Đại biểu Quốc hội đề nghị bảo vệ nguồn thu và thương hiệu báo chí trên môi trường số

VHO - Chiều 24.11, Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Báo chí (sửa đổi). Nhiều đại biểu phân tích thực trạng khó khăn của các cơ quan báo chí trước sự bùng nổ công nghệ thông tin, mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo; từ đó đề nghị dự thảo Luật phải có quy định đủ mạnh nhằm bảo vệ nguồn thu và thương hiệu của báo chí chính thống trên môi trường số.

Bảo vệ nguồn thu, giá trị nội dung và thương hiệu báo chí trước tác động của nền tảng số và tin giả

Đại biểu Bế Minh Đức (Cao Bằng) nêu rõ tình trạng nhức nhối khi nhiều nền tảng mạng xã hội sử dụng miễn phí nội dung báo chí nhưng lại khai thác thương mại. Trong khi cơ quan báo chí đầu tư lớn cho nhân lực, kinh phí đào tạo nhà báo, chi phí sản xuất và tuân thủ pháp luật, thì các nền tảng không sản xuất nhưng vẫn khai thác nội dung gốc và hưởng phần lớn giá trị kinh tế.

Lợi thế công nghệ thông tin và hệ sinh thái kinh tế giúp nhiều doanh nghiệp tư nhân chỉ cần quét lại nội dung báo chí để sử dụng, làm tổn hại thị phần quảng cáo và thu hút nguồn lợi khổng lồ. Từ đó, đại biểu kiến nghị Luật cần bổ sung quy định bảo vệ nguồn thu, thương hiệu và thiết lập cơ chế chia sẻ doanh thu giữa nền tảng số với cơ quan báo chí để bảo đảm môi trường cạnh tranh công bằng, giúp báo chí chính thống phát triển bền vững.

Đại biểu Lê Thu Hà (Lào Cai) đánh giá cao cơ quan soạn thảo và thẩm tra đã tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội để hoàn thiện dự án Luật, đồng thời chỉ ra thách thức lớn từ tin giả và sự lan tỏa không kiểm soát của mạng xã hội.

Bà nhấn mạnh, trong bối cảnh đó, báo chí phải là “lá chắn” trước tin giả, tin xấu độc, xuyên tạc, mạo danh bởi các thuật toán. Nhiều nền tảng sử dụng miễn phí hoặc làm sai lệch sản phẩm báo chí; vì vậy, đại biểu đề nghị dự thảo Luật quy định cơ chế chấn chỉnh, tránh tình trạng bóp méo thông tin và yêu cầu chia sẻ lợi nhuận với các cơ quan báo chí.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) cảnh báo tình trạng tổ chức, cá nhân không phải cơ quan báo chí liên tục trích dẫn, đăng lại nội dung báo chính thống nhưng đặt tiêu đề sai lệch, cắt xén, xuyên tạc nhằm thu hút tương tác và doanh thu quảng cáo.

Theo đại biểu, điều này đe dọa trực tiếp mô hình kinh tế báo chí thông qua hai cơ chế: mất giá trị nội dung (free riding) khi nội dung điều tra, phân tích sâu bị dùng miễn phí, làm suy giảm doanh thu từ mô hình thu phí; và mất nguồn thu quảng cáo do thuật toán khi nền tảng số ưu tiên nội dung kích thích cảm xúc, khiến báo chí chuyên nghiệp bị lu mờ, kéo theo sự dịch chuyển doanh thu quảng cáo tự động sang các kênh “câu view”.

Dẫn kinh nghiệm từ châu Âu, Australia và Canada, đại biểu nhắc đến Điều 15 Chỉ thị 2019/790 của EU về bảo vệ xuất bản phẩm báo chí trên mạng; Bộ quy tắc thương lượng giữa báo chí và nền tảng số (News Media Bargaining Code) của Úc; và Online News Act năm 2022 của Canada nhằm đảm bảo công bằng trên thị trường tin tức số.

