Từ trang sách làng quê đến thư viện số, khi văn hóa đọc trở thành động lực phát triển

VHO - Từ những tủ sách dòng họ, xe thư viện lưu động đến kho tài liệu điện tử hiện đại, phong trào đọc sách tại Thanh Hóa đang bứt phá mạnh mẽ, mở ra không gian tri thức mới cho cộng đồng, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa.

Văn hóa đọc lan tỏa, thói quen từ cộng đồng đến học đường

Năm 2017, Thanh Hóa bắt đầu triển khai Đề án “Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng” theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.

Đến nay, sau gần một thập kỷ, phong trào này đã trở thành điểm sáng trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân xứ Thanh.

Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa cho biết, chỉ trong giai đoạn 2021-2025, hệ thống thư viện tỉnh đã có bước phát triển vượt bậc.

Hơn 70.000 bản sách mới đã được bổ sung vào kho thư viện tỉnh trong giai đoạn 2021-2025.

Trong đó có 30.000 bản sách kế hoạch, 18.500 bản sách kho luân chuyển phục vụ học sinh và người dân vùng sâu, vùng xa; 16.821 bản sách chuyển tới các trại giam; 3.021 bản sách thuộc chương trình mục tiêu Quốc gia và 1.850 bản sách luân chuyển về thư viện cấp xã.

Cùng với đó, hệ thống thư viện đã bổ sung 172 đầu báo, tạp chí; đồng thời sưu tầm, bảo quản hàng ngàn tài liệu địa chí quý hiếm.

Nhiều bộ sưu tập tài liệu cổ, quý hiếm được xây dựng và phát huy giá trị, trong đó nổi bật là tư liệu về Hàm Rồng và chiến thắng lịch sử Hàm Rồng, cùng bộ sưu tập nghiên cứu về văn hóa Đông Sơn trên đất Thanh Hóa.

Đặc biệt, Thư viện tỉnh Thanh Hoá còn biên soạn và phát hành các thư mục chuyên đề, tiêu biểu như 330 số thư mục “Thanh Hóa qua báo chí Trung ương” và các tập thư mục về văn hóa ẩm thực xứ Thanh, góp phần quảng bá hình ảnh, lịch sử và bản sắc quê hương.

Ở cấp huyện, gần 28.120 bản sách và 25 đầu báo, tạp chí đã được đưa về thư viện cơ sở; cấp xã cũng bổ sung hơn 7.000 bản sách. Điều này cho thấy nỗ lực lan tỏa tri thức không chỉ dừng lại ở thành phố, mà còn vươn về tận thôn, bản xa xôi.

Những con số về bạn đọc cũng ấn tượng không kém: mỗi năm, Thư viện tỉnh Thanh Hóa phục vụ tới 845.000 lượt người, trong đó 326.000 lượt trực tiếp tại thư viện, 97.000 lượt sử dụng Internet và 422.000 lượt thông qua hoạt động ngoài thư viện.

Hơn 1,5 triệu lượt sách báo được luân chuyển tới khắp nơi, trong đó có 250 điểm xe thư viện lưu động và 210 thư viện trường học, xã, phường.

Không chỉ là nơi lưu giữ sách, thư viện còn trở thành không gian sáng tạo và trải nghiệm cho trẻ em. Mỗi năm, hàng trăm hoạt động đọc sách, trò chơi dân gian, ngày hội thiếu nhi được tổ chức, giúp các em nhỏ hình thành thói quen đọc từ sớm, khơi dậy sự tò mò và niềm yêu thích tri thức.

Ở trường học, văn hóa đọc ngày càng được coi trọng. Tính đến nay, gần 1.800 thư viện trường học đạt chuẩn, chiếm gần 90% tổng số trường học toàn tỉnh. Hàng chục ngàn học sinh tham gia Cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc mỗi năm, trong đó nhiều em đoạt giải cấp Quốc gia.

100% trường học đã triển khai giờ đọc sách định kỳ, lồng ghép hoạt động thư viện vào ngoại khóa, khuyến khích học sinh đăng ký thẻ bạn đọc.

Phong trào đọc sách cũng lan rộng ra cộng đồng thông qua tủ sách dòng họ, tủ sách gia đình, tủ sách khuyến học. Hàng trăm dòng họ đã duy trì truyền thống hiếu học bằng cách lập tủ sách chung, khuyến khích con cháu tìm đến tri thức.

