VHO - Kết quả khai quật tại Tháp đôi Liễu Cốc đã làm rõ những đặc trưng kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc của người Chăm. Đặc biệt, không ghi nhận dấu tích của tháp thứ 3, di tích này chỉ có 2 đền tháp chính trong khi các đền tháp Champa dọc miền Trung chỉ ghi nhận 1 tháp thờ chính hoặc 3 tháp chính.

Vị trí các hố đào thăm dò, khai quật khảo cổ tại di tích Tháp đôi Liễu Cốc. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Phát hiện hơn 4.800 tiêu bản

Chiều ngày 27.6, Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam và Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế đã có báo cáo sơ bộ về kết quả thăm dò và khai quật khảo cổ tại di tích quốc gia Tháp đôi Liễu Cốc (phường Hương Vân, thị xã Hương Trà).

Theo ông Nguyễn Ngọc Chất, Phó Phòng Nghiên cứu sưu tầm, Bảo tàng Lịch sử quốc gia, người chủ trì đợt khảo cổ lần này cho biết, theo kế hoạch ban đầu, chúng tôi dự định mở 3 hố khai quật (tổng diện tích 60m2) xung quanh tháp Bắc (đền - tháp chính ở phía Bắc, Kalan Bắc) ở vị trí phía đông, phía bắc và phía tây của tháp; đồng thời sẽ mở 5 hố thăm dò (tổng diện tích 20m²) ở các khu vực xung quanh. Tuy nhiên, trong quá trình khai quật, chúng tôi đã cho mở rộng và nối thông các hố khai quật (H1, H2, H3) lại với nhau tạo thành 01 hố lớn (9,4 x 10,3m), bao quanh nền móng kiến trúc tháp Bắc. Qua đó đã xác định rõ mặt bằng, quy mô và kết cấu của kiến trúc đền tháp Bắc. Đồng thời, ở các hố thăm dò, cũng đã xác định được vị trí của tháp Cổng, tháp Hoả, hệ thống tường bao phía đông và đường đi nối từ tháp Nam sang tháp Bắc.

Hố đào khảo cổ tại di tích Tháp đôi Liễu Cốc

Sau khi phát quang và mở hố khai quật ở độ sâu từ 102 - 215cm, đã xuất lộ kết cấu địa tầng của di tích. Diễn biến địa tầng cho thấy Tháp đôi Liễu Cốc được xây dựng trên một gò đất phù sa của sông Bồ, cao hơn mực nước biển từ 3,7 - 4m. Trước khi tiến hành xây dựng tháp, người xưa đã đổ đắp thêm một lượng đất phù sa để tạo mặt bằng, sau đó tiến hành đầm chắc bằng lớp đất laterite và bột gạch, dày từ 5 - 12cm để gia cố đáy móng tháp.

Theo đoàn chuyên gia, sau khi hợp nhất 3 hố khai quật cũng đã làm xuất lộ toàn bộ quy mô, mặt bằng, kết cấu nền móng, đế tháp và phần còn lại của thân tháp Bắc. Cụ thể, tháp Bắc có bố cục mặt bằng hình vuông, cửa chính hướng đông lệch bắc 14^o, ba phía bắc, tây, nam đều có cửa giả. Tiền sảnh ở phía đông kéo dài, nhô hẳn về phía trước.

Tháp Bắc gồm có 4 phần: móng, đế tháp, thân tháp và mái tháp. Riêng mái tháp đã bị sụp đổ, không thể nhận diện; thân tháp cũng đã bị sụp đổ mất quá nửa, nên việc nhận diện cũng hạn chế. Từ móng đến thân tháp đều được xây xếp thuần nhất bằng gạch, gạch xếp so le ngang dọc, trong đó phần phủ bì bên ngoài và mặt trong của móng, tường tháp đều sử dụng gạch lành, riêng phần lõi tường thì được sử dụng đa phần là gạch vỡ, có lẫn đất sét vàng, thuần...

Các chuyên gia, nhà nghiên cứu khảo sát di tích Tháp đôi Liễu Cốc sau khi thăm dò, khai quật.

Song song với việc làm xuất lộ quy mô kết cấu nền móng kiến trúc tháp Bắc và các dấu tích kiến trúc liên quan khác, trong quá trình khai quật cũng thu được khối lượng lớn di vật với 4.807 tiêu bản. Trong đó tập trung chủ yếu là các loại vật liệu kiến trúc, trang trí kiến trúc, các mảnh bia và phù điêu đá, đồ gốm men, đồ sành, đồ đất nung và tiền kim loại.

Đặc biệt, trong 4 tiêu bản di vật đá có một đầu tượng Phật có dạng phù điêu, tạo tác một mặt từ đá phiến màu xám tím, khoảng niên đại thế kỷ XI - XII. Cùng với đó là 3 mảnh bia ký được làm từ đá sa thạch màu xám vàng, bề mặt mài nhẵn; trong đó có 2 mảnh mặt bia, khắc chìm chữ Phạn cổ, 1 mảnh cạnh bên của bia.

