Bài 3: Đầu tư lớn cho tương lai

GS.TS.NGND Nguyễn Quang Ngọc - nhà sử học đã dành nhiều năm nghiên cứu về Hà Nội cho biết: “Nửa thế kỷ gắn bó, nghiên cứu lịch sử nước nhà, tôi có nhiều tâm tư, nhiệt huyết dành cho mảnh đất Hà Nội nghìn năm văn hiến. Những nghiên cứu của tôi càng khiến tôi hiểu và yêu Hà Nội hơn”.

“Với mong muốn sưu tầm, nghiên cứu, phổ biến tri thức về mọi mặt, nhận thức tổng hợp về con người và mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, phục vụ cho các chiến lược phát triển bền vững Thủ đô, tôi cho rằng việc đưa môn Hà Nội học vào các cấp học là vô cùng cần thiết”, GS.TS.NGND Nguyễn Quang Ngọc nói.

Có lẽ vì quá gắn bó, hiểu và yêu Hà Nội, GS Nguyễn Quang Ngọc- Công dân Thủ đô ưu tú năm 2020 đã dày công nghiên cứu, chủ biên hàng chục bộ sách, chủ trì nhiều hội thảo về Thăng Long- Hà Nội. Say sưa với bộ môn Hà Nội học, năm 2018, ông cũng là đồng chủ biên giáo trình Hà Nội học đang được giảng dạy trong rất nhiều trường hiện nay.   

“Mảnh đất này, qua nghìn năm lịch sử vẫn luôn là trung tâm chính trị, xã hội, kinh tế, văn hoá hàng đầu đất nước. Có biết bao nhiêu giá trị mà chúng ta chưa khai thác, phát huy hết được”, GS Nguyễn Quang Ngọc tâm tư.

Tại Hội nghị Văn hoá toàn quốc lần thứ nhất năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh có bài phát biểu dài 40 phút. Người tha thiết mong muốn nền văn hóa mới của nước nhà lấy hạnh phúc của đồng bào, của dân tộc làm cơ sở. Hãy học tập cái hay của văn hóa Đông - Tây để tạo ra một nền văn hóa thuần túy Việt Nam, để hợp với tinh thần dân chủ. Phải làm thế nào cho văn hóa vào sâu trong tâm lý của quốc dân, nghĩa là văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ.

Văn hóa phải làm thế nào cho quốc dân có tinh thần vì nước quên mình, vì lợi ích chung mà quên lợi ích riêng. Người đã khẳng định: “Số phận dân ta là ở trong tay dân ta. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Tôi mong chúng ta đem văn hóa lãnh đạo quốc dân để thực hiện độc lập, tự cường và tự chủ”.

GS Nguyễn Quang Ngọc nhấn mạnh: “Lời Chủ tịch Hồ Chí Minh “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi” là một mệnh lệnh, một nguyên tắc trên hành trình phát triển của đất nước. Nếu văn hoá không soi đường cho quốc dân đi nó sẽ không còn là văn hoá nữa. Văn hoá trước hết phải bắt đầu từ con người có văn hoá, con người sáng tạo ra văn hoá”.

GS Nguyễn Quang Ngọc khẳng định, văn hoá càng ngày càng thể hiện rõ vai trò là sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và hội nhập quốc tế. Với Hà Nội, vai trò của văn hoá càng quan trọng, văn hoá và kinh tế đang kết quyện lại với nhau, góp phần phát triển bền vững Thủ đô.

Đảng bộ Hà Nội luôn xác định xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là một nội dung quan trọng trong chiến lược phát triển văn hóa, hình thành hệ giá trị văn hóa gắn với phát huy những giá trị nhân văn sâu sắc của Thăng Long - Hà Nội; coi đây là nguồn lực, động lực quan trọng cho phát triển Thủ đô.

 “Có những lĩnh vực này, lĩnh vực kia Hà Nội có thể không đi đầu cả nước nhưng nếu văn hoá Hà Nội không đi tiên phong, không trở thành mẫu hình tiêu biểu, biểu tượng văn hoá chung của dân tộc thì Hà Nội không còn là Hà Nội nữa”, GS Nguyễn Quang Ngọc nhận định.

