Đề xuất khai quật khẩn cấp tàu cổ Cẩm An

VHO - Trung tâm Hội An đề xuất thực hiện các thủ tục để tổ chức khai quật khẩn cấp và bảo quản bước đầu di vật này. Về lâu dài, tiếp tục tổ chức vàthực hiện việc nghiên cứu xác định chính xác cấu trúc, niên đại, nguồn gốc, chủnhân vàmối liên hệ của con tàu Cẩm An…

 Sáng 8.11, tàu cổ ở khu vực biển Cẩm An, thành phố Hội An trước đây (tạm gọi tàu cổ Cẩm An) bất ngờ nổi lên trở lại trên bãi biển với kích thước, hình dạng rõ ràng, đầy đủ chi tiết hơn. Tuy nhiên, trong chiều cùng ngày, con tàu lại “biến mất” dấu vết, có khả năng bị vùi lấp trở lại dưới lòng biển như trước đây.

Áp dụng các biện pháp bảo vệ tạm thời

Sau đợt mưa lũ lớn do chịu ảnh hưởng của cơn bão số 12, 13 vừa qua, sóng đánh gây sạt lở nghiêm trọng bờ biển đã làm xuất lộ lại di vật tàu đắm (tàu cổ Cẩm An) tại khu vực ven biển Thịnh Mỹ, phường Hội An Tây, T P Đà Nẵng (trước đây là phường Cẩm An, TP Hội An, Quảng Nam). Lần xuất lộ trở lại này cho thấy con tàu rõ ràng hình dáng hơn với kích thước khoảng 18mx5m. Qua quan sát, nhiều phần gỗ đã bị mềm, mủn. So với lần xuất hiện hồi cuối năm 2023, lần này con tàu cổ hiện lên gần như nguyên vẹn.

Sau một thời gian xuất hiện ngắn ngủi, khoảng 15h chiều 8.11, khi thủy triều lên cao, con tàu lại “biến mất” dấu vết, khả năng chìm lấp trở lại dưới biển như trước. Đến sáng qua 9.11, con tàu lại xuất lộ.

Ông Phạm Phú Ngọc, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa thế giới Hội An (Trung tâm Hội An) cho biết, ngay sau khi tiếp nhận thông tin về việc con tàu cổ xuất hiện trở lại, lực lượng chức năng và các đơn vị chuyên môn đã đến hiện trường để triển khai công tác bảo vệ, tiến hành khoanh vùng, cắm biển cảnh báo và tuyên truyền người dân không tiếp cận, nhằm bảo vệ hiện trạng di sản dưới nước. Đồng thời các chuyên viên của Trung tâm tiến hành ghi nhận, khảo sát hiện trạng để có báo cáo chi tiết với các cơ quan chức năng nhằm có phương án tiếp theo phù hợp với tình hình thực tế.

Trung tâm Hội An đã có báo cáo gửi Sở VHTTDL TP Đà Nẵng về việc xuất lộ di vật tàu đắm tại khu vực ven biển phường Hội An Tây. Từsau giai đoạn xuất lộ đầu tiên, con tàu tiếp tục bị bồi lấp sâu dưới lớp cát biển. Qua khảo sát và ghi nhận hiện trường vào sáng 8.11, các chi tiết của tàu xuất lộ khá nhiều, chiều rộng tàu đo được hơn 5m, chiều dài phần xuất lộ hiện đo được 17,4m và kích thước chiều dài có thể chưa kết thúc do còn bị vùi lấp dưới cát; các chi tiết giang, ván be, vách ngăn, lô… thể hiện khá rõ. Hiện trạng vị trí con tàu, mực nước biển lên xuống theo ngày kéo theo việc con tàu cũng bị bồi lấp cát rồi xuất lộ thường xuyên.

Hiện Trung tâm Hội An đã có một số biện pháp bảo vệ tạm thời như cắm biển cấm vào khu vực vị trí con tàu, liên lạc một số người dân địa phương hỗ trợ trông coi diễn biến bồi lấp của con tàu để thông tin về Trung tâm, đồng thời có văn bản gửi UBND phường Hội An Tây đề nghị địa phương phối hợp theo dõi, có biện pháp bảo vệ; tuyên truyền, vận động người dân và du khách tham gia bảo vệ những vết tích đang phát lộ, không tự ý đào bới tại khu vực này.

Cần được triển khai thực hiện sớm

Trước tình hình bờ biển sạt lở nghiêm trọng, đồng thời việc di vật thường xuyên xuất lộ chịu tác động của các yếu tố thời tiết bất lợi gây ra tình trạng hư hại nếu không có biện pháp bảo quản, vấn đề bảo vệ an toàn hiện trạng khi tàu xuất lộ cũng gặp nhiều khó khăn.

