Trần Ngọc Linh - Âm sắc vàng son và nội lực phóng khoáng

VHO - Triển lãm mới của Trần Ngọc Linh giới thiệu gần 70 tác phẩm sơn mài được cô thực hiện trong giai đoạn 2020–2025, đánh dấu bước chuyển quan trọng trong tư duy sáng tác.

Tôi gặp Linh trong một tình huống rất đỗi tình cờ, một cuộc trò chuyện giữa hai người xa lạ yêu nghệ thuật. Mọi thứ diễn ra tự nhiên cho đến khi cô nhắc về Bình Định và Gia Lai bằng giọng kể trầm lắng, mang theo hơi gió miền cao nguyên.

Khoảnh khắc nhận ra đồng hương khiến câu chuyện rẽ sang một hướng khác: hướng của sự tin cậy nguyên sơ, nơi những trao đổi về sơn, về vàng son, về lao động nghệ thuật không còn là xã giao, mà trở thành kinh nghiệm sống – nghề – sáng tạo.

Trần Ngọc Linh sinh năm 1987 tại Bình Định, trưởng thành giữa không gian khoáng đạt và tĩnh lặng của Gia Lai. Hiện cô sống và làm việc tại TP.HCM.

Tốt nghiệp Khoa Sơn mài – Đại học Mỹ thuật TP.HCM, Linh sớm xác lập con đường gắn bó sâu với chất liệu truyền thống. Giai đoạn học hỏi trực tiếp từ hai họa sĩ Nguyễn Lâm và Hồ Hữu Thủ đã đặt cho cô những viên gạch nền tảng quan trọng: kỹ thuật vững vàng, tư duy sáng tác mạch lạc, và nhất là thái độ nghiêm cẩn với chất liệu.

Triển lãm cá nhân đầu tiên cách đây sáu năm từng là lời chào đĩnh đạc của một nghệ sĩ trẻ giàu nội lực. Khi ấy, Linh sở hữu kỹ thuật tốt, cảm quan trực giác mạnh và những tìm kiếm còn dè dặt trong cấu trúc mảng. Nhưng điều quan trọng nhất đã sớm bộc lộ: cô biết cách để sơn mài trở thành dòng chảy nội tâm, chứ không chỉ là lớp vỏ bề mặt.

Trong lần trò chuyện gần đây, khi Linh chia sẻ về hành trình chuẩn bị cho triển lãm thứ hai, tôi nhận thấy một chuyển biến sâu sắc. Cô không còn dùng sơn mài như một kỹ thuật; cô lắng nghe chất liệu và để nó dẫn dắt mình vào một không gian tư tưởng mở rộng hơn. Sự chuyển dịch này không ồn ào, không phải cú bứt phá đột ngột, mà giống như ánh vàng chỉ lộ sáng sau những lượt mài đủ sâu và đủ tĩnh.

Sự tĩnh ấy là kết quả của nhiều năm lao động bền bỉ.

Với Linh, sơn mài là hệ sinh thái của ánh sáng và thời gian; mỗi lớp là một nhịp thở, mỗi lần mài là một cuộc đối thoại giữa nội tâm và chất liệu.

Sơn mài không dung chứa sự vội vã. Nó đòi hỏi sự lặp lại kiên nhẫn – không cơ giới – mà là những biến thiên tinh tế của cảm xúc. Theo cách Linh tiếp cận, sơn mài không chỉ là bề mặt; nó là không gian tinh thần, nơi ký ức cao nguyên, sự lặng trầm của miền đất gió và bản năng nghệ sĩ lắng lại rồi dần hé mở.

Nhờ nền tảng kỹ thuật bền chắc và sự kiên trì hiếm thấy, Linh bước vào giai đoạn sáng tác hiện tại với sự tự tin của người đã thấm chất liệu. Cô không còn bị kỹ thuật chi phối; thay vào đó, kỹ thuật trở thành điểm tựa để tư tưởng và cảm xúc được cất tiếng.

Có lần, Linh chia sẻ một câu nói cho thấy rõ quan niệm sáng tạo của mình: “Dấn thân vào sáng tạo là mang bản tâm thanh tịnh hòa vào hiện tại, để tìm ra vẻ đẹp vốn đã hiện hữu trong tâm hồn mình. Khi chạm được vẻ đẹp ấy, ta nhận ra đó chính là món quà – là hương thơm tinh khiết của sự sống đang có mặt.”