Mang trên mình trọng trách đó, người Hà Nội luôn tâm niệm và hướng tới việc sống thực sự có văn hoá, thanh lịch, văn minh, hiện đại, tôn trọng pháp luật. Thành phố Hà Nội đã ban hành riêng Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17.3.2021 của Thành ủy về phát triển văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2025.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của văn hóa và xây dựng người Hà Nội văn minh, thanh lịch, năm 2021, Thành ủy Hà Nội đã ban hành Chương trình 06-CTr/TU về phát triển văn hóa; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực; xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021- 2025. Trong đó xác định phát triển văn hóa Thủ đô xứng tầm với truyền thống ngàn năm văn hiến, là trung tâm văn hóa lớn của cả nước.

GS Nguyễn Quang Ngọc đánh giá, trên cả nước, không có mấy địa phương dồn tâm, dốc sức để phát triển văn hóa như Hà Nội. Nỗ lực này của Hà Nội cho thấy Thành phố đang đưa văn hóa thành lĩnh vực trọng yếu, hàng đầu, là nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh để phát triển Thủ đô nhanh và bền vững.

Tâm niệm những việc mình làm để “trả nghĩa” Thủ đô, ông Nguyễn Quang Ngọc khẳng định, đến thời điểm này, Hà Nội đã hội đủ các điều kiện để tập trung xây dựng văn hóa, con người Hà Nội đáp ứng được yêu cầu xây dựng Thành phố Hà Nội thành Thủ đô văn hiến, văn minh, hiện đại.

Giới thiệu với chúng tôi một số mô hình, chương trình về giáo dục nếp sống văn minh, thanh lịch, hiện đại của Trường Tiểu học Nam Thành Công (quận Đống Đa, Hà Nội), Hiệu trưởng Phạm Thị Phúc cho biết: “Để Chỉ thị số 30-CT/TU của Thành uỷ Hà Nội về “Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh” sớm đi vào cuộc sống, chúng tôi đã quán triệt sâu sắc Chỉ thị quan trọng này. Đồng thời, cụ thể hóa các nhiệm vụ, giải pháp trong Chỉ thị; nâng cao công tác tuyên truyền, ban hành các Kế hoạch, đưa vào thực hiện trong Nhà trường”.

“Trước tiên, để có môi trường giáo dục lành mạnh, chúng tôi nêu gương của người đứng đầu. Đề cao vai trò gương mẫu về đạo đức, phong cách, lối sống của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, giáo viên trong trường về xây dựng và thực thi các giá trị văn hóa, giá trị con người Hà Nội thanh lịch, văn minh”, bà Phạm Thị Phúc chia sẻ.

Trực tiếp tham gia biên soạn bộ tài liệu “Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh cho học sinh Thủ đô” (do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội biên soạn, phát hành từ năm 2010), bà Phạm Thị Phúc cho biết: “Đây là bộ tài liệu quan trọng, được dùng trong các nhà trường để giáo dục, uốn nắn các công dân Thủ đô từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường”.

Các thành viên tổ biên soạn và nội dung trong bộ tài liệu này đều được chọn lựa để làm nổi bật lên “chất Hà Nội”, phong cách người Hà Nội, khi truyền đạt các con sẽ dễ hiểu, dễ tiếp thu, dễ thực hiện. Các con sẽ được học những điều cơ bản nhất về kỹ năng, cách ứng xử sao cho thật lễ phép, văn minh, tinh tế, nhân văn, có văn hóa khi ở nhà, khi tới trường, ở ngoài xã hội và cả khi chỉ có 1 mình. Các chủ điểm xuyên suốt, đồng tâm, tiệm tiến từ lớp 1 đến lớp 5. Để sau khi rời mái trường, các con tự hào hơn khi mình là một học sinh Thủ đô.

Là một trong những trường điểm của Thành phố, Trường tiểu học Nam Thành Công đã triển khai các kế hoạch để xây dựng “Trường học hạnh phúc” với các tiêu chí cụ thể, góp phần vào việc tạo ra môi trường giáo dục lành mạnh, đưa nhà trường thực sự trở thành cái nôi nuôi dưỡng, bồi đắp nhân cách, đạo đức, lối sống... cho thế hệ trẻ Thủ đô, hướng tới hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới.