Nhiều nhà văn hóa thôn, bản tổ chức buổi đọc sách tập thể, hội thi kể chuyện theo sách, biến việc đọc thành nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa cộng đồng.

Không chỉ phục vụ người học, sách còn đến với những nơi đặc thù như trại giam, trường giáo dưỡng, đồn biên phòng. 10 tủ sách đã được xây dựng, mang đến tri thức và niềm tin cho những phận đời đặc biệt, góp phần giáo dục, cải tạo con người bằng sức mạnh của chữ nghĩa.

Để phong trào lan tỏa, công tác tuyên truyền được đẩy mạnh. Chỉ tính riêng giai đoạn 2021-2025, Thanh Hóa đã tổ chức 75 cuộc triển lãm sách, 5 triển lãm sách báo Xuân, 4 cuộc thi Đại sứ Văn hóa đọc, 1 hội thi thiếu nhi kể chuyện theo sách, 2 hội thi cảm nhận về sách cho phạm nhân, cùng hàng trăm tin, bài, phóng sự, tọa đàm được phát trên báo chí và truyền thông địa phương.

Những gương sáng trong cộng đồng từ người giữ tủ sách làng, thầy giáo vùng cao, đến các em nhỏ mê đọc đều được tôn vinh, trở thành chất xúc tác để văn hóa đọc bừng sáng khắp nơi.

Chuyển đổi số, mở cánh cửa tri thức không giới hạn

Trong bối cảnh công nghệ 4.0, Thanh Hóa xác định chuyển đổi số là chìa khóa để văn hóa đọc thích ứng và phát triển bền vững.

Hiện nay, Thư viện tỉnh Thanh Hoá đã triển khai phần mềm quản lý Ilib 8.0, xây dựng cổng thông tin điện tử tại địa chỉ thuvientinhthanhhoa.vn, cho phép tra cứu tài liệu trực tuyến, kết nối kho dữ liệu mở, tạo điều kiện để người dân ở mọi nơi có thể tiếp cận thông tin.

Hệ thống phòng đọc trang bị Internet, máy tính, wifi, từng bước đưa người đọc đến gần hơn với thư viện số.

Dù còn nhiều thách thức từ hạ tầng công nghệ ở cấp huyện, xã chưa đồng bộ, đến kinh phí hạn chế nhưng Thanh Hóa đã xác định rõ mục tiêu cho giai đoạn 2026-2030: 100% tài liệu hiện có được số hóa, trong đó có cả tài liệu Hán Nôm, tài liệu quý hiếm.

Xây dựng thư viện điện tử liên thông từ tỉnh đến xã, kết nối với hệ thống thư viện số toàn quốc. 100% học sinh, người dân được tiếp cận kho dữ liệu số miễn phí. 80% hộ gia đình có thói quen đọc thường xuyên; 100% thôn, bản có tủ sách cộng đồng hoạt động.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, tỉnh sẽ tập trung chuẩn hóa quản lý thư viện theo công nghệ số, đẩy mạnh mô hình thư viện đa chức năng (đọc – học – trải nghiệm – công nghệ), phát triển dịch vụ thư viện lưu động, thư viện ngoài trời, không gian đọc cộng đồng tại thôn, trường học.

Đồng thời, tăng cường xã hội hóa, huy động doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân đóng góp sách, đầu tư hạ tầng.

Đáng chú ý, Thanh Hóa còn hướng đến việc khuyến khích người dân sử dụng dịch vụ thư viện qua thiết bị cá nhân như điện thoại, máy tính bảng, một xu hướng tất yếu trong thời đại số.

Tuy nhiên, báo cáo cũng thẳng thắn chỉ ra những hạn chế: nhiều thư viện cơ sở chưa có trụ sở riêng, còn nằm trong khuôn viên UBND xã; trang thiết bị thiếu đồng bộ; việc số hóa tài liệu chậm do thiếu kinh phí; đội ngũ cán bộ thư viện cấp xã, trường học còn hạn chế về chuyên môn.

Ngoài ra, thói quen đọc sách truyền thống đang bị cạnh tranh bởi mạng xã hội và các nền tảng giải trí trực tuyến.

Dẫu vậy, với sự chỉ đạo quyết liệt của tỉnh, sự vào cuộc của ngành văn hóa, giáo dục cùng sự đồng hành của cộng đồng, văn hóa đọc Thanh Hóa vẫn đang tiến những bước vững chắc.