Liều “vaccine” tinh thần cho con trẻ

VHO - Theo chuyên gia, những cử chỉ nhỏ, dịu dàng và thầm lặng từ cha mẹ có thể mang sức mạnh đáng kinh ngạc. Đây không chỉ là nhu cầu tình cảm mà xuất phát từ cơ sở khoa học.

Sau những nụ cười là nỗi lo không tên

Ẩn sau vẻ ngoài ngoan ngoãn, lễ phép của nhiều học sinh là những áp lực tâm lý khó gọi tên.

Nghiên cứu do TS Nguyễn Ngọc Quỳnh Anh, chuyên gia tâm lý, Chủ nhiệm chương trình Cử nhân Tâm lý học, Đại học RMIT Việt Nam và cộng sự thực hiện trên 1.600 học sinh trung học cho thấy, có đến 1/6 thanh thiếu niên đang âm thầm vật lộn với những vấn đề cảm xúc.

Đối với nữ sinh, tình trạng này còn nghiêm trọng hơn: cứ năm em sẽ có một em đang phải đối mặt với các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Áp lực gia tăng rõ rệt ở lớp 12, khi tương lai dường như phụ thuộc hoàn toàn vào một kỳ thi duy nhất.

Tại TP.HCM, nơi tốc độ sống và kỳ vọng luôn ở mức cao, có tới 21% thanh thiếu niên chia sẻ đang chịu đựng căng thẳng tâm lý.

Những con số không còn là dữ liệu khô khan, mà là hồi chuông cảnh tỉnh về nhu cầu chăm sóc sức khỏe tinh thần của thế hệ trẻ, những người đang đại diện cho tương lai của mỗi gia đình và xã hội.

Cha mẹ – “người hùng” thầm lặng

Giữa những loay hoay tìm giải pháp, khoa học chỉ ra điều tưởng chừng đơn giản nhưng rất quan trọng: sự ấm áp từ cha mẹ, đặc biệt là từ người cha, có thể giúp thanh thiếu niên duy trì cảm xúc tích cực và giảm nguy cơ gặp vấn đề tâm lý.

Trẻ có cha thể hiện sự quan tâm rõ ràng có khả năng tránh được các rối loạn tâm thần cao gần gấp đôi so với các bạn cùng trang lứa.

Điều này đặc biệt ý nghĩa trong bối cảnh văn hóa Việt Nam vốn coi trọng hình ảnh người cha nghiêm khắc, ít biểu lộ cảm xúc.

Khi người cha vượt qua vai trò truyền thống để trở thành người bạn đồng hành, lắng nghe và thấu hiểu, mối quan hệ cha con được củng cố bằng sự gắn kết tình cảm, chứ không chỉ là trách nhiệm.

Khi tình yêu thương trở thành rào cản

Nghiên cứu cho thấy không phải tất cả tình thương của cha mẹ đều nuôi dưỡng sự phát triển lành mạnh của trẻ. Khi sự bảo vệ vượt qua ranh giới cần thiết, nó có thể trở thành những "rào cản vô hình" ngăn chặn sự trưởng thành tự nhiên của các em.

Hiện tượng kiểm soát quá mức, đặc biệt từ người mẹ được chứng minh có tác động tiêu cực đến trí tuệ cảm xúc của trẻ.

Những đứa trẻ sống trong môi trường được bảo vệ quá mức thường phát triển mức độ tự tin thấp hơn và khả năng đối phó với căng thẳng kém hơn so với những trẻ được nuôi dưỡng trong môi trường cân bằng giữa yêu thương và tự do.

Đặc biệt, nghiêm trọng hơn là kiểu nuôi dạy sử dụng kỷ luật khắc nghiệt được bao biện bằng tình yêu thương.

Các nghiên cứu dài hạn cho thấy những trẻ em trải qua hình thức nuôi dạy này thường có xu hướng tránh né việc đưa ra quyết định, biểu hiện mức độ tự chủ thấp và gặp khó khăn trong việc xây dựng các mối quan hệ xã hội lành mạnh.

Điều thú vị khác mà nghiên cứu chỉ ra là sự bao bọc quá mức từ người cha, mặc dù không ảnh hưởng đến trí tuệ cảm xúc nói chung, nhưng lại làm giảm khả năng hiểu và biểu đạt cảm xúc – một kỹ năng quan trọng để phát triển những mối quan hệ ý nghĩa.

