Nỗ lực tìm kiếm “ngôn ngữ” mới cho sân khấu Việt

VHO - Diễn ra từ ngày 16-30.11, Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 quy tụ gần 30 đơn vị nghệ thuật trong và ngoài nước, mang đến nhiều tìm tòi, cách tân táo bạo. Tuy không có ranh giới hay khuôn mẫu cho sự thử nghiệm, nhưng mọi sáng tạo muốn hiệu quả vẫn phải hòa hợp với văn hóa Việt và đáp ứng được thị hiếu khán giả.

Ngày 23.11 tại Ninh Bình, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam phối hợp UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức buổi hội thảo về Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025. 

Đây là một trong ba hội thảo chuyên đề của liên hoan, tạo diễn đàn để các nhà nghiên cứu, nghệ sĩ và nhà quản lý trao đổi về tính thử nghiệm trong các tác phẩm tham dự; qua đó, thúc đẩy sự đổi mới và phát triển của sân khấu Việt.

Nhiều thử nghiệm mới 

Tính đến ngày 23.11, đã có 13 vở diễn thuộc nhiều loại hình như kịch nói, chèo, xiếc, múa rối… được biểu diễn tại 4 tỉnh, thành phố: Hà Nội, Hải Phòng, Ninh Bình và TP.HCM.

Tại buổi hội thảo chuyên đề, PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái đánh giá cao tinh thần sáng tạo của các đoàn nghệ thuật Việt Nam và quốc tế. Theo bà, loạt tác phẩm năm nay thể hiện sự thử nghiệm ở nhiều bình diện: từ cấu trúc kịch bản, tư duy dàn dựng của đạo diễn đến phương pháp biểu diễn, tương tác không gian, thiết kế mỹ thuật, âm nhạc…

Mỗi đoàn đều tìm cho mình hướng đi mới, mở rộng biên độ sáng tạo nhưng vẫn giữ đặc trưng ngôn ngữ của loại hình.

PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái nhận định, dù liên hoan chưa kết thúc nhưng có thể khẳng định, đây là mùa liên hoan đáng nhớ khi quy tụ nhiều vở diễn có chất lượng cao nhất từ trước đến nay.

Bên cạnh đó, sự xuất hiện của nhiều đơn vị nghệ thuật quốc tế cũng mang đến cơ hội học hỏi, trao đổi nghề nghiệp, mở ra những gợi ý mới cho sân khấu thử nghiệm Việt Nam trong tương lai.

Tại TP.HCM, 5 tác phẩm đã được trình diễn, ghi nhận nhiều đột phá đáng chú ý. Trong đó, 3 tác phẩm: Sơn hà (Sân khấu Sen Việt), Hồn thơ ngọc (Nhà hát thể nghiệm Thế giới trẻ) và Nguyệt hạ (Sân khấu kịch Hồng Vân) được đánh giá nổi bật nhờ tinh thần thể nghiệm rõ nét, có sự đổi mới mang chiều hướng tích cực cho nền sân khấu Việt. 

Nếu 2 tác phẩm Sơn hà và Hồn thơ ngọc thuộc thể loại kịch một người – loại hình phổ biến trên thế giới nhưng còn rất mới tại Việt Nam, thì vở Nguyệt hạ được làm mới từ kịch bản khi kết hợp giữa kịch shakespeare và bi kịch phổ biến tại Việt Nam, cùng cách dàn dựng khéo kéo khi nhân vật mang “1 xác 2 hồn”….

Còn tại Hà Nội, 2 vở chèo của Nhà hát Chèo Quân đội và Nhà hát Chèo Hà Nội cũng thu hút sự quan tâm đặc biệt.  

Theo chia sẻ của đại diện Nhà hát Chèo Quân đội, chèo là loại hình truyền thống mang đậm tính ước lệ, tự sự và trữ tình, nên việc thử nghiệm đòi hỏi nhiều cân nhắc. Tuy vậy, để tiếp cận khán giả trẻ, ê-kíp đã mạnh dạn áp dụng nhiều đổi mới nhằm làm phong phú thêm ngôn ngữ chèo.

