần Đăng Tuấn nhấn mạnh.