Những trụ cột “giữ lửa” văn hóa đọc

VHO - Trong hành trình giữ lửa tri thức giữa thời đại trí tuệ nhân tạo, xuất bản và thư viện đang trở thành hai “trụ cột vàng” của văn hóa đọc Việt Nam: Vừa chuyển mình mạnh mẽ với công nghệ, vừa thắp sáng tinh thần học tập suốt đời qua những không gian đọc mở, cộng đồng gắn kết và sản phẩm đa định dạng.

 Từ những trang giấy truyền thống đến thư viện số, văn hóa đọc đang được định hình lại - năng động, lan tỏa và giàu cảm hứng hơn bao giờ hết.

Từ trang giấy đến không gian số

“Sách ngày nay có nhiều hình tướng”, TS Trần Chí Đạt - Giám đốc, Tổng Biên tập NXB Khoa học - Công nghệ - Truyền thông khẳng định. Từ những ấn phẩm in truyền thống, ngành xuất bản đang mở rộng biên độ sáng tạo với sách điện tử, sách nói và sản phẩm đa phương tiện, hướng tới một thế hệ độc giả năng động hơn.

Một trong những dự án tiêu biểu của NXB là số hóa toàn bộ bài phát biểu, bài nói chuyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh, mỗi bài gắn kèm mã QR tra cứu toàn văn, giúp độc giả dễ dàng tiếp cận nguồn tư liệu gốc. Theo TS Trần Chí Đạt, các ấn phẩm này được xuất bản song hành: Nội dung ngắn gọn, cập nhật nhanh ra mắt dưới dạng điện tử, sau đó mới in ấn truyền thống. Chỉ riêng trang ebook365.vn đã thu hút hơn 2 triệu lượt truy cập mỗi năm, có ngày đạt tới 10.000 lượt đọc.

Cùng với sách điện tử, sách nói đang “lên ngôi” nhờ công nghệ và giọng đọc truyền cảm. Ông Lê Quốc Vinh, Phó Chủ tịch Fonos cho rằng: Người trẻ vừa muốn nghe sách, vừa muốn tìm kiếm cảm xúc như đang đối thoại với tác giả. Các bản ghi âm được đầu tư âm thanh, nhạc nền, thậm chí chính tác giả là người đọc - mang đến trải nghiệm gần gũi và sống động. Ứng dụng Fonos hiện đạt hơn 3 triệu lượt tải, 30 triệu lượt nghe, trở thành cầu nối mới giữa người đọc và tri thức.

Ở góc độ khác, ông Nguyễn Cảnh Bình, Chủ tịch Alpha Books nhận định: Xuất bản hiện đại đang kiến tạo hành trình học hỏi cá nhân hóa. Một nội dung có thể chuyển thể thành nhiều định dạng - sách in, sách số, sách nói, khóa học trực tuyến, thẻ học - giúp người đọc tự do lựa chọn cách tiếp cận phù hợp nhất. “Công nghệ chính là chìa khóa giúp xuất bản đáp ứng một thị trường ngày càng đa dạng và khắt khe”, ông Nguyễn Cảnh Bình nhấn mạnh.

Không chỉ chú trọng công nghệ, nhiều NXB còn nuôi dưỡng thói quen đọc từ sớm. Chương trình “Góc đọc cuối tuần” của NXB Kim Đồng trong hai năm qua đã trở thành điểm hẹn sáng thứ Bảy của hàng ngàn bạn nhỏ, nơi các em vừa đọc, vừa chơi, vừa khám phá tri thức. Nhiều đơn vị khác cũng mở rộng tọa đàm, giao lưu với các chủ đề “khó” như lịch sử, kinh tế, chính trị - được truyền tải sinh động, hấp dẫn giới trẻ.

Có thể thấy, ngành xuất bản Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, dung hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa cảm xúc và công nghệ, kiến tạo một hệ sinh thái đọc chủ động và bền vững, nơi tri thức được lưu giữ và lan tỏa mạnh mẽ trong thời đại số.

Sách “lép vế” trước video, mạng xã hội

VHO - LTS: Trong thời đại trí tuệ nhân tạo bùng nổ, thói quen đọc đang chịu nhiều tác động nhưng không vì thế mà mất đi giá trị. Văn hóa đọc Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ, từ việc thích ứng trong kỷ nguyên số, nỗ lực “giữ lửa” của ngành Xuất bản và Thư viện, đến hành trình gieo mầm tình yêu sách trong mỗi gia đình, mỗi trường học.

Từ “kho lưu trữ tĩnh lặng” đến “ngôi nhà tri thức mở”

Trong bối cảnh chuyển đổi số và toàn cầu hóa, hệ thống thư viện công cộng Việt Nam đang chứng kiến những thay đổi mạnh mẽ. Từ chỗ được xem như “kho lưu trữ tĩnh lặng”, thư viện ngày nay đang dần trở thành “ngôi nhà tri thức mở” - nơi giao thoa giữa học thuật, sáng tạo và kết nối cộng đồng. Sự chuyển mình này không chỉ ở hình thức vật chất mà còn là sự tái định nghĩa vai trò và sứ mệnh của thư viện trong đời sống hiện đại.

