Lễ hội Bà Chiêm Sơn được công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia

VHO - Ngày 3.6, Bộ trưởng Bộ VHTTDL Nguyễn Văn Hùng đã ký quyết định số 1663/QĐ-BVHTTDL công bố Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, chính thức đưa Lễ hội Bà Chiêm Sơn, xã Duy Trinh, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam vào danh mục này.

Đồng thời giao trách nhiệm cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cùng các cơ quan, đơn vị có liên quan, trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình, thực hiện công tác quản lý nhà nước theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa đối với di sản văn hóa phi vật thể này.

Các địa phương có di sản được đưa vào Danh mục cần chủ động triển khai các biện pháp bảo tồn, khôi phục và quảng bá giá trị di sản theo đúng quy định của pháp luật.

Lễ hội Bà Chiêm Sơn ở xã Duy Trinh được tổ chức từ ngày mồng 10 đến ngày 12 tháng Giêng âm lịch hàng năm nhằm tưởng nhớ, tri ân Bà Chiêm Sơn/Bô Bô Thái Dương phu nhân đã có công phò trợ, che chở, hộ quốc an dân cho cộng đồng cư dân làng Chiêm Sơn nói riêng và khu vực ven sông Thu Bồn của huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam nói chung.

Tín ngưỡng thờ Bà Chiêm Sơn là nét văn hóa riêng có của cư dân Việt nơi đây, trong mối tương đồng của tín ngưỡng thờ nữ thần của người Việt.

Việc tổ chức lễ hội được phối hợp nhuần nhuyễn giữa ban tổ chức của chính quyền địa phương và ban hành lễ của cộng đồng làng truyền thống Chiêm Sơn, đảm bảo lễ hội được diễn ra bài bản, tôn trọng các yếu tố truyền thống, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân về nhu cầu tín ngưỡng, tâm linh.

Hiện nay, lễ hội Bà Chiêm Sơn được tổ chức qua hai phần là tiến hành các nghi lễ cúng tế và sau đó là phần hội hè. Trong đó, phần lễ bao gồm lễ Túc yết (lễ cúng tiên thường), lễ kỵ Bà (lễ Chánh tế), lễ rước kiệu Bà và lễ Đại tế.

Phần hội được tổ chức với nhiều hình thức phong phú và đa dạng, phù hợp với nhiều lứa tuổi như các trò chơi dân gian kéo co, đẩy gậy, đua thuyền, hát bài chòi, hát bộ, thả hoa đăng và các chương trình văn hoá nghệ thuật đặc sắc, sôi động khác.

Với ý nghĩa tâm linh to lớn, mang lại nhiều giá trị văn hóa tinh thần cho cộng đồng, quá trình tổ chức lễ hội được quan tâm chuẩn bị chu đáo, đầy đủ, trang nghiêm, từ cấp xã đến cấp huyện.

Theo Sở VHTTDL Quảng Nam, lễ hội Bà Chiêm Sơn mang một số đặc điểm nổi bật như:

Tính thiêng: được tổ chức hàng năm nhằm suy tôn và tri ân Bà Chiêm Sơn, vị thần linh bảo hộ cuộc sống của cư dân trong vùng, phù hộ cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu - nhu cầu rất quan trọng đối với cộng đồng cư dân làng xã nông nghiệp Chiêm Sơn và khu vực lân cận.

Tính đặc sắc: Là lễ hội thuần đặc chất dân gian của người Việt Quảng Nam, thể hiện ở đối tượng thờ tự, tiến trình diễn ra lễ hội, nội dung văn tế, các bản sắc phong thần.

Toàn bộ quy trình của lễ hội là những mô thức cố định, được định hình từ truyền thống lâu đời của làng Chiêm Sơn và vẫn tiếp tục được nuôi dưỡng, duy trì cho đến ngày nay, phản ánh tính đặc sắc của nghi lễ tín ngưỡng mang dấu ấn giao lưu văn hóa tín ngưỡng Việt – Champa.

Tính nguyên bản: Quy trình tổ chức lễ hội, nghi lễ rước kiệu Bà, nghi thức cúng tế đều được kế thừa từ những thế hệ người đi trước và có nội dung văn bản cụ thể được lưu truyền đến hiện nay.

Tính cộng đồng: Lệ Bà hàng năm ở Chiêm Sơn đã tạo nên một sự hấp dẫn nhất định đối với những người tín mộ vị nữ thần đặc biệt này. Tham gia lễ hội không chỉ có cộng đồng cư dân trong làng, mà còn có sự tham gia đầy lòng thành kính của người dân trong huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam và trong cả nước về tham dự và tìm hiểu lễ hội.

Tính biểu trưng, biểu tượng: Bản chất của việc tổ chức lễ hội là hoạt động sinh hoạt tinh thần của cộng đồng với vai trò chủ thể là cộng đồng dân cư địa phương.

Tính kế thừa: Lễ hội phản ánh rõ nét quá trình biến dưỡng văn hóa Chăm-pa - Việt, ẩn sâu bên trong nó là tiến trình hình thành và phát triển của tín ngưỡng thờ nữ thần, được cụ thể hoá thành Bà/Thánh Mẫu của người Việt trên dải đất miền Trung nói chung và Quảng Nam nói riêng, nổi bật với sự Việt hoá thành hình tượng Bà Chiêm Sơn, Bà Thu Bồn...

Lễ hội Bà Chiêm Sơn có vai trò lịch sử và văn hoá rất quan trọng bởi đó là môi trường, không gian bảo tồn văn hóa của nhiều thời kỳ lịch sử trong quá khứ, là cầu nối giữa quá khứ với hiện tại, giúp cho thế hệ sau hiểu rõ hơn về truyền thống của quê hương, đất nước.

Lễ hội cũng mang vai trò xã hội trong việc cố kết cộng đồng khi không gian lễ hội đã thiết thực giúp mọi cá nhân có thể tự thể hiện mình, được tham gia một hoạt động của đời sống tinh thần của cộng đồng, tạo nên giá trị mang nhiều ý nghĩa của giao tiếp, mở rộng quan hệ xã hội.

Ngày nay, lễ hội Bà Chiêm Sơn có vai trò kinh tế khi những giá trị văn hóa của lễ hội là những sản phẩm văn hóa độc đáo, tạo nên môi trường du lịch văn hóa tâm linh hấp dẫn, thu hút khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm, giúp nâng cao thu nhập cho cộng đồng cư dân địa phương.