Giải pháp nào ngăn chặn xu hướng sinh thấp ở Việt Nam?

VHO - Mức sinh ở nước ta đang có xu hướng giảm xuống dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ (2021) xuống 2,01 (2022) và năm 2023 con số này chỉ còn 1,96. Đây là mức giảm thấp nhất trong lịch sử và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong những năm tiếp theo.

 Theo báo cáo triển vọng dân số thế giới năm 2024 của Liên Hợp Quốc, phụ nữ ngày nay sinh ít hơn trung bình 1 con so với năm 1990. Hiện tại, mức sinh toàn cầu là 2,3 con/phụ nữ, giảm so với mức 3,3 con/phụ nữ vào năm 1990. Hơn một nửa các quốc gia và khu vực trên toàn cầu có tổng tỷ suất sinh dưới mức sinh thay thế (dưới 2,1 con/phụ nữ); trong khi mức sinh thay thế - mức cần thiết để duy trì quy mô không đổi trong thời gian dài mà không cần di cư.

Các chuyên gia cho biết, mức sinh thấp kéo dài tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh và suy giảm quy mô dân số ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững. Đã có khoảng 55 quốc gia có chính sách nâng mức sinh nhưng hầu như chưa mang lại kết quả khả quan.

Thời gian qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác dân số, tốc độ gia tăng dân số đã được khống chế thành công, đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 và tiếp tục duy trì xung quanh mức này. Nước ta đã bước vào thời kỳ cơ cấu dân số vàng từ năm 2007 đã đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế - xã hội trong gần 40 năm đổi mới.

Tuy nhiên, mức sinh ở nước ta đang có xu hướng giảm xuống dưới mức sinh thay thế và có sự chênh lệch đáng kể giữa các vùng. Hiện có 21 tỉnh/thành phố có mức sinh thấp, chủ yếu tập trung ở khu vực Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Cửu Long, thậm chí một số tỉnh đã xuống mức rất thấp, điều này sẽ tác động rất lớn đến phát triển bền vững của Việt Nam.

Mức sinh khu vực thành thị luôn thấp hơn 2 con/phụ nữ và gần như thay đổi không đáng kể trong gần 2 thập kỷ qua (xoay quanh mức 1,7-1,8 con/phụ nữ). Mức sinh khu vực nông thôn giảm khá nhanh từ 2,57 con/phụ nữ (1999) xuống 2,2 con/phụ nữ (2019) và giảm xuống còn 2,07 con/phụ nữ (2023).

Mới đây, trả lời kiến nghị của cử tri TP.HCM trước Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV, trong đó có nội dung cử tri đề nghị “cần có biện pháp cụ thể để nâng tỷ lệ sinh ở các vùng đô thị…”, Bộ trưởng Bộ Y tế đã có Công văn số 4737/BYT-VPB1 với nội dung: Nhằm duy trì vững chắc mức sinh thay thế, đảm bảo tốc độ gia tăng dân số và duy trì cơ cấu dân số trong độ tuổi lao động hợp lý, góp phần vào sự phát triển dân số bền vững, ngày 28.4.2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 588/ QĐ-TTg phê duyệt Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp các vùng, đối tượng đến năm 2030. Trong đó, tại những địa phương đã đạt mức sinh thay thế và có mức sinh thấp, cần tập trung ưu tiên thực hiện ngay các nhiệm vụ, giải pháp nhằm vận động, hỗ trợ, khuyến khích người dân sinh đủ 2 con…

Tại Hội thảo quốc tế tham vấn chính sách, giải pháp ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp vừa được Bộ Y tế, Cục Dân số và các đơn vị tổ chức, Cục trưởng Cục Dân số Lê Thanh Dũng cho rằng, hầu hết những tỉnh nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía Nam, đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ càng được củng cố, lan rộng. Nếu mức sinh giảm thấp và kéo dài sẽ tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số và suy giảm quy mô dân số… tác động lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước.

Qua báo cáo tham luận trình bày, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý Việt Nam và quốc tế đã thảo luận về cơ hội, thách thức và đề xuất giải pháp, chính sách ngăn chặn xu hướng mức sinh thấp. Giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ đặt ra đối với Việt Nam là cần duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc. Đây cũng là mục tiêu quan trọng được nêu trong Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25.10.2017 của Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về Công tác dân số trong tình hình mới, Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 và Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030.

Phát biểu tại Hội thảo, ông Đỗ Xuân Tuyên, Thứ trưởng thường trực Bộ Y tế nhấn mạnh quan điểm của Nghị quyết 21-NQ/ TW, Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương khóa XII: “Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân; tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang Dân số và phát triển”. Thứ trưởng đề nghị UBND các tỉnh, thành phố triển khai có hiệu quả các chủ trương, chính sách, giải pháp của Đảng, Nhà nước về công tác dân số, nhất là giải pháp duy trì vững chắc mức sinh thay thế. Sở Y tế, cơ quan dân số các cấp nỗ lực hơn nữa, chủ động triển khai có hiệu quả các nhiệm vụ được giao để hoàn thành các mục tiêu, đặc biệt là Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030.

Lãnh đạo Bộ Y tế cũng đề nghị Cục Dân số tiếp thu ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, ý kiến của các đại biểu làm cơ sở để tham mưu, đề xuất các giải pháp can thiệp ứng phó với mức sinh thấp mang tính khả thi, hiệu quả trong thời gian tới. Trước xu hướng biến động mức sinh hiện nay, Việt Nam cần nghiên cứu, đề xuất các chính sách cụ thể nhằm ứng phó, ngăn chặn xu hướng giảm sinh, bảo đảm vững chắc mức sinh thay thế của quốc gia. Quan điểm, kinh nghiệm thực thi các chính sách ứng phó với mức sinh thấp của các nước trên thế giới và khu vực châu Á - Thái Bình Dương là những bài học thực tế quý báu đối với Việt Nam trong quá trình xây dựng chính sách.