Nguồn gốc và ý nghĩa Tết Trung Thu ở Việt Nam

VHO - Tết Trung Thu không chỉ là niềm vui tuổi thơ mà còn là dịp đoàn viên gia đình, tôn vinh văn hóa, truyền thống và sự gắn kết với thiên nhiên.

Khi rằm tháng Tám âm lịch đến, không gian phố phường rực rỡ ánh đèn lồng, bánh Trung Thu thơm ngọt, người Việt lại nhớ về một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc nhất: Tết Trung Thu. Đây không chỉ là dịp vui dành cho trẻ em mà còn là lễ hội mang nhiều lớp lịch sử, huyền thoại và giá trị văn hóa sâu sắc.

Lịch sử và nguồn gốc

Từ nền văn minh nông nghiệp

Người Việt từ xưa sống dựa vào nông nghiệp. Trăng rằm tháng Tám xuất hiện vào lúc thời tiết mát mẻ, cây trái đơm hoa kết trái, vụ mùa đã hoặc sắp thu hoạch. Mùa thu cũng là thời điểm nông nhàn, thuận lợi cho việc tổ chức lễ hội, sum họp, ca hát và vui chơi. Những dấu ấn về Tết Trung Thu đã xuất hiện từ rất sớm, gợi nhắc qua hình ảnh trăng sáng trên mặt trống đồng Ngọc Lũ cách đây khoảng 2.500 năm.

Các ghi chép đầu tiên

Theo các văn bia cổ, dưới thời nhà Lý, Tết Trung Thu đã được tổ chức tại kinh thành Thăng Long với nhiều hoạt động như múa rối nước, rước đèn… Đến thời triều Lê – Trịnh, Trung Thu trở thành lễ hội xa hoa trong phủ chúa, phản ánh vị trí quan trọng của lễ hội trong đời sống xã hội.

Huyền thoại và truyền thuyết

Nhiều câu chuyện dân gian gắn liền với Tết Trung Thu, nổi bật như Chú Cuội cây đa, chị Hằng – Hằng Nga, kể về các nhân vật sống dưới ánh trăng, lý giải hiện tượng trăng rằm và sự viên mãn. Một truyền thuyết khác kể rằng các vua xưa từng tổ chức lễ trông trăng, rước đèn để thưởng nguyệt và tạo niềm vui cho dân chúng.

Ý nghĩa văn hóa – xã hội

Đoàn viên và gia đình

Trung Thu được xem là Tết đoàn viên, dịp để các thành viên trong gia đình quây quần, sum họp, chia sẻ thời gian bên nhau. Với những người xa quê, Trung Thu là dịp nhớ về nhà, về tuổi thơ và ánh trăng rằm thân thuộc. Việc chuẩn bị mâm cỗ, ăn bánh Trung Thu, ngắm trăng còn là cách biểu lộ lòng biết ơn và tưởng nhớ tổ tiên.

Thiếu nhi – niềm vui tuổi nhỏ

Trung Thu còn được gọi là Tết thiếu nhi, là ngày trẻ em được hưởng đặc quyền: phá cỗ, rước đèn, nhận quà và được bố mẹ quan tâm nhiều hơn. Đây cũng là dịp phát huy sự sáng tạo và khéo léo trong việc làm đèn lồng, mặt nạ hay bánh Trung Thu, đồng thời truyền lại những giá trị văn hóa dân gian từ thế hệ này sang thế hệ khác.

Biểu tượng của mùa màng và thiên nhiên

Trăng rằm tháng tám được xem là trăng sáng và tròn nhất trong năm, biểu tượng của sự viên mãn và đủ đầy. Lễ cúng trăng, cúng gia tiên không chỉ là nghi lễ tâm linh mà còn thể hiện sự tôn kính với thiên nhiên, cầu mong mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu.

Giá trị lịch sử và văn hóa truyền thống

Các phong tục như rước đèn, múa lân, hát trống quân, đèn ông sao, phá cỗ… thể hiện tinh thần cộng đồng, gắn kết làng xóm và gia đình. Giữ gìn Trung Thu không chỉ là duy trì lễ hội mà còn là bảo vệ bản sắc văn hóa giữa dòng chảy hiện đại, giúp thế hệ trẻ nhận thức về cội nguồn và truyền thống dân tộc.

Những điểm đặc sắc của Trung Thu ngày nay

Ngày nay, Tết Trung Thu trở nên đa dạng với bánh nướng, bánh dẻo truyền thống, bánh nhân lạ, ít ngọt, kích cỡ nhỏ cùng hộp quà đẹp mắt. Đèn lồng, quà tặng và đồ chơi được thiết kế nhiều màu sắc, tạo niềm vui cho trẻ em. Các lễ hội Trung Thu đường phố ở nhiều thành phố lớn được tổ chức nhằm giữ không khí truyền thống và thu hút du khách, đồng thời thúc đẩy phát triển văn hóa – du lịch địa phương.

Tết Trung Thu – rằm tháng Tám âm lịch – từ một lễ hội nông dân với lễ cúng trăng và tạ ơn trời đất, nay đã trở thành phần thiêng liêng trong tâm thức người Việt. Qua bao thế hệ, Trung Thu nhắc nhở những giá trị quý báu: tình đoàn viên, tình thân gia đình, niềm vui tuổi thơ, cùng lòng biết ơn và kính trọng thiên nhiên. Giữ gìn và phát huy những giá trị này không chỉ là trách nhiệm mà còn là cách để văn hóa Việt Nam tiếp tục sống động trong đời sống hiện đại.