Đặt ra nhiều giả thuyết mới

VHO - Kết quả khai quật và phát hiện mới tại nhóm L đã góp phần nhận diện giá trị kiến trúc có niên đại khá muộn, khoảng thế kỷ XIII tại di sản thế giới Mỹ Sơn, mở rộng không gian kiến trúc đền tháp, hé mở chiều sâu lịch sử còn ẩn sâu trong lòng đất khu đền tháp.

 Ban Quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn (BQL Mỹ Sơn) vừa công bố báo cáo sơ bộ kết quả dự án khai quật lần thứ 2 tại nhóm tháp L khu đền tháp Mỹ Sơn (xã Thu Bồn, TP Đà Nẵng).

Nhóm tháp L nằm trên đỉnh một đồi nhỏ, cách nhóm B-C-D khoảng 75m về phía Nam. Tương tự các nhóm đền tháp xây dựng muộn tại thung lũng Mỹ Sơn như nhóm H, G, vị trí cao của tháp L vừa mang lại tầm quan sát rộng lớn, bao quát toàn bộ khu đền tháp, vừa tạo nên một cảnh quan nổi bật trong tổng thể không gian.

TS Nguyễn Ngọc Quý (Viện Khảo cổ học), người chủ trì công tác khai quật nhóm tháp L lần 2 cho biết, năm 2019, các cuộc điều tra địa mạo và địa vật lý (thăm dò không xâm lấn) đã được thực hiện nhằm lập bản đồ các dấu tích kiến trúc còn nằm dưới lòng đất trước khi bắt đầu công tác khai quật.

Nhờ vào bản đồ thu được từ việc thăm dò từ tính, nhóm nghiên cứu đã xác định được sự hiện diện của một công trình tường bao bằng gạch lớn hình chữ nhật chạy dài, bao quanh các kiến trúc thuộc nhóm L vẫn còn bị chôn vùi. Phía Bắc của tường bao đã được khai quật, qua đó cho thấy một lối mở rộng dẫn vào kiến trúc L1.

Đồng thời, cũng phát hiện một công trình thứ hai đối diện với lối vào của L1, gồm một gian phòng với nhiều mảnh gốm và ngói lợp nằm trên nền, được đánh dấu là kiến trúc L2; L1 và L2 nằm trên trục kiến trúc theo hướng Đông Tây và có tường bao xung quanh. “Nhóm tháp L là một thách thức nghiên cứu đầy thú vị nhằm lý giải vì sao trong hơn một thế kỷ qua, khu vực này lại bị bỏ rơi và để mặc cho cây cối bao phủ”, ông Quý cho biết.

Trong lần khai quật thứ 2 năm 2025 với diện tích khai quật cho phép là 150m², các chuyên gia đã tiến hành mở các hố khai quật mới và thực hiện công tác bóc tách có hệ thống các lớp vật liệu sụp đổ bên trong và xung quanh kiến trúc L1 nhằm làm lộ rõ các đặc điểm kiến trúc cũng như nghiên cứu trình tự sụp đổ và quá trình biến đổi của di tích theo thời gian.

Các chuyên gia đã phát hiện nhiều mảnh gốm và nhiều loại ngói lợp nằm trên nền và lối đi xung quanh L1. Công tác bóc tách cũng cho thấy quá trình huỷ hoại của thiên nhiên và bom đạn trong chiến tranh. Phần mái kết cấu gỗ, lợp ngói sụp đổ ở giai đoạn đầu và tường sập đổ sau đó chủ yếu là do bom đạn của chiến tranh.

Theo báo cáo sơ bộ kết quả khai quật lần 2 tháp L Mỹ Sơn, trong quá trình bóc tách lớp gạch, một số đinh sắt và mảnh gỗ mục nát được phát hiện. Những vật liệu này rất có khả năng có nguồn gốc từ các bộ phận bằng gỗ thuộc kết cấu mái nguyên bản của công trình.

Sự xuất hiện của chúng cung cấp những thông tin quan trọng về kỹ thuật xây dựng đã được áp dụng, đặc biệt là việc sử dụng đinh sắt để liên kết các cấu kiện trong hệ khung mái bằng gỗ.

