Hành trang đầu đời không thể thiếu

VHO - Trong gia đình, tình yêu thương, đạo đức và tri thức luôn là những hành trang quý báu cha mẹ dành cho con cái. Thế nhưng trong một xã hội đầy cám dỗ vật chất, có một hành trang khác không thể thiếu, đó là kỹ năng quản lý tài chính cá nhân. Việc dạy con về tiền bạc là điều cha mẹ không nên trì hoãn, bởi nếu thiếu chuẩn bị từ sớm, trẻ rất dễ lạc lối trong vòng xoáy tiêu dùng, lệ thuộc vào vật chất và thiếu tự chủ khi bước vào cuộc sống độc lập.

 Dạy con giá trị đồng tiền

Giữa siêu thị đông đúc, một bé trai chừng 5 tuổi liên tục khóc lóc, lăn ra sàn ăn vạ vì mẹ không đồng ý mua ô tô đồ chơi. Cạnh đó, một bé gái khác đang nài nỉ bố mua hộp màu thứ ba trong tuần. Những cảnh tượng như vậy không còn xa lạ, nhất là khi trẻ ngày nay có cơ hội sử dụng tiền sớm, lại được đáp ứng gần như mọi mong muốn chỉ vì “con thích là được”.

Không ít cha mẹ từng lớn lên trong hoàn cảnh khó khăn, thiếu thốn đủ đường. Chính vì vậy, khi điều kiện kinh tế khá lên, họ thường có tâm lý “bù đắp” cho con. “Ngày xưa nhà tôi nghèo lắm, một cái kẹo cũng là ước mơ. Giờ tôi không muốn con cũng phải trải qua cảm giác thiếu thốn đó. Con thích gì tôi cũng cố mua cho, miễn là con được vui”, chị Trần Nhung, 36 tuổi, nhân viên văn phòng ở Hà Nội chia sẻ. Với chị, việc mua cho con món đồ chơi, chiếc xe đạp, bộ quần áo đắt tiền không chỉ là vì con, mà còn để “thỏa mãn đứa trẻ ngày xưa trong mình”.

Nhưng chính sự bù đắp đầy tình thương ấy, nếu thiếu kiểm soát có thể khiến trẻ hình thành thói quen muốn gì được nấy, khó phân biệt giữa nhu cầu thật sự và ham muốn nhất thời.

Nhiều cha mẹ lại không muốn con mình thua thiệt với bạn bè, nhất là trong môi trường học đường đầy rẫy những so sánh. Lo sợ con bị mặc cảm, bị cô lập, không ít phụ huynh chiều theo mong muốn của con, dù vượt quá nhu cầu thực tế. Tâm lý “muốn con bằng bạn bằng bè” nếu không tỉnh táo có thể vô tình nuôi dưỡng thói quen đua đòi, chạy theo hình thức.

Mạng xã hội cũng góp phần khuếch đại hiện tượng này. Trẻ không chỉ so sánh trong lớp học, mà còn trong không gian ảo, nơi ai cũng dễ phô bày những gì mình có. Khi mạng xã hội trở thành chiếc gương phản chiếu giá trị bản thân, việc dạy con nhận diện đâu là giá trị thật, đâu là hào nhoáng nhất thời lại càng cần thiết.

Giới chuyên gia tâm lý trẻ em đã không ít lần cảnh báo: Sự nuông chiều về vật chất là con dao hai lưỡi, không chỉ làm xói mòn tinh thần trách nhiệm, mà còn khiến trẻ lớn lên trong ảo tưởng về giá trị bản thân. Thay vì trao cho con mọi thứ, hãy giúp con học cách tạo dựng giá trị cho chính mình, bắt đầu bằng việc biết tiết kiệm, biết lên kế hoạch và biết chịu trách nhiệm với các quyết định chi tiêu cá nhân.

Cha mẹ là người thầy đầu tiên về tài chính

Tại nhiều quốc gia như Nhật Bản, Mỹ, Thụy Điển..., giáo dục tài chính được lồng ghép vào chương trình học từ tiểu học. Trẻ được làm quen với khái niệm thu - chi, tiết kiệm, lập kế hoạch tiêu dùng qua các bài học trực quan và trò chơi mô phỏng.