“Mỗi sáng đầu giờ, chiều cuối ngày vào những ngày các con đi học, tôi ra đón học sinh, chào giáo viên ở cổng trường. Nghe tiếng chào hỏi tíu tít của học sinh, những nụ cười trong sáng, những bàn tay nhỏ nhắn vẫy chào... Chúng tôi thực sự thấy hạnh phúc. Ngôi trường hạnh phúc là ở đó, hiệu trưởng thấy hạnh phúc, các thầy cô thấy hạnh phúc, học sinh thấy hạnh phúc. Với chúng tôi, thật sự mỗi ngày tới trường là một ngày vui, mỗi cô trò đều góp phần để mái trường của mình thêm hạnh phúc”, Hiệu trưởng Phạm Thị Phúc tự hào kể.

Bà Phạm Thị Phúc cho biết, chúng tôi luôn chú trọng đến việc đề cao giáo dục đạo đức, kỹ năng sống trong nhà trường; kiên quyết ngăn chặn bạo lực và các tệ nạn học đường; nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử, văn hóa địa phương, giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh trong học sinh của trường.

Qua việc tổ chức cuộc thi học sinh thanh lịch, văn minh của Nam Thành Công và đưa các nội dung về văn hóa, con người Hà Nội vào giảng dạy trong các tiết học giáo dục địa phương, lồng ghép trong các tiết học khác, học sinh của chúng tôi luôn tự hào về “mái nhà chung” Nam Thành Công, tự hào vì được là công dân của Thành phố ngàn năm văn hiến.

“Từ những bài học về Hà Nội, về hệ giá trị con người Hà Nội thanh lịch, văn minh, học sinh toàn trường sẽ được bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, phẩm chất, đạo đức, lối sống, nhân cách, văn hóa giao tiếp, ứng xử, tôn trọng pháp luật.

Bên cạnh đó, nhà trường lồng ghép nội dung giáo dục giá trị văn hoá, con người Hà Nội vào các môn học, chú trọng giáo dục trí, đức lồng ghép với giáo dục nghệ thuật, giáo dục thể chất”, bà Phạm Thị Phúc, Hiệu trưởng trường Tiểu học Nam Thành Công (quận Đống Đa, Hà Nội).

Chẳng phải ngẫu nhiên mà Hà Nội thanh lịch, văn minh lại đi vào thơ, ca, nhạc, họa nhiều đến thế; trở thành cảm hứng mãnh liệt đến thế cho những sáng tạo nghệ thuật của các văn nghệ sĩ nhiều thế hệ.

Một trong những nghệ sĩ hết lòng vì Hà Nội, NSND, đạo diễn Đặng Nhật Minh cũng là người đã vinh dự đón nhận Giải thưởng Lớn - Vì tình yêu Hà Nội (hạng mục quan trọng nhất của Giải thưởng Bùi Xuân Phái) vào năm 2023, khi ông đã ở tuổi xưa nay hiếm.

NSND, đạo diễn Đặng Nhật Minh là cái tên tiếp nối những tên tuổi nổi tiếng, những học giả, trí thức, nghệ sĩ đã sống, gắn bó và dành nhiều tình yêu cho Hà Nội như: Nguyễn Vinh Phúc, Tô Hoài, Phan Huy Lê, Giang Quân, Phú Quang, Hồng Đăng, Trần Văn Thủy...

Với những tác phẩm điện ảnh Trở về (năm 1994), Hà Nội mùa đông 46 (năm 1997), Mùa ổi (2001) Đừng đốt (2009), Hoa Nhài (năm 2022), đạo diễn Đặng Nhật Minh đã thể hiện cốt cách, tình người, tâm tính, phẩm giá của người Hà Nội, ngay cả những thời điểm đất nước khó khăn nhất, trong mỗi thước phim.