Từ đó, đại biểu đề nghị Quốc hội bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí trên không gian mạng, giao Chính phủ nghiên cứu cơ chế thương lượng và chia sẻ doanh thu giữa báo chí với các nền tảng lớn. Đây là quy định cần thiết để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bảo vệ việc làm của nhà báo và giữ vững định hướng thông tin lành mạnh trong kỷ nguyên số.

Tạo hành lang pháp lý bảo vệ báo chí trước tin giả và nền tảng số

Phát biểu tại hội trường, đại biểu Phạm Trọng Nhân (TP.HCM) cho rằng dự thảo Luật Báo chí được sửa đổi trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu thay đổi tận gốc rễ trước tác động của trí tuệ nhân tạo. Tốc độ lan truyền dữ liệu vượt xa khả năng kiểm chứng của con người, biến thông tin thành một dạng quyền lực mới, thậm chí là “vũ khí mới”, đặt ra thách thức an ninh phi truyền thống đối với an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội.

Ông dẫn chứng tình trạng deepfake lãnh đạo, thao túng bầu cử, tấn công tâm lý xã hội bằng clip và hình ảnh giả mạo lan truyền trên mạng xã hội, cho thấy không gian thông tin đã trở thành một “không gian chủ quyền” mới, nơi báo chí là lực lượng tuyến đầu. Do đó, việc sửa đổi Luật Báo chí phải tạo ra khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng và an ninh nhận thức trong kỷ nguyên AI.

Đại biểu đề xuất bốn nhóm nội dung trọng tâm. Thứ nhất, cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của Luật, bổ sung quy định về tác phẩm báo chí có yếu tố trí tuệ nhân tạo, yêu cầu cơ quan báo chí công bố mức độ can thiệp của AI và chịu trách nhiệm về độ chính xác, khách quan của nội dung. Đây là chuẩn mực đã được EU, UNESCO và nhiều quốc gia áp dụng, nhằm ngăn chặn tình trạng AI trở thành “nhà báo vô danh”.

Thứ hai, về trách nhiệm của cơ quan báo chí và nhà báo, đại biểu kiến nghị bổ sung nghĩa vụ xác minh độc lập nội dung có yếu tố AI; yêu cầu nhà báo nhận diện, cảnh báo và không sử dụng nội dung AI chưa được xác minh theo quy trình nội bộ.

Thứ ba, về quản lý nền tảng xuyên biên giới, đại biểu nhấn mạnh dự thảo Luật cần có quy định riêng ràng buộc các nền tảng như Facebook, YouTube, TikTok. Các nền tảng này phải có đại diện pháp lý tại Việt Nam, công khai thuật toán đề xuất nội dung, gỡ bỏ tin giả trong 24 giờ, định danh tài khoản, hợp tác truy vết các chiến dịch thao túng và kết nối hệ thống AI cảnh báo sớm của cơ quan chức năng.

Nếu thiếu hệ thống cảnh báo sớm, Việt Nam có thể chậm tới 48 giờ trong phản ứng thông tin, thậm chí chỉ cần chậm 24 phút cũng có thể dẫn tới khủng hoảng nhận thức.

Thứ tư, đại biểu đề nghị bổ sung điều về “Bảo vệ nạn nhân bị thao túng thông tin”, bao gồm quyền yêu cầu cải chính, quyền truy vết nguồn gốc tin giả và cơ chế bồi thường thiệt hại theo quy định pháp luật.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh: trong thời đại AI, tấn công truyền thông cũng chính là tấn công an ninh quốc gia. Báo chí không chỉ đưa tin mà còn là “lá chắn nhận thức”, “tường lửa tinh thần”, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và chủ quyền quốc gia. Nếu không có nền báo chí mạnh, chính xác, đủ năng lực sử dụng AI, thông tin xấu độc sẽ lấn át thông tin chính thống, để thuật toán dẫn dắt dư luận thay vì sự thật. Khi đó, chủ quyền thông tin có thể bị xâm hại ngay trong đời sống hằng ngày.