Do đó, Trung tâm Hội An đề xuất thực hiện các thủ tục để tổ chức khai quật khẩn cấp và bảo quản bước đầu di vật này. Về lâu dài, tiếp tục tổ chức và thực hiện việc nghiên cứu để xác định chính xác cấu trúc, niên đại, nguồn gốc, chủnhân vàmối liên hệ của con tàu Cẩm An, từ đó sẽ lập kế hoạch, giải pháp chi tiết cho công tác khai quật và bảo tồn con tàu cùng các hiện vật thu thập được nhằm đảm bảo tính gốc và nguyên vẹn của con tàu cùng các hiện vật được thu thập. Trong đó, công tác khai quật nghiên cứu và bảo tồn trong khi khai quật, bảo tồn hậu khai quật phải được tiến hành đồng thời vànhất quán.

Như Văn Hóa thông tin, sáng 26.12.2023, tại khu vực ven bờbiển khu vực Boutique Hoi An Resort thuộc khối Thịnh Mỹ, phường Cẩm An, TP Hội An trước đây, sóng biển đã làm xuất lộ một phần tàu gỗ lớn chôn vùi trong lớp cát ở khu vực ven bờ biển phường Cẩm An. Tháng 2.2024, UBND tỉnh Quảng Nam (cũ) thống nhất chủ trương khai quật khẩn cấp di vật, Trung tâm đã phối hợp với Trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia TP.HCM, Bảo tàng tỉnh Quảng Nam (nay là Bảo tàng Đà Nẵng) thực hiện và hoàn thành khảo sát về di vật tàu đắm này. Kết quả khảo sát và giám định mẫu vật bước đầu cho thấy tàu có kích thước lớn, cấu trúc mạnh mẽ, xây dựng từloại gỗ có độ bền cao và khả năng chịu lực tốt là gỗ bằng lăng (săng lẻ), kiền kiền và gỗ thông, dùng chất xảm trét ngăn chặn sự xâm nhập của nước vào tàu. Cấu trúc tàu cho phép thực hiện những chuyến hải trình dài ngày như hoạt động thương mại trên biển hoặc hải chiến.

Vì một số lý do khách quan, kết quả xác định niên đại tuyệt đối bằng C14 của tàu chưa cho kết quả song với vị trí phát hiện con tàu từng nằm sâu trong đất liền, cùng sự tương đồng sâu sắc về các đặc điểm cấu trúc, kỹ thuật thi công cùng vật liệu xây dựng với các con tàu đắm truyền thống Biển Đông đã phát hiện trong vùng biển Đông Nam Á, cho thấy, khả năng cao con tàu có niên đại giữa cuối thế kỷ XIV đến thế kỷ XVI.

Từ báo cáo khoa học này, cơ quan chuyên môn đã đề xuất có giải pháp bảo tồn tàu cổ Cẩm An như nguyên trạng để tránh bị hư hại, biến dạng bởi tác động của môi trường và con người. Lập kế hoạch, khi nào có đủ điều kiện về bảo tồn và phát huy giá trị thì sẽ tái điều tra khai quật, nghiên cứu khảo cổ học, đưa ra phương hướng bảo tồn, phát huy giá trị phù hợp với tính chất và tình trạng bảo quản. Tuy nhiên, từ đó đến nay, con tàu vẫn đang bị cát vùi lấp trở lại dưới biển.

Vì nhiều lý do khách quan, các cơ quan chức năng chỉ thực hiện khoanh vùng bảo vệ, chưa thể tiến hành được công tác khai quật vì công tác bảo tồn, bảo quản hiện vật, phát huy giá trị sau khai quật rất khắt khe, tuân thủ những chuẩn mực khoa học, đòi hỏi rất nhiều điều kiện chuyên môn, nhân lực, vật lực, cơ sở hạ tầng,… thậm chí rất tốn kém. Với điều kiện thực tế thời điểm ấy, nếu khai quật xong mà không đảm bảo tốt các công đoạn bảo quản, bảo tồn sẽ dẫn đến hư hại, ảnh hưởng đến di sản khảo cổ học. Thậm chí ảnh hưởng đến việc bảo đảm bảo tồn tính nguyên gốc của di tích dựa trên kết quả khai quật, nghiên cứu khoa học.

“Từ những xuất lộ và qua khảo sát ban đầu, kết quả phân tích, so sánh và nhận xét ở trên cho thấy thuyền Cẩm An là di sản văn hóa dưới nước quan trọng ở Hội An. Để nhận thức rõ hơn các giá trị bản thân con thuyền về nguồn gốc, niên đại, kết cấu và kỹ thuật, chủ nhân, chức năng… không chỉ cần có một dự án khai quật và nghiên cứu kỹ lưỡng được triển khai thực hiện bởi các chuyên gia với sự phối hợp liên ngành, mà còn cần phải có phương án, cách thức quản lý, bảo tồn và phát huy con thuyền được hiệu quả sau khai quật và nghiên cứu”, ông Phạm Phú Ngọc thông tin thêm.