Dù truyền thống văn hóa Việt coi trọng vai trò nhẹ nhàng của người mẹ cũng như uy quyền của người cha, kết quả nghiên cứu nêu bật tầm quan trọng cần cân bằng cả hai.

Cả cha lẫn mẹ đều có vai trò trong việc tạo nên một môi trường nơi trẻ cảm thấy được yêu thương và ủng hộ, đồng thời cũng được khích lệ phát triển tính độc lập và vững vàng.

Trí tuệ cảm xúc – nền tảng vững vàng cho tương lai

Tình cảm ấm áp từ cha mẹ không chỉ giúp thanh thiếu niên cảm thấy dễ chịu mà còn góp phần nuôi dưỡng trí tuệ cảm xúc, một yếu tố then chốt cho sự phát triển toàn diện.

Trí tuệ cảm xúc là khả năng nhận diện, thấu hiểu và điều tiết cảm xúc của bản thân, đồng thời nhận biết và phản ứng phù hợp với cảm xúc của người khác.

Kỹ năng này hình thành nền tảng cho các mối quan hệ lành mạnh, ra quyết định đúng đắn và vững vàng khi đối mặt với các thách thức trong cuộc sống. Đó không phải sự mềm yếu mà là kỹ năng để thực hiện nhiệm vụ khó khăn nhất: làm chủ cảm xúc.

Hãy tưởng tượng một bạn trẻ có thể giữ bình tĩnh trước áp lực thi cử, đồng cảm với người bạn đang gặp khó khăn và đứng lên bảo vệ bản thân một cách tử tế. Đó là trí tuệ cảm xúc.

Điều tuyệt vời là trí tuệ cảm xúc không cố định; nó có thể được bồi dưỡng và phát triển, đặc biệt trong môi trường gia đình thông qua các tương tác mỗi ngày. Trí tuệ cảm xúc không nảy nở từ áp lực mà từ sự ấm áp chân thành.

Nghiên cứu của nhóm tác giả chỉ ra, sự ấm áp của cha mẹ thể hiện qua yêu thương, chấp nhận và tin tưởng là yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất đến trí tuệ cảm xúc của thanh thiếu niên.

Khi cha mẹ chủ động chia sẻ cảm xúc và tạo không gian an toàn để con được là chính mình, các em sẽ học cách tự điều chỉnh cảm xúc, phát triển sự tự tin và khả năng thích ứng với các tình huống khó khăn trong cuộc sống.

Bắt đầu từ những điều nhỏ nhất

Nhân ngày Gia đình Việt Nam, cần nhớ một điều quan trọng rằng gia đình là môi trường học tập đầu tiên và có ảnh hưởng nhất đến khả năng học cảm xúc của trẻ.

Cách cha mẹ thể hiện sự ấm áp, cân bằng giữa quan tâm với sự tự do, đồng thời ủng hộ tính độc lập của con cái, định hình sâu sắc cảm xúc trong tương lai của các con.

Các ông bố ngoài vai trò là trụ cột tài chính, hãy hiện diện ở nhà vì con. Hãy hỏi con trẻ xem con cảm thấy gì và thực lòng lắng nghe. Hãy chia sẻ cảm xúc của chính mình với các con vì thể hiện mặt yếu mềm cũng là một dạng sức mạnh.

Với người mẹ, hãy tin tưởng khả năng độc lập của con. Hãy để con vấp ngã và có mặt khi con cần. Hãy để tình thương của mẹ là không gian cho con lớn lên hơn là chiếc lồng ngăn con với thế giới.

Cha mẹ có thể tạo tổ ấm để trẻ có thể thể hiện cảm xúc mà không bị đánh giá. Bản thân cha mẹ nên tự thực hành trí tuệ cảm xúc. Hãy không chỉ khen khi con được điểm số cao, mà còn khen con về sự trưởng thành, nỗ lực và khả năng tự nhận thức.

Ngày Gia đình này, hãy bắt đầu trò chuyện cùng con, và đừng đợi đến khi có chuyện mới hỏi thăm. Hãy ngồi xuống và hỏi con điều con mong muốn là gì, điều con muốn cha mẹ hiểu con là gì và cho con biết điều cha mẹ yêu thích ở con là gì.

Trở thành cha mẹ ấm áp không có nghĩa là mềm yếu. Đó là sự dũng cảm lựa chọn kết nối thay vì kiểm soát, thấu hiểu thay vì áp đặt. Đó cũng là một trong những hành động có ý nghĩa nhất để chuẩn bị cho con hành trang vững vàng bước vào cuộc đời.

(Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện)