Người Mông ở Điện Biên giữ nghề vẽ hoa văn trên vải truyền thống

VHO - Nghề tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông ở Điện Biên không chỉ thể hiện kỹ thuật thủ công độc đáo mà còn là di sản văn hóa phi vật thể mang giá trị sâu sắc về lịch sử, mỹ thuật và bản sắc tộc người.

Người Mông ở Điện Biên còn lưu giữ nhiều giá trị văn hoá truyền thống như lễ hội truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng, nghề thủ công truyền thống trong đó có nghề tạo hoa văn trên vải.

Đồng bào Mông quan niệm, hoa văn trên trang phục, đồ dùng sinh hoạt sẽ giúp họ được giao tiếp với thần linh và để tổ tiên nhận diện được con cháu, đồng thời mang lại điềm lành, bảo vệ và che chở cho con cháu.

Nghệ thuật tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông có tính nghệ thuật cao, thể hiện kỹ thuật tinh xảo, độc đáo, là quá trình trao truyền và sáng tạo hoa văn của  người phụ nữ Mông, thể hiện những khát vọng tốt đẹp của con người.

Các phương pháp tạo hoa văn trên trang phục gồm: Thêu, vẽ bằng sáp ong. Các hoạ tiết hoa văn được trang trí chủ yếu trên các bộ phận trang phục gồm: áo (thân, tay, cổ), trên toàn thân váy, thắt lưng; ngoài ra còn tạo hoa văn trên địu trẻ em, túi đeo, khăn gối đầu cho người đã chết…

Người Mông không tạo hoa văn trên khung dệt, mà chỉ tạo hoa văn trên vải đã dệt xong, với các kỹ thuật sau: Kỹ thuật vẽ hoa văn bằng sáp ong, đem nhuộm chàm và kỹ thuật thêu hoa văn trên vải.

Hoa văn trên trang phục của người Mông là biểu trưng cho văn hóa của cộng đồng người Mông, phản ánh những tâm tư, tình cảm của con người, là một trong những tiêu chuẩn để đánh giá tài năng, sự thông minh và khéo léo của người phụ nữ; chứa đựng yếu tố tâm linh sâu sắc, là vật dẫn đường giúp linh hồn tổ tiên về với cõi vĩnh hằng và ngược lại sẽ giúp tổ tiên nhận ra và phù hộ cho con cháu những điều tốt lành; phản ánh điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái và thực tiễn đời sống tộc người.

Những hình họa, mô típ hoa văn trên trang phục của người Mông tiềm ẩn ngôn ngữ đặc biệt của chủ nhân sáng tạo ra chúng, thể hiện ý nghĩa biểu trưng của cộng đồng được trao truyền, gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Nghề tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông không chỉ thể hiện kỹ thuật thủ công độc đáo mà còn là di sản văn hóa phi vật thể mang giá trị sâu sắc về lịch sử, mỹ thuật và bản sắc tộc người.

Bằng các phương pháp truyền thống như vẽ sáp ong, nhuộm chàm, thêu tay, người Mông đã sáng tạo nên một hệ thống hoa văn phong phú, mang đậm tính biểu tượng và mỹ cảm dân gian. Mỗi đường nét, mô típ trên trang phục không chỉ thể hiện tay nghề và thẩm mỹ của người phụ nữ Mông, mà còn phản ánh vũ trụ quan, nhân sinh quan và tín ngưỡng bản địa, từ những hình ảnh trừu tượng như hình xoắn ốc, hình hoa, các hoa văn hình học…

Giá trị của nghề tạo hoa văn trên vải không chỉ nằm ở kỹ thuật thủ công tinh xảo mà còn thể hiện ở tính trao truyền qua nhiều thế hệ. Nghề được truyền dạy từ mẹ sang con gái, từ bà sang cháu... như một phần thiết yếu trong giáo dục gia đình, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của người phụ nữ trong đời sống văn hoá cộng đồng.