Một trong những thay đổi dễ nhận thấy nhất là sự cải tiến toàn diện về không gian. Thư viện không còn gói gọn trong những dãy kệ cao ngất và bàn học đơn điệu, mà được thiết kế hiện đại, thân thiện với người dùng. Các khu vực được bố trí đa năng: Từ khu yên tĩnh dành cho người cần tập trung, đến không gian làm việc nhóm với thiết bị hỗ trợ thảo luận, khu trải nghiệm công nghệ với máy tính, VR, máy in 3D, góc đọc sáng tạo dành riêng cho trẻ em. Những đổi mới này đã thu hút mạnh mẽ học sinh, sinh viên và cả các gia đình, biến thư viện thành điểm đến lý tưởng cho mọi lứa tuổi.

Song song với việc làm mới không gian, chuyển đổi số đã trở thành xu hướng tất yếu. Hoạt động số hóa tài nguyên, xây dựng thư viện điện tử và thư viện số giúp người đọc có thể truy cập hàng ngàn đầu sách, tài liệu học thuật, báo chí, tạp chí chuyên ngành… chỉ với vài thao tác trực tuyến. Theo bà Kiều Thúy Nga, nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện (nay là Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện, Bộ VHTTDL), sự phát triển của công nghệ thông tin và nguồn tài nguyên mở đã thay đổi căn bản cách thức vận hành thư viện, giúp người dùng tiếp cận tri thức dễ dàng, không còn bị giới hạn bởi không gian và thời gian.

Những năm gần đây, hầu hết thư viện cấp tỉnh đã đẩy mạnh chuyển đổi số, phát triển nguồn tài nguyên thông tin điện tử, xây dựng cơ sở dữ liệu số thông qua nhiều hình thức: Mua quyền truy cập, khai thác dùng chung, chia sẻ hay tự số hóa tài liệu. Các thư viện lớn như Thư viện Khoa học Tổng hợp TP.HCM, Thư viện Hà Nội, Thư viện TP Cần Thơ mỗi năm phục vụ hàng triệu lượt bạn đọc qua không gian mạng, minh chứng rõ nét cho sự thích ứng của hệ thống thư viện trong thời đại số.

Điểm sáng nổi bật là vai trò kiến tạo cộng đồng tri thức. Với các buổi ra mắt sách, tọa đàm văn học, hội thảo chuyên đề, lớp kỹ năng mềm - kỹ năng số hay CLB đọc sách định kỳ, thư viện đã trở thành không gian giao lưu tri thức sống động, nơi độc giả được đối thoại cùng tác giả, học giả, nhà nghiên cứu, khơi nguồn cảm hứng đọc, mở rộng tư duy phản biện và nuôi dưỡng thói quen học tập suốt đời.

Theo ông Phùng Bá Hưng - người sáng lập Thư viện Dương Liễu, để phát triển văn hóa đọc, cần ưu tiên phát triển thư viện công cộng, thư viện cơ sở và thư viện cộng đồng, đặc biệt ở khu vực nông thôn, nơi mỗi thư viện mở ra đều mang ý nghĩa nhân văn trong việc đưa tri thức đến gần hơn với người dân.

Sự phát triển song hành giữa ngành xuất bản và hệ thống thư viện đang kiến tạo chuỗi giá trị tích cực cho văn hóa đọc Việt Nam. Nếu ngành xuất bản mang đến nguồn nội dung phong phú, đa dạng, thì thư viện chính là cầu nối miễn phí giúp tri thức lan tỏa đến mọi tầng lớp xã hội, đặc biệt là giới trẻ.

Tuy nhiên, hành trình duy trì và phát triển văn hóa đọc vẫn đối mặt với không ít thách thức: Vấn nạn sách lậu, vi phạm bản quyền, thị trường sách số chưa bùng nổ như kỳ vọng, trong khi nhiều thư viện địa phương thiếu kinh phí, cơ sở vật chất lạc hậu, dẫn đến việc cập nhật tài nguyên mới còn chậm.

Các chuyên gia cho rằng, để thắp sáng ngọn lửa văn hóa đọc một cách bền vững, cần có chiến lược tổng thể: Tăng đầu tư cho số hóa kho tàng tri thức quốc gia, đẩy mạnh liên kết giữa NXB và thư viện, xây dựng mạng lưới chia sẻ tài nguyên số, và trên hết là nuôi dưỡng thói quen cùng tình yêu sách từ sớm, hình thành một thế hệ độc giả không chỉ biết đọc mà còn khao khát đọc - để tri thức trở thành bản năng trong đời sống. n (Còn tiếp)

 Thư viện dần trở thành “ngôi nhà tri thức mở” Ảnh: ITN