Công nghệ giúp phục hồi tranh cổ trong vài giờ

VHO - Một nhóm nghiên cứu tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT) vừa phát triển công cụ phục chế tranh sơn dầu ứng dụng AI, có thể tái tạo nhanh chóng các vùng hư hại nặng, giúp rút ngắn thời gian bảo tồn từ hàng trăm giờ xuống chỉ vài giờ và tiết kiệm chi phí cho các phòng trưng bày toàn cầu.

Từ 200 giờ xuống vài giờ

Alex Kachkine, nghiên cứu sinh sau đại học tại MIT và là người đứng đầu dự án, đã thử nghiệm kỹ thuật này trên một bức tranh thế kỷ XV bị hư hỏng nặng, được cho là của một họa sĩ vô danh thuộc trường phái Schongauer. Tác phẩm bị chia thành bốn mảng lớn, phủ đầy các vết nứt nhỏ và hàng nghìn mảng sơn bong tróc.

“Phần lớn hư hại nằm ở những chi tiết tinh vi và phức tạp, mà nếu phục chế thủ công sẽ mất ít nhất 200 giờ,” anh Kachkine cho biết.

Quá trình phục hồi bắt đầu bằng việc số hóa bức tranh để xác định 5.612 vùng cần sửa chữa. Mặt nạ kỹ thuật số sau đó được dựng trên phần mềm Adobe Photoshop, sử dụng các kỹ thuật như sao chép họa tiết từ vùng nguyên vẹn, điều chỉnh màu sắc cho phù hợp, và thậm chí ghép khuôn mặt từ tranh khác của cùng họa sĩ.

Tổng cộng, 57.314 màu đã được sử dụng để lấp đầy các vùng hỏng. Bản tái tạo được in lên một lớp polymer trong suốt, phủ vecni chống nhòe, rồi áp trực tiếp lên tranh gốc. Đáng chú ý, mặt nạ này có thể dễ dàng tháo gỡ bằng dung môi bảo tồn mà không gây ảnh hưởng đến lớp tranh phía dưới.

Từ lâu, phục chế tranh là công việc tỉ mỉ, chỉ dành cho các tác phẩm giá trị cao hoặc có ý nghĩa lịch sử đặc biệt. Nhưng với phương pháp mới, Kachkine tin rằng hàng loạt tranh bị hư hỏng có thể hồi sinh và trở lại với công chúng.

“Chúng tôi muốn phương pháp này trở thành một công cụ phổ thông, mở đường cho việc phục hồi nhanh và tiết kiệm, đặc biệt trong các bảo tàng hoặc kho lưu trữ có hàng nghìn tác phẩm đang xuống cấp,” anh nói.

Giáo sư Hartmut Kutzke từ Bảo tàng Lịch sử Văn hóa, Đại học Oslo, trong bài bình luận đăng kèm trên tạp chí Nature, nhận định phương pháp có thể là cứu cánh cho các bức tranh “hạng trung” – những tác phẩm không đủ giá trị để phục hồi theo lối cũ nhưng vẫn mang ý nghĩa nghệ thuật và văn hóa.

“Tôi không nghĩ nó sẽ thay thế các kỹ thuật bảo tồn truyền thống, nhất là với những kiệt tác có giá trị lớn. Nhưng đây là cánh cửa mở ra cơ hội cho công chúng tiếp cận những tác phẩm vốn bị lãng quên,” ông nói.

Tương lai bảo tồn số

Dù công nghệ mang lại nhiều hứa hẹn, Alex Kachkine thừa nhận vẫn tồn tại các câu hỏi đạo đức cần cân nhắc. Việc đặt một lớp phim kỹ thuật số lên tác phẩm gốc liệu có làm thay đổi trải nghiệm thưởng thức nghệ thuật? Các phần bổ sung từ tranh khác có phá vỡ tính nguyên bản?

Một số chuyên gia cũng cảnh báo việc "thêm thắt" vào tranh, dù được thực hiện bằng công nghệ cao, có thể gây tranh cãi trong giới bảo tồn vốn coi trọng tính nguyên bản tuyệt đối.

Tuy nhiên, trong thời đại số, những phương pháp lai giữa nghệ thuật – công nghệ như vậy có thể trở thành xu hướng mới trong bảo tồn, nhất là khi các tổ chức văn hóa đang tìm cách tiết kiệm ngân sách mà vẫn đảm bảo tiếp cận rộng rãi cho công chúng.

Nhìn rộng hơn, kỹ thuật phục chế bằng AI không chỉ mở ra hướng đi mới cho nghệ thuật thị giác mà còn minh chứng tiềm năng to lớn của AI trong bảo tồn di sản, lĩnh vực vốn tưởng chỉ dành cho bàn tay con người. Với sự hỗ trợ từ công nghệ, quá khứ có thể được gìn giữ… nhanh hơn và rộng rãi hơn bao giờ hết.