Là người gốc Huế, thế nhưng vị đạo diễn bậc thầy của điện ảnh Việt Nam Đặng Nhật Minh lại chia sẻ, Hà Nội mới là vùng đất đã khơi nguồn cảm hứng bất diệt cho ông sáng tạo. “Hoa nhài”, có lẽ là tác phẩm điện ảnh cuối cùng trong sự nghiệp làm phim của NSND Đặng Nhật Minh.

Vị đạo diễn mãn nguyện khi những lát cắt dung dị về Hà Nội mà ông trải nghiệm hơn 60 năm gắn bó đã được đến với khán giả của nhiều Liên hoan phim lớn. Tại Liên hoan phim quốc tế Hà Nội lần thứ VI, đạo diễn đã vinh dự đón nhận giải thưởng của UBND thành phố Hà Nội với bộ phim này, ghi nhận những nội dung đóng góp cho sự xây dựng và phát triển Thành phố.

“Hà Nội thân thương với tôi như một người ruột thịt. Tôi gắn bó với Hà Nội từ những năm tháng trưởng thành cho đến nay. Hà Nội đã hình thành nên con người nghệ sĩ của tôi. Tôi làm điện ảnh cho đến hôm nay đều bởi Hà Nội”, đạo diễn giãi bày.

Trong những thước phim của Đặng Nhật Minh, có một Hà Nội hoài cổ nhưng cũng đầy hiện thực, dữ dội mà lại bình yên. Chính bởi gắn bó máu thịt với Hà Nội, đạo diễn Đặng Nhật Minh mới có được những bộ phim sâu sắc về Hà Nội như thế. Trong các bộ phim, khán giả có thể bắt gặp, dù là người Hà Nội gốc, hay là người Hà Nội nhập cư, khi đã ở thành phố này, đều mang trong mình tính nhân văn, thanh lịch, văn minh, truyền qua bao thế hệ. Cuộc sống có thể thay đổi, thế giới có thể biến động, nhưng bản tính, sự nhân văn, tinh tế, sâu sắc của người Hà Nội là mạch nguồn bất biến.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội khẳng định: “Xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là một trong những nhiệm vụ trọng tâm được Đảng bộ, Chính quyền Thủ đô đặt ra trong nhiều nhiệm kỳ qua”.

Ông Bùi Hoài Sơn cho rằng, đây là một hướng tiếp cận đúng đắn, phù hợp với điều kiện cụ thể của Hà Nội - trái tim của Tổ quốc, nơi hội tụ và tỏa sáng những giá trị văn hóa của dân tộc, đồng thời cũng là nơi “giữ nhịp đập”, điều tiết cho sự phát triển chung của đất nước.

Đặt con người là trung tâm, là nguồn lực, động lực quan trọng cho phát triển Thủ đô “Văn hiến - văn minh - hiện đại”, Hà Nội đang có những đầu tư lớn cho tương lai. Vì xét cho đến cùng, con người là đích đến của mọi sự phát triển về kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục, khoa học, công nghệ... Chăm lo cho con người cũng là chăm lo cho sự phát triển bền vững đất nước.

Theo ông Bùi Hoài Sơn, Hà Nội có một vị trí vô cùng đặc biệt trong lịch sử đất nước, người Hà Nội cũng mang cốt cách riêng. Nếu biết cách phát huy nguồn lực con người trong quá trình phát triển, chắc chắn Hà Nội sẽ có một cơ hội tuyệt vời để phát triển Thủ đô theo cách năng động, sáng tạo và bền vững.

Điều này cũng phù hợp với xu thế lớn của thế giới, trong cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, với định hướng chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, kinh tế sáng tạo dựa trên nguồn lực văn hóa dồi dào của Thủ đô.

Cũng cần nhìn thẳng vào một thực tế, công tác xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh tiến triển còn chậm, kết quả chưa tương xứng với yêu cầu phát triển văn hóa Thủ đô. Một số giá trị con người Thủ đô đang bị mai một.

Đâu đó, vẫn còn có người dân có lối sống xô bồ; hành vi ứng xử thiếu văn hóa trong gia đình, nhà trường, xã hội; các biểu hiện coi thường luật pháp khi tham gia giao thông; xả rác thải bừa bãi nơi công cộng, vô cảm với người xung quanh… đang ảnh hưởng xấu đến hình ảnh đẹp của con người Hà Nội và văn hóa Hà Nội.