Trong vở chèo Câu chuyện tình yêu, câu chuyện dân gian quen thuộc được kể bằng hình thức chèo nhưng theo cấu trúc mới: thay vì mạch kể tuần tự, nhiều nhân vật cùng đảm nhiệm vai trò dẫn chuyện, tạo nhịp điệu linh hoạt và mang hơi thở đương đại.

Gần 30 đoàn nghệ thuật trong và ngoài nước “so tài”

VHO - Diễn ra từ 15-30.11, Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 do Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam chủ trì, phối hợp với UBND tỉnh Ninh Bình tổ chức tại 4 địa điểm: TP. Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, TP. Hải Phòng và tỉnh Ninh Bình.

Âm nhạc cũng có yếu tố thử nghiệm khi ê-kíp đã kết hợp chất liệu ngũ âm truyền thống với hòa âm, phối khí phương Tây theo hướng đa thanh, phức điệu; sử dụng bè kép, tiết tấu mới và cả trống điện tử để tạo hiệu ứng âm sắc khác lạ.

Mỹ thuật sân khấu cũng được làm mới với mảng màu tả ý, tả thần kết hợp tả thực, giúp tăng sức gợi hình và mở rộng không gian biểu đạt của chèo.

Sáng tạo phải mang bản sắc riêng 

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc, Tổng Biên tập Tạp chí Văn Hiến, nhà báo Nguyễn Thế Khoa nhận định, các tác phẩm tại liên hoan đã nỗ lực tìm tòi, khai thác và dám thử nghiệm, thậm chí có những bước đi táo bạo.

Tuy nhiên, thử nghiệm chỉ là điểm khởi đầu, để đánh giá hiệu quả và thành công thực sự, cần thêm thời gian bàn luận thêm. 

Nhà báo Nguyễn Thế Khoa cũng nhấn mạnh, giá trị của thử nghiệm nằm ở việc tìm ra bản sắc riêng, đòi hỏi sự sáng tạo thực chất, không thể trở thành bản sao của bất cứ ai hay bất kỳ nền sân khấu nào.

Còn PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái cho rằng, sân khấu thử nghiệm không phải chạy theo những hình thức “dị biệt”, mà là tìm kiếm cách biểu đạt mới cho các vấn đề mà sân khấu đặt ra. Thử nghiệm phải dựa trên nền tảng truyền thống, từ căn cốt văn hóa dân tộc; nếu chỉ “làm cho khác” mà không chạm đến cảm xúc khán giả, đó chưa phải là thử nghiệm đúng nghĩa.

Tham dự liên hoan, Liên đoàn Xiếc Việt Nam mang tới vở xiếc kịch Nghêu sò ốc hến. Tác phẩm được chuyên gia đánh giá cao nhờ nỗ lực đưa nghệ thuật xiếc, vốn mang tính đặc thù, hòa mình vào dòng chảy sân khấu. 

Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, NSND Tống Toàn Thắng cho biết: “Nghệ thuật xiếc Việt Nam lâu nay mạnh về kỹ thuật nhưng chưa có ngôn ngữ riêng. Qua thử nghiệm, chúng tôi đưa yếu tố sân khấu vào sâu hơn, dùng ngôn ngữ xiếc kể một câu chuyện hoàn chỉnh với nhân vật, xung đột và tính nhân văn”.

Kịch xiếc giờ đây không chỉ là các động tác kỹ thuật, mà biến cơ thể nghệ sĩ thành “ngôn ngữ tư duy” truyền tải ý tưởng và cảm xúc.

Khi được phát triển đúng hướng, xiếc kịch hoàn toàn có thể trở thành mảng nghệ thuật sáng tạo, giàu tiềm năng, giúp sân khấu Việt khẳng định dấu ấn riêng trên bản đồ sân khấu thử nghiệm quốc tế.