Trong cuộc sống hiện đại, khi trang phục truyền thống dần bị mai một, nghề tạo hoa văn vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc văn hóa, góp phần phát triển du lịch, thủ công mỹ nghệ và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng người Mông. Đây không chỉ là một nghề thủ công đơn thuần, mà còn là một di sản văn hoá sống, xứng đáng được bảo tồn, phát huy và tôn vinh.

Hiện nay, nghề tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông ở Điện Biên đang đứng trước nguy cơ mai một do nhiều yếu tố tác động từ đời sống hiện đại.

Sự phát triển của hàng may mặc công nghiệp, quần áo vải bày bán sẵn, giá rẻ và thị hiếu thẩm mỹ thay đổi nhanh chóng đã khiến trang phục truyền thống và kỹ thuật vẽ sáp, thêu tay không còn được ưa chuộng trong sinh hoạt hằng ngày.

Đáng lo ngại hơn, lớp trẻ người Mông ngày càng ít mặn mà với việc học nghề, bởi quá trình tạo hoa văn đòi hỏi thời gian dài, kỹ năng cao mà hiệu quả kinh tế chưa tương xứng.

Trong khi đó, nhiều “nghệ nhân thầm lặng” giữ bí quyết nghề đã không còn khả năng truyền dạy, hoặc chưa có điều kiện để mở lớp truyền nghề bài bản. Những người lớn tuổi thành thạo việc tạo hoa văn trên vải hiện nay còn rất ít. Một số ít người có thể làm được một hoặc hai sản phẩm của nghề.

Tình trạng sử dụng vải in sẵn hoa văn thay thế kỹ thuật thủ công truyền thống đang lan rộng, làm giảm giá trị văn hóa - nghệ thuật vốn có của nghề. Nếu không có giải pháp kịp thời, nghề tạo hoa văn trên vải của người Mông có nguy cơ biến mất, để lại khoảng trống không thể thay thế trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc.

Trước thực tế đó, Bảo tàng tỉnh Điện Biên đã tổ chức nghiên cứu, tìm hiểu đầy đủ về nghề tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông trên địa bàn tỉnh Điện Biên, làm cơ sở để bảo tồn, phát huy giá trị đã trở nên cấp thiết. Từ đó tạo cơ hội, môi trường thuận lợi cho sản phẩm đan lát truyền thống có được sức sống trong cộng đồng, để cộng đồng gìn giữ và phát huy những giá trị di sản văn hóa tốt đẹp được cha ông trao truyền, góp phần phát triển kinh tế gắn với du lịch trên địa bàn Điện Biên.

Trên cơ đó, Bảo tàng tỉnh Điện Biên đã tổ chức lớp tập huấn truyền dạy nghề tạo hoa văn trên vải của dân tộc Mông tại thôn Pàng Dề A, xã Sáng Nhè, tỉnh Điện Biên nhằm phát huy vai trò của các nghệ nhân, các chủ thể văn hoá nắm giữ, thực hành và truyền dạy kỹ thuật tạo hoa văn trên vải trao truyền cho thế hệ trẻ. Tham gia lớp tập huấn có 2 nghệ nhân Vừ Thị Xê, Giàng Thị Sảy và 23 học viên dân tộc Mông đang sinh sống trên địa bàn.

Lớp tập huấn là hoạt động góp phần triển khai hiệu quả Dự án 6 về “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn Điện Biên.

Qua đó, tăng cường phối hợp giữa các cấp chính quyền địa phương và nhân dân, trong việc bảo vệ, phát huy nghề tạo hoa văn trên vải của đồng bào dân tộc Mông. Gắn bảo tồn với phát triển, chú trọng đưa nghề tạo hoa văn trên vải vào chuỗi giá trị sản phẩm du lịch, thủ công mỹ nghệ, nhằm tạo việc làm, tăng thu nhập và góp phần phát triển du lịch cộng đồng, thúc đẩy kinh tế - xã hội địa phương.