Ở Anh, trẻ 4-7 tuổi đã được dạy cách phân biệt giữa “cần” và “muốn”. Việc hình thành tư duy tài chính từ nhỏ giúp trẻ biết trân trọng giá trị lao động và có nền tảng để độc lập tài chính khi trưởng thành.

Tại nước ta, cha mẹ chính là người thầy đầu tiên và có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến nhận thức của trẻ. Tuy nhiên, không ít phụ huynh vẫn xem tiền là “chuyện của người lớn”, né tránh hoặc chỉ nói đến tiền bạc khi rầy la, trách mắng con cái.

Trong khi đó, việc trò chuyện với con về giá trị của đồng tiền, về công sức lao động để tạo ra nó là bài học thiết yếu mà mỗi đứa trẻ cần được tiếp cận càng sớm càng tốt.

Không có bài học nào hiệu quả bằng hành động cụ thể. Có câu nói: “Con cái là tấm gương phản chiếu cha mẹ”, nếu phụ huynh chi tiêu không cân nhắc, nợ nần hoặc hay than phiền, trẻ cũng sẽ dễ tiếp thu thói quen tài chính thiếu lành mạnh. Ngược lại, một lối sống cân bằng, đúng mực, biết chia sẻ… sẽ được trẻ tiếp nhận tự nhiên như hơi thở hằng ngày.

Anh Tuấn Anh (Hà Đông, Hà Nội) từng né tránh nói chuyện tiền với cô con gái lớp 6 vì sợ con “thực dụng”. Nhưng khi thấy bé thường xuyên đòi hỏi đồ giống bạn bè, anh bắt đầu chia sẻ về công việc, thu nhập và các khoản chi tiêu trong gia đình. “Con đã lắng nghe rồi tự nói: Vậy con sẽ suy nghĩ kỹ hơn trước khi xin gì đó. Mình nhận ra, con hiểu chuyện hơn mình tưởng”, anh chia sẻ.

Ngoài ra, những dịp như Tết, sinh nhật… khi con nhận được tiền lì xì hay phần thưởng chính là “thời điểm vàng” để dạy con kỹ năng tài chính. Thay vì cất hộ hay để con tiêu ngay, cha mẹ nên cùng con lên kế hoạch: Tiết kiệm bao nhiêu, dùng vào đâu hay có thể chia sẻ phần nào với những người khó khăn.

Từ năm con lớp 1, thay vì giữ hết tiền lì xì của con, vợ chồng chị Vân (Hà Nam) luôn cùng con ngồi lại để lên kế hoạch chi tiêu. Một phần lớn được bỏ vào sổ tiết kiệm, một phần dùng mua sách vở, đồ dùng học tập và một phần nhỏ con được tự do chi tiêu cho những món đồ yêu thích. Điều này giúp con vừa có niềm vui, vừa học được cách quản lý. “Dịp tổng kết năm học vừa qua, con đã tự trích tiền thưởng để mua sách tặng các bạn vùng cao. Tôi rất mừng vì con biết chia sẻ. Đó là trải nghiệm quý giá hơn bất kỳ món đồ chơi nào”.

Không chỉ học cách tiêu tiền, trẻ cũng cần hiểu quá trình kiếm ra đồng tiền. Cha mẹ có thể khuyến khích con làm một số việc phù hợp với lứa tuổi để nhận thù lao nhỏ, không phải để “mua” sức lao động của trẻ, mà để dạy con rằng: Muốn có tiền thì phải đổi bằng công sức.

Dạy con về tiền không phải để con trở nên tính toán hay sống vì vật chất, mà là giúp con biết chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình, biết cân nhắc giữa mong muốn và nhu cầu, biết cho đi đúng lúc và trân trọng giá trị của lao động. Những đứa trẻ biết quản lý đồng tiền hôm nay, chính là những người trưởng thành tự chủ, vững vàng ngày mai.