Câu nói ấy không chỉ là triết lý sáng tạo mà còn là cách cô sống, cách cô làm nghề.

Ở triển lãm lần này, điều nổi bật nhất là sự chuyển động của các mảng lớn. Nếu trước đây màu sắc còn giữ ranh giới an toàn, thì nay chúng trở thành những trường lực lan – tràn – mở, như sự giải phóng nội tâm đã tìm được hình hài vật chất.

Sự phóng khoáng trong tranh Linh đôi khi khiến người xem liên tưởng đến hội họa sơn dầu – nơi bút pháp buông xả trực tiếp. Nhưng với sơn mài, phóng khoáng không đến từ tốc độ của tay; nó đến từ cách tổ chức lớp, từ cấu trúc bề mặt và khả năng điều tiết ánh sáng qua nhiều tầng chất liệu.

Ở Linh, các dải đỏ sâu, mảng vàng dịu, mảng đen đặc tạo cảm giác địa tầng – như những lớp ký ức tích tụ. Mỗi mảng lớn là kết quả của hàng loạt lớp phủ – mài – quan sát – điều chỉnh. Đó là sự phóng khoáng dựa trên độ sâu, không phải sự bột phát.

Một số tác phẩm lớn thể hiện rõ sự vận động nội tâm qua ba sắc độ: đỏ như ký ức ấm, vàng như ánh ngân của niềm tin, đen như trú xứ của những tĩnh lặng. Những đường mài thấu lớp để lộ dấu vết thời gian – điều hiếm gặp trong dòng sơn mài trừu tượng đương đại.

Cách Linh sử dụng vàng cũng mang dấu ấn riêng. Trong tay nghệ sĩ trẻ, vàng dễ trở thành yếu tố phô diễn; nhưng với Linh, vàng là hơi thở – là quãng lặng. Nó xuất hiện ít nhưng chuẩn xác, như nhịp nghỉ trong âm nhạc, vừa đủ để mở ra chiều sâu của bề mặt.

Nhiều tác phẩm đánh dấu sự chuyển từ trừu tượng biểu hình sang trừu tượng cấu trúc. Các hình không bị loại bỏ, mà được chưng cất thành tín hiệu. Loạt tranh sen hay tranh tuồng – những đề tài dễ rơi vào mô tả – được Linh giải phóng khỏi hình ảnh cụ thể, trở thành ánh sáng, chuyển động và tinh thần văn hóa.

Điều khiến tôi trân trọng Linh là sự nhất quán: cô không dùng truyền thống để trình bày, cũng không dùng hiện đại để phô trương. Cả hai hòa làm một – như cách màu then và vàng lá tìm được sự cân bằng trên mặt sơn.

Và chính trong sự hòa hợp ấy, tôi thấy rõ một điều: Linh không chỉ làm sơn mài. Cô đang mở rộng biên độ của sơn mài bằng chính đời sống nội tâm của mình.

Triển lãm lần này với gần 70 tác phẩm là minh chứng cho sức lao động bền bỉ và tình yêu lớn dành cho chất liệu. Hoàn thiện chừng ấy tác phẩm trong giai đoạn 2020–2025 không phải chuyện của cảm hứng, mà của sự dấn thân.

Linh không vẽ nhanh; cô vẽ đều. Và quan trọng hơn cả: cô vẽ sâu – sâu vào chất liệu, sâu vào tư tưởng, sâu vào chính mình.

Những lớp sơn – lớp thời gian – lớp mài trong tranh cô là lớp của đời sống tinh thần, thứ không thể giả lập.

Đó là lý do tôi tin rằng Linh đang đi đúng con đường: con đường của một nghệ sĩ trẻ có nền tảng, có bản năng và có nội lực đủ mạnh để đối thoại với sự phức tạp của chất liệu.

Với những gì cô thể hiện trong triển lãm này, tôi tin rằng Trần Ngọc Linh thuộc lớp nghệ sĩ trẻ đủ sức tạo nên tiếng nói bền vững cho sơn mài Việt – sắc, sâu, thinh lặng nhưng mạnh mẽ, như chính miền đất gió nơi cô sinh ra.