Ông Bùi Hoài Sơn cho rằng, sở dĩ còn có tình trạng trên vì chúng ta vẫn chưa định hình được hệ giá trị nhân cách với các chuẩn mực rõ ràng về đạo đức, lối sống con người Hà Nội. Các tiêu chí xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh còn chung chung.

Việc cụ thể hóa các hệ giá trị văn hoá, con người để dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thực hiện còn chậm và lúng túng. Công tác triển khai, cụ thể hóa việc thực hiện các chuẩn mực, tiêu chí con người thanh lịch, văn minh cho từng đối tượng cụ thể ở một số ngành, đoàn thể chưa được quan tâm đúng mức.

Điều đáng lo ngại là, một bộ phận dân cư, nhất là lớp trẻ- những người chịu trách nhiệm tương lai của đất nước có xu hướng bắt chước lối sống lai căng, thực dụng, buông thả, không có lý tưởng; thiếu ý thức tu dưỡng cá nhân; vô trách nhiệm với sự phát triển của gia đình, cộng đồng, xã hội. Có thể nói, việc giáo dục đạo đức, lối sống cho tầng lớp thanh thiếu niên hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của Thủ đô.

Ngoài ra, những ảnh hưởng bên ngoài từ quá trình phát triển của nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự phát triển như vũ bão của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là thông tin tiêu cực từ mạng xã hội với nhiều mặt trái, hệ lụy, đã làm phức tạp thêm nhiệm vụ xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh.

Khẳng định việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là nhiệm vụ cần sự kiên trì, bền bỉ, thường xuyên, lâu dài, ông Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh nhiệm vụ nào cũng rất quan trọng và chúng ta cần thực hiện đồng bộ tất cả giải pháp để có thể có những chuyển biến thực sự.

“Không phải là những hô hào to tát, phong trào, chiến dịch hoành tráng, tôi nghĩ chúng ta nên bắt đầu từ những việc nhỏ, có thể thực hiện được bởi từng người. Ở đó, mỗi người chúng ta có thể thực hiện tốt việc xây dựng môi trường xã hội lành mạnh”, ông Bùi Hoài Sơn mong mỏi.

Mỗi công dân Thủ đô trong sinh hoạt, hoạt động đầu tư, cần giữ gìn, có văn hóa ứng xử, văn hóa giao tiếp, đề cao lòng tự trọng, gìn giữ và lan tỏa chữ “tín” với các đối tác trong và ngoài nước, để Hà Nội trở thành một “đô thị đáng sống”, điểm đến hấp dẫn về lịch sử, văn hóa và con người đối với du khách trong và ngoài nước.

Bên cạnh đó, cần phải phát huy vai trò của gia đình trong xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Cùng với việc củng cố các giá trị trong gia đình qua nền nếp, gia phong, truyền thống gia đình, qua tấm gương ông bà, cha mẹ đối với con, cháu.

Để nuôi dưỡng, giáo dục được một con người tử tế, có văn hoá, không thể phó mặc, “khoán trắng” cho nhà trường và xã hội mà cần khai thác và phát huy những giá trị của gia đình Hà Nội truyền thống bên cạnh việc bổ sung, tiếp thu những giá trị mới của gia đình hiện đại.

Phát huy vai trò của môi trường xã hội trong việc triển khai thành các hoạt động cụ thể, phù hợp trong thực tiễn ngành, giới, địa phương, đơn vị mình về xây dựng con người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Trong đó, triển khai hệ giá trị chung thành những bộ nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp, quy tắc ứng xử, tiêu chí văn hóa thích hợp để thực hiện.

PGS Bùi Hoài Sơn cũng nhấn mạnh việc phải phát huy vai trò của văn học, nghệ thuật, của đội ngũ văn nghệ sĩ trong xây dựng con người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Đặc biệt là cần khuyến khích sáng tác các tác phẩm hướng con người tới khát vọng chân, thiện, mỹ; giúp con người thanh lọc tâm hồn, tự hoàn thiện bản thân, xây dựng các giá trị mới của thời đại, khiến cho văn hóa thực sự “soi đường cho quốc dân đi".