“Ươm mầm” văn hóa đọc từ mô hình thư viện lưu động

VHO - Thư viện lưu động không chỉ mang tri thức đến gần hơn với người dân ở vùng sâu, vùng xa mà còn gieo những “hạt mầm” văn hóa đọc cho thế hệ trẻ bởi cách thức vận hành sáng tạo.

Mô hình này đang góp phần thu hẹp khoảng cách trong tiếp cận thông tin, khơi dậy tình yêu sách và tạo nên những “người bạn tri thức” đồng hành cùng độc giả ở khắp muôn nơi.

 Rong ruổi trên mọi miền Tổ quốc

Tại Hà Nội, từ năm 2023, những đợt phục vụ thư viện lưu động đã trở thành điểm hẹn quen thuộc, góp phần nâng cao nhận thức của người dân về việc đọc sách và xây dựng môi trường học tập lành mạnh, thân thiện.

Theo kế hoạch năm 2025 của Sở VHTT Hà Nội, hoạt động thư viện lưu động được tổ chức định kỳ vào các ngày thứ 7 và Chủ nhật, kéo dài từ tháng 2 đến tháng 12.2025, với điểm dừng chân là các công viên, vườn hoa tại nhiều địa phương thuộc địa bàn thành phố.

Tại đây, người dân và các em thiếu nhi được đọc sách tại chỗ, tham gia hoạt động giới thiệu sách, viết cảm nhận về cuốn sách yêu thích, khám phá những gian trưng bày sách mới do các nhà xuất bản và nhà sách phối hợp thực hiện...

Thành phố đặt yêu cầu hoạt động thư viện lưu động phải được tổ chức hiệu quả, vừa nâng cao chất lượng phục vụ của hệ thống thư viện, vừa xây dựng, duy trì và phát triển phong trào đọc sách trong cộng đồng, với mục tiêu lan tỏa văn hóa đọc, thúc đẩy hình thành xã hội học tập trên địa bàn Thủ đô.

Chương trình cũng hướng tới việc hình thành thói quen sử dụng thư viện cho người dân thông qua hướng dẫn lựa chọn sách, rèn luyện kỹ năng đọc, đồng thời giới thiệu cách sử dụng các thiết bị công nghệ để tìm kiếm thông tin phục vụ học tập và giải trí.

Không chỉ ở Hà Nội, với phương châm “Sách đi tìm bạn đọc”, những chuyến xe thư viện lưu động tại Cao Bằng đã mang tri thức đến gần hơn với người dân, đặc biệt là những độc giả khó có điều kiện tiếp cận sách báo như người cao tuổi, người có hoàn cảnh khó khăn, người khuyết tật hay đồng bào vùng sâu, vùng xa...

Hoạt động này mở ra cơ hội để mọi tầng lớp nhân dân, nhất là trẻ em được tiếp cận công nghệ thông tin, tra cứu kiến thức phục vụ học tập, sản xuất, giải trí; đồng thời trở thành kênh tuyên truyền, phổ biến hiệu quả chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.

Vượt khó, giữ “lửa” văn hóa đọc

Thư viện lưu động được xem là điểm sáng của ngành thư viện, khẳng định tính ưu việt và hiệu quả trong phục vụ bạn đọc, đồng thời mang đến luồng gió mới cho hoạt động thư viện trên cả nước. Mô hình này góp phần hiện thực hóa mục tiêu của Đề án “Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; mở rộng cơ hội tiếp cận tri thức cho mọi tầng lớp nhân dân.

Tuy nhiên, dù mang lại nhiều lợi ích, nhưng mô hình đang đối mặt nhiều khó khăn để duy trì. Trở ngại lớn nhất là kinh phí đầu tư và vận hành, khi việc bảo dưỡng phương tiện, bổ sung kho sách, nâng cấp thiết bị công nghệ và chi trả nhân sự đều đòi hỏi nguồn ngân sách ổn định, trong khi nhiều địa phương lại eo hẹp kinh phí.

Nhân lực chuyên môn cho thư viện lưu động cũng chưa thật dồi dào, khiến việc duy trì chất lượng phục vụ gặp khó khăn. Thêm vào đó, đối với những chuyến xe thư viện lưu động, địa hình hiểm trở ở nhiều vùng sâu, vùng xa cũng gây hạn chế lộ trình di chuyển, làm giảm tần suất và phạm vi hoạt động của những chuyến xe tri thức.

Để xe thư viện lưu động thực sự trở thành cầu nối vững bền giữa sách và bạn đọc, góp phần nuôi dưỡng văn hóa đọc trong cộng đồng, cần triển khai đồng bộ giải pháp về nguồn lực, tổ chức và nội dung.

Trước hết, phải bảo đảm kinh phí ổn định; ngoài ngân sách nhà nước, các thư viện địa phương cần đẩy mạnh huy động nguồn lực xã hội hóa, huy động sự đồng hành của doanh nghiệp, tổ chức xã hội, Mạnh Thường Quân. Việc hợp tác với nhà xuất bản, đơn vị phát hành sách, cơ sở giáo dục vừa bổ sung kho sách phong phú, vừa tiết giảm chi phí vận hành.

Song song với đó, cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có chuyên môn vững, kỹ năng giao tiếp, khả năng tổ chức hoạt động và ứng dụng công nghệ.

Các thư viện có thể huy động giáo viên, sinh viên, đoàn viên thanh niên làm cộng tác viên hỗ trợ các chuyến xe, đặc biệt ở vùng xa trung tâm; đồng thời xây dựng mạng lưới liên kết giữa thư viện các cấp với trường học, trung tâm văn hóa để mở rộng phạm vi phục vụ, tăng tính gắn kết.

Bên cạnh đó, nội dung phục vụ cần thường xuyên đổi mới, bổ sung sách phù hợp với từng nhóm bạn đọc, ưu tiên sách thiếu nhi, sách kỹ năng, sách khoa học, sách song ngữ hoặc tiếng dân tộc cho các khu vực đặc thù.

Công tác truyền thông cũng cần được các thư viện tăng cường, phối hợp với cơ quan báo chí, tận dụng sức lan tỏa của mạng xã hội, loa truyền thanh để thông tin kịp thời lịch trình, địa điểm và các hoạt động của thư viện lưu động. Hoạt động cần phải liên tục đổi mới, sáng tạo, có thể kết hợp với giao lưu tác giả, thi viết cảm nhận sách, trò chơi đố vui…

Qua đó, giúp thu hút đông đảo người dân tham gia. Khi các giải pháp này được thực hiện đồng bộ, xe thư viện lưu động không chỉ được duy trì hiệu quả mà còn phát triển mạnh, trở thành điểm hẹn văn hóa, lan tỏa tình yêu sách và thúc đẩy văn hóa đọc sâu rộng trong xã hội.