Dịch văn học: Con đường đã sáng hơn

VHO- Làm thế nào để tác phẩm văn học Việt Nam được bạn đọc thế giới biết đến nhiều hơn? Làm thế nào để tâm hồn người Việt, thông qua tác phẩm văn học, được thấu hiểu? Và khi nào thì nhà văn Việt Nam có thể chạm tay tới giải Nobel Văn học, một giải thưởng cao quý mà bất cứ nhà văn nào trên thế giới cũng khao khát? Để làm được những điều này, không cách nào khác hơn là phải xây dựng bước đi đầu tiên vững vàng, đó là dịch văn học.

 Bốn nữ nhà văn - dịch giả trong nhóm Nữ dịch văn học Hà Nội (hàng trên: Đỗ Mai Hòa - Kiều Bích Hậu; hàng dưới: Khánh Phương - Phạm Vân Anh)

 Muốn một tác phẩm văn học được dịch ra nhiều ngôn ngữ khác nhau, thì điều căn bản là tác phẩm đó phải được dịch sang tiếng Anh. Từ bản dịch tiếng Anh này, dịch giả từ các nước khác nhau có thể dịch sang ngôn ngữ nước họ và xuất bản. Như vậy, ảnh hưởng của tác phẩm cứ lan tỏa và nhân rộng dần lên... Và ai cũng hiểu rằng, vị trí của dịch giả là vô cùng quan trọng.

Khi bắt đầu công việc kết nối với bạn văn quốc tế, các chủ NXB, các dịch giả trong và ngoài nước từ năm 2019, tôi đã vấp phải không ít khó khăn. Đầu tiên, đó là nhiệm vụ được Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam giao phó: Tìm dịch giả tiếng Ý để dịch tác phẩm Sông núi trên vai, một hợp tuyển thơ chiến tranh Việt Nam, để xuất bản tại nước Ý. Tôi đã liên hệ khắp nơi, từ nguồn dịch giả Việt Nam mà Hội Nhà văn có quan hệ lâu nay, cho tới các dịch giả Việt kiều ở nước ngoài. Sau hơn 3 tháng tìm kiếm, tôi dường như bất lực vì không thể tìm ra người đủ năng lực dịch thơ Việt sang tiếng Ý. Thậm chí, cả những dịch giả từng dịch tác phẩm văn học Ý sang tiếng Việt cũng từ chối, không dám dịch ngược. Của đáng tội, nếu so với việc đi dịch cho các sự kiện, dịch tài liệu cho dự án, thì việc dịch tác phẩm văn học Việt sang tiếng Ý tương đối “xương”, đòi hỏi người dịch có hiểu biết sâu sắc về văn chương, có bề dày văn hóa và ngôn ngữ của cả hai đất nước mới có thể dịch thành công. Không thể tìm được người dịch, tôi đành chấp nhận phương án để nhà thơ người Ý Laura Garavaglia dịch hợp tuyển thơ Sông núi trên vai sang tiếng Ý từ bản tiếng Anh.

Nhà thơ - dịch giả Đỗ Mai Hòa

Tiếp đó, tôi miệt mài dịch thơ văn của các nhà thơ nước ngoài để giới thiệu tại Việt Nam, gây thiện cảm với bạn văn quốc tế; sau đó, nhờ các bạn cũng làm tương tự như thế, nghĩa là chịu bỏ công sức, thời gian và tâm huyết để dịch và xuất bản tác phẩm thơ văn Việt Nam ở nước họ. Vui mừng xiết bao khi những tác phẩm văn học Việt bắt đầu xuất hiện trên các kệ sách ở Romania, Nepal, Uzbekistan, Mỹ, Pakistan, Ấn Độ, Bangladesh, Ba Lan, Nga… Tiếp đó, Hội Nhà văn Thế giới, Liên hoan Thơ thế giới, Phong trào thơ thế giới, Hội Văn học Á châu đều liên hệ với tôi để mời tác giả Việt Nam tham dự các sự kiện do họ tổ chức và đăng tác phẩm trên những nền tảng họ sáng lập. Lúc này, một mình tôi làm không xuể, vả lại, nhìn thấy con đường sáng đã mở ra trước mặt, tôi thấy cần có một đội ngũ dịch giả hỗ trợ mình.

Nhà văn - dịch giả Khánh Phương

Điều đầu tiên là những dịch giả ấy không chỉ giỏi ngôn ngữ Anh, mà cần có tâm huyết với công việc nhọc nhằn này, không đòi hỏi quyền lợi tài chính trước mắt. Qua thời gian và sự thử thách, trong hai năm 2020 và 2021, tôi đã tìm được nhóm đồng hành gồm các nhà thơ, nhà văn: Khánh Phương, Đỗ Mai Hòa, Võ Như Mai, Phạm Vân Anh. 5 nữ nhà văn, nhà thơ, dịch giả trong nhóm quyết định đặt tên nhóm là Hanoi Female Translators (Nhóm nữ dịch văn học Hà Nội). Từ khi có người đồng hành, số lượng tác phẩm Việt Nam được dịch ra tiếng Anh đã tăng vọt. Năm 2021, nhóm đã giới thiệu được 50 tác giả Việt Nam ra nước ngoài. Một số cuốn sách thơ, truyện ngắn, bút ký, tiểu thuyết Việt Nam được xuất bản ở nước ngoài trong hai năm 2021- 2022 đều có công sức của nhóm. Mối quan hệ của nhóm với các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực văn học ở nước ngoài cũng tăng lên hơn nhiều. Năm 2021, tôi vinh dự được mời vào Ban Biên tập của hai tạp chí văn học nước ngoài, là Humanity của Nga và Neuma của Romania. Nhờ đó, trong mỗi số tạp chí, tôi cùng nhóm đều có thể dịch và giới thiệu từ 1 đến 3 tác giả Việt Nam. Các NXB ở Hungary, Romania, Ý, Nga, Uzbekistan… đều đã trở thành thân thiết với nhóm chúng tôi, và đặc biệt NXB Ukiyoto của Canada đã tiếp nhận tôi làm đại diện cho họ tại Việt Nam để tuyển chọn tác phẩm cho NXB.

Nhà văn - dịch giả Phạm Vân Anh

Quả vậy, con đường sáng đã mở ra, vui mừng xiết bao khi thấy được thành quả hoạt động của Nhóm nữ dịch văn học Hà Nội. Một số bạn trẻ thế hệ 9X đã tìm đến với nhóm, sẵn sàng chấp nhận thử thách, bỏ công sức dịch ngược văn học Việt Nam, đồng hành với nhóm để đưa văn học Việt Nam vượt qua biên giới ngày một nhiều hơn… Chúng tôi rất mong Nhóm sẽ được các tổ chức thuộc Chính phủ hoặc phi Chính phủ hỗ trợ cả về quan hệ và tài chính để có thể mở rộng hoạt động trong tương lai, góp phần quảng bá hiệu quả văn học Việt Nam. 

KIỀU BÍCH HẬU