Các tiêu bản gốm Champa được phát hiện khi khai quật

Đợt khảo cổ cũng tìm thấy nhiều hiện vật với nhiều loại hình, chất liệu khác nhau, như: gốm thô, đồ đất nung, đồ sành; trong đó có những 3 chiếc bình vôi của Champa, thế kỷ IX - XI còn tương đối nguyên vẹn, đồ gốm men Việt Nam niên đại kéo dài từ thế kỷ XIV - XIX, đồ sứ Trung Quốc thế kỷ XVII - XIX.

Di tích Champa duy nhất miền Trung có 2 tháp thờ chính

Tháp đôi Liễu Cốc là di tích đền tháp Champa hiếm hoi còn xuất lộ trên mặt đất tính từ Bắc Mỹ Sơn trở ra. Từ đầu thế kỷ XX, Tháp đôi Liễu Cốc đã được người Pháp ghi danh và xếp hạng là cổ tích trong toàn cõi Việt Nam và Đông Dương. Năm 1994, di tích đã được Bộ VHTT (nay là Bộ VHTTDL) xếp hạng Di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia.

Đoàn khảo cổ không nhận thấy tháp thờ chính thứ 3 tại di tích. Tháp đôi Liễu Cốc là đền tháp Chapma duy nhất ở miền Trung có 2 đền tháp chính.

Theo các chuyên gia trong đoàn khảo cổ, di tích Tháp đôi Liễu Cốc khác với các di tích đền tháp Champa ở miền Trung Việt Nam bởi chỉ có 2 đền tháp chính. “Qua kết quả khai quật và quan sát bề mặt hiện trạng, bước đầu chúng tôi chỉ xác định được hai đền tháp chính trong di tích, không thấy dấu hiệu của đền tháp thứ 3. Nếu đúng như vậy thì Tháp đôi Liễu Cốc là di tích đặc biệt, duy nhất thuộc hệ thống di tích đền tháp Champa có 2 tháp thờ chính; bởi thường các di tích đền tháp Champa phân bố trải dọc miền Trung chỉ ghi nhận về hệ thống di tích có 1 tháp thờ chính hoặc 3 tháp thờ chính” - ông Nguyễn Ngọc Chất thông tin.

Kết quả khai quật cũng cho thấy, để xây dựng tháp Liễu Cốc, người xưa đã xây một khối tường vuông vức, lòng/chính điện để trống, đặt ngẫu tượng thờ, ngoài xây giật cấp phân vùng cửa giả, cửa chính/ Tiền đường, phía trên mái vòm thu dần lên cao. Khi đã tạo thành khối tháp với tường dày (dày 1,6 - 1,65m) xong xuôi mới tiến hành đục, cắt, mài tạo thành các cột góc, cột trụ, ô hộc chìm hay những đường xoi rãnh trang trí bên ngoài.

Đợt khảo cổ cũng làm rõ một phần bình đồ kiến trúc tổng thể đền tháp Liễu Cốc với những đặc trưng kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc, bia ký… thể hiện rõ nét đây là công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng của người Chăm.

Phù điêu tượng Phật bằng đá sa thạch, niên đại thế kỷ XI - XII

Những kết quả sơ bộ tại đợt thăm dò, khai quật khảo cổ cùng với các tư liệu nghiên cứu, đoàn khảo cổ nhận định niên đại xây dựng tháp Bắc Liễu Cốc vào giai đoạn thế kỷ IX, tương ứng với niên đại của tháp Mỹ Sơn C2, nằm trong giai đoạn đầu của phong cách nghệ thuật Đồng Dương.

Ngoài ra, khi so sánh trang trí trên tường của tháp Bắc và tháp Nam ở Liễu Cốc, đoàn cũng nhận thấy có sự khác biệt về trang trí cột và trụ tường của hai tháp này. Nhiều khả năng hai tháp không cùng một niên đại xây dựng. Điều đó cần tiếp tục bổ sung tư liệu khi có điều kiện nghiên cứu, mở rộng diện tích khai quật.

Ông Nguyễn Ngọc Chất kiến nghị tỉnh Thừa Thiên Huế tiếp tục quan tâm, đầu tư mở rộng diện tích nghiên cứu, khai quật khảo cổ để xác định rõ quy mô, kết cấu nguyên gốc, tính chất, đặc điểm, niên đại của di tích Tháp đôi Liễu Cốc, làm cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích; xây dựng hồ sơ thuyết minh di tích đúng với giá trị vốn có.

Đồng thời, nghiên cứu gia cố, gia cường hệ thống tường tháp, tránh xuống cấp, đổ vỡ; làm sạch bề mặt gạch, chống rêu mốc và cây cối mọc phủ lên kiến trúc. Nghiên cứu, thiết kế nhà mái che cho hai công trình kiến trúc tháp chính, có thể sử dụng nhà tiền chế, với bộ mái vòm cao, xung quanh có hệ thống cột, móng bó và đường đi lại quanh tháp...