Thư viện công cộng nỗ lực đem ánh sáng đến cho người khiếm thị
VHO - Những năm qua, các thư viện công cộng tại Việt Nam đã có nhiều nỗ lực nhằm phục vụ cộng đồng người khiếm thị. Dịch vụ cho người khiếm thị tại các thư viện công cộng không chỉ dừng lại ở việc cung cấp tài liệu mà còn bao gồm cả ứng dụng công nghệ, tổ chức các hoạt động hỗ trợ, đào tạo và xã hội hóa nguồn lực.

Tạo điều kiện để người khiếm thị hòa nhập cộng đồng
Tại hội thảo “Nâng cao chất lượng phục vụ người khiếm thị trong thời đại số” do Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM tổ chức mới đây, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam Nguyễn Hữu Giới chia sẻ: Trong công tác phục vụ văn hóa đọc cho người khiếm thị ở Việt Nam, điều quan trọng là mang lại cơ hội tiếp cận tri thức cho những đối tượng vốn bị thiệt thòi trong cuộc sống.
Điều này không chỉ giúp họ vượt qua mặc cảm và khó khăn mà còn tạo điều kiện để hòa nhập cộng đồng. Đó là một trách nhiệm nhân văn cao đẹp mà ngành thư viện Việt Nam đã và đang thực hiện trong quá khứ, hiện tại cho đến tương lai.
Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM đã dành sự quan tâm đặc biệt cho công tác phục vụ người khiếm thị trong suốt hơn hai thập kỷ qua. Từ năm 1999, thư viện này đã thành lập Phòng đọc khiếm thị với nhiều sách chữ nổi Braille, băng ghi âm, đĩa CD-ROM, máy phóng đại CCTV và các trang thiết bị hiện đại khác.
Hình thức phục vụ đa dạng, không chỉ ở thư viện mà còn tại các mái ấm, cơ sở nuôi dạy trẻ em khuyết tật, Hội người mù, thậm chí là các tỉnh, thành như Tây Ninh, Bến Tre, Đồng Nai, Lâm Đồng… Việc tổ chức xe thư viện lưu động đã giúp đưa sách nói và tài liệu tới những vùng xa xôi, nơi người khiếm thị không có cơ hội tiếp cận tài liệu phù hợp.

Tại Thư viện tỉnh Đồng Tháp, một phòng đọc dành riêng cho người khiếm thị cũng đã được triển khai. Bên cạnh việc cung cấp sách chữ nổi Braille và sách nói, thư viện còn tổ chức các lớp tập huấn, mời chuyên gia hướng dẫn làm sách nói và sử dụng máy tính cho người khiếm thị.
Các cuộc thi như thi đánh máy, sáng tác truyện tranh hay sản phẩm thủ công, cũng được tổ chức để khuyến khích người khiếm thị tham gia vào các hoạt động văn hóa, nghệ thuật.
Thư viện TP Hà Nội cũng đã triển khai các hoạt động phục vụ người khiếm thị rất hiệu quả. Bằng sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ, thư viện đã có một kho sách Braille lớn, cùng với các tài liệu sách nói và máy đọc sách.
Để đáp ứng nhu cầu của người khiếm thị, thư viện Hà Nội đã tổ chức các chuyến xe lưu động, phục vụ hơn 2.000 lượt bạn đọc khiếm thị mỗi năm, phối hợp với Hội Người mù TP Hà Nội để tổ chức các lớp tập huấn về sách và văn hóa đọc.
“Dù còn nhiều khó khăn, các thư viện công cộng tại Việt Nam đã và đang thực hiện trách nhiệm trong việc phục vụ người khiếm thị.
Các thư viện không chỉ cung cấp tài liệu cho đối tượng này mà còn tổ chức các lớp tập huấn, vận động sự tham gia của cộng đồng để phát triển văn hóa đọc, góp phần giúp người khiếm thị vượt qua những rào cản trong cuộc sống”, ông Nguyễn Hữu Giới bày tỏ.
Phòng đọc đầu tiên cho người khiếm thị thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa
Ông Vĩnh Quốc Bảo, Phó Giám đốc Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM cho biết: Trước năm 1998, các thư viện công cộng ở Việt Nam chưa có dịch vụ phục vụ người khiếm thị. Các tổ chức như Hội Người mù và Thư viện Phụ nữ từ thiện mới chỉ cung cấp tài liệu dạng băng từ hoặc sách chữ nổi phục vụ nội bộ.

“Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ VHTTDL) đã đầu tư thí điểm cho 2 phòng đọc cho người khiếm thị tại Thư viện Hà Nội và Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM thông qua “Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa”. Đây chính là hoạt động khởi xướng đầu tiên về dịch vụ cho người khiếm thị tại hệ thống thư viện công cộng tại Việt Nam”, ông Bảo cho hay.
Tại Thư viện Khoa học tổng hợp, các dịch vụ ban đầu nhằm phục vụ nhu cầu thông tin cho người khiếm thị như: Sách Braille, sách nói, máy tính kết nối mạng internet, máy scan tài liệu, phần mềm đọc màn hình người khiếm thị. Đây là một trong những hoạt động đầu tiên hỗ trợ người khiếm thị tại các thư viện công cộng ở Việt Nam.
Trong những năm qua, các thư viện công cộng đã đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ mới vào dịch vụ phục vụ người khiếm thị. Quỹ Force, cùng với các đối tác quốc tế, đã hỗ trợ các thư viện bằng các thiết bị chuyên dụng như máy tính, máy đọc sách nói, và các phần mềm đọc màn hình.
Đặc biệt, các thư viện đã thiết lập các studio sản xuất sách nói kỹ thuật số, giúp việc chuyển đổi sách từ văn bản sang âm thanh dễ dàng hơn, giúp người khiếm thị tiếp cận thông tin nhanh chóng.
Một trong những mục tiêu quan trọng của các thư viện công cộng là sản xuất các tài liệu thay thế, chẳng hạn như sách chữ nổi và sách nói.
Trong 25 năm qua, Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM đã sản xuất hàng nghìn cuốn sách nói kỹ thuật số và sách chữ nổi, phục vụ cho không chỉ người khiếm thị tại thành phố mà còn tại các địa phương khác.
Nhằm đáp ứng nhu cầu của người khiếm thị tại những khu vực xa xôi, Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM đã thiết lập mô hình thư viện lưu động.

Mô hình này mang tất cả các tài liệu và dịch vụ thư viện đến tận các mái ấm, trường học và tổ chức từ thiện, giúp người khiếm thị có thể dễ dàng tiếp cận với tài liệu và thông tin mà không phải đến thư viện.
Để duy trì và phát triển dịch vụ phục vụ người khiếm thị, các thư viện công cộng đã xây dựng một đội ngũ tình nguyện viên hùng hậu. Những tình nguyện viên này tham gia vào các hoạt động như đọc sách nói, tạo sách minh họa nổi, hỗ trợ bạn đọc khiếm thị tại chỗ và phục vụ lưu động.
Kể từ khi bắt đầu cung cấp dịch vụ cho người khiếm thị, các thư viện công cộng đã đạt được những kết quả ấn tượng. Đến nay, Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM đã phục vụ hơn 75.000 lượt bạn đọc khiếm thị, bao gồm cả phục vụ tại chỗ và lưu động.
Thư viện cũng đã phát triển mô hình phục vụ người khiếm thị tại nhiều địa phương và quốc gia khác, tạo ra sự thay đổi đáng kể trong việc tiếp cận thông tin cho người khiếm thị.
Ông Đinh Điền, Giám đốc Trung tâm Ngôn ngữ học tính toán, Trường ĐH Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TP.HCM), cho biết hiện đã có công cụ chuyển đổi hình ảnh thành âm thanh một cách chính xác.
Đây là bộ công cụ chuyển đổi số hiện đại tại Việt Nam được áp dụng cho việc thực hiện sách nói cho người khiếm thị, đặc biệt trong việc chuyển từ sách hình sang sách nói…
Giám đốc Thư viện Khoa học tổng hợp TP.HCM Lê Ngọc Hân cũng khẳng định tương lai gần, thư viện sẽ dùng các bộ công cụ AI sản xuất sách nói phục vụ người khiếm thị. Tài nguyên số này cũng sẽ được đưa lên mạng để chia sẻ với các thư viện khác.
Vụ trưởng Vụ Thư viện (Bộ VHTTDL) Kiều Thúy Nga cho biết rất xúc động và tự hào về những thành quả mà hệ thống thư viện công cộng trong cả nước đã làm được trong hàng chục năm qua.
Những nỗ lực của các thư viện công cộng ở Việt Nam trong việc phục vụ người khiếm thị đã góp phần quan trọng trong việc xóa bỏ rào cản thông tin và tạo cơ hội học hỏi, phát triển cho cộng đồng này.
Việc ứng dụng công nghệ, sản xuất tài liệu thay thế, cũng như phát triển mô hình thư viện lưu động, đã mang lại ánh sáng tri thức cho những người khiếm thị, giúp họ hòa nhập và phát triển trong xã hội.