Một hiện vật đá gia công đã được phát hiện nằm tựa trên lớp ngói gần mép hố khai quật, có giả thuyết là từ khung cửa bằng đá. Tuy nhiên, do vị trí nằm sát rìa hố nên rất khó để xác định liệu phiến đá này còn nằm tại vị trí nguyên gốc do sụp đổ mái gây nên hay đã bị di chuyển đến đây vào thời điểm muộn hơn.

Do đó, có thể giả định rằng phiến đá đã được chuyển đến vị trí này với một mục đích khác. Phiến đá này cùng với bệ đá phát hiện trước đó là bằng chứng rõ ràng cho thấy khu vực thuộc nhóm L, đặc biệt là công trình L1, từng được tái sử dụng trong giai đoạn sau khi người Chăm rời bỏ khu di tích, mái công trình bị sụp đổ và đồng thời bị cướp phá.

Phần mặt nền hiện tại cho thấy sự thiếu đồng đều và không nhất quán. Phần nền phía Đông nơi được bảo quản tốt được xác định là lớp nền gốc và trùng khớp với thành phần lớp nền của nền lối đi bao quanh bên ngoài công trình.

Ngược lại, phần phía Tây xuất hiện nhiều mảng vá lớn nhỏ, gồm đất pha limon và cát trộn với các mảnh gạch vỡ nhỏ, bao gồm cả các hạt gạch mịn. Các mảng này nhiều khả năng là dấu vết của một giai đoạn đã được tu sửa hoặc lát lại nền, được thực hiện khi công trình vẫn còn đang được sử dụng, liên quan tới việc thay thế một phần lớp nền gốc.

Từ những kết quả ban đầu, các chuyên gia quốc tế, các nghiên cứu khảo cổ học đã đưa ra nhận định những kiến trúc tháp L có niên đại khá muộn khoảng vào thế kỷ XIII và có thể được sử dụng đến đầu thế kỷ XIV. Đây là lần đầu tiên việc nhận định niên địa kiến trúc được rõ ràng hơn dựa trên những kết quả khai quật đạt được.

Kết quả khai quật và phát hiện mới tại nhóm tháp L đã góp phần nhận diện giá trị các kiến trúc muộn tại di sản thế giới Mỹ Sơn, mở rộng không gian kiến trúc đền tháp và tạo điểm tham quan nghiên cứu cho cộng đồng trong thời gian tới.

Đồng thời cũng thống nhất cho rằng các kiến trúc và các thành phần cấu trúc gạch hiện còn tại nhóm L cần được củng cố ổn định khắc phục hậu quả tác động của thời gian, của chiến tranh để lại.

Tổng thể khu vực nhóm tháp L cần được bảo vệ toàn vẹn lâu dài, bền vững sẵn sàng đóng góp phát huy giá trị. TS Nguyễn Ngọc Quý cho biết, các hoạt động chuyên môn tại kho hiện vật được triển khai xuyên suốt thời gian thực địa của phái đoàn chuyên gia đến từ Italia, chủ yếu tập trung vào việc kiểm kê và nghiên cứu các hiện vật thu được trong tất cả các đợt khai quật từ trước đến nay.

Sau khi hoàn thành các công tác nghiên cứu trên nhóm L, cả khu vực khai quật và cấu trúc L2 đã được lấp lại nhằm đảm bảo sự bảo vệ lâu dài cho di tích. Lớp phủ bảo vệ bao gồm một lớp lưới nhựa, tiếp đến là khoảng 15cm cát và sỏi, và cuối cùng phủ trên cùng là lớp gạch vỡ nhằm tăng cường khả năng che chắn khỏi các tác động của môi trường.

Cấu trúc L1 được phủ bằng lưới bảo vệ và cố định bằng những viên gạch nặng. Những biện pháp bảo tồn này được thực hiện nhằm giữ nguyên hiện trạng và đảm bảo tính toàn vẹn của di tích cho đến khi có các hoạt động nghiên cứu hoặc trùng tu tiếp theo.

Trong đợt khai quật lần nay, công tác nghiên cứu các hiện vật được phát hiện từ các mùa khai quật trước tiếp tục được triển khai. Việc nghiên cứu và lập danh mục các hiện vật thu được trong đợt khai quật hiện tại sẽ được hoàn thiện trong giai đoạn tiếp theo của dự án, dự kiến thực hiện vào năm tới.