Bảo vệ thẩm mỹ công chúng trước làn sóng âm nhạc lệch chuẩn

VHO - Trong bối cảnh đời sống âm nhạc xuất hiện không ít biểu hiện lệch chuẩn, gây dư luận xấu trong xã hội, hôm qua 13.11, Hội Âm nhạc TP.HCM đã tổ chức cuộc tọa đàm để nhìn lại vai trò và trách nhiệm của những người làm nghề. Từ chuyện ca từ đến giai điệu, câu chuyện âm nhạc hôm nay được đặt trong mối quan tâm rộng hơn: Gìn giữ bản sắc văn hóa, định hướng thẩm mỹ cho giới trẻ và góp phần xây dựng một đời sống tinh thần lành mạnh.

 Những trao đổi thẳng thắn đã mở ra nhiều suy nghĩ về cách mà âm nhạc đang tác động tới xã hội, cũng như trách nhiệm mà mỗi nghệ sĩ cần tự nhắc mình trong thời đại mạng xã hội lan truyền khó kiểm soát.

Âm nhạc lệch chuẩn như... “ma túy nghệ thuật”

Phát biểu đề dẫn, PGS. TS.NGƯT Nguyễn Thị Mỹ Liêm, Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP.HCM nhấn mạnh: Nhiều năm qua, đã có không ít hội thảo, tọa đàm bàn về vai trò của văn học nghệ thuật trong xây dựng nhân cách con người Việt Nam. Những cuộc trao đổi ấy cho thấy sự quan tâm sâu sắc của Đảng, Nhà nước, cơ quan quản lý và các hội chuyên ngành đối với trách nhiệm xã hội của đội ngũ văn nghệ sĩ.

Theo PGS Mỹ Liêm, từ sau thời kỳ đổi mới - đặc biệt khi Internet và mạng xã hội bùng nổ - đời sống âm nhạc xuất hiện tình trạng “nhiễu loạn”: Nhiều sản phẩm vi phạm thuần phong mỹ tục, đi ngược truyền thống văn hóa dân tộc. Dù lý luận, nghiên cứu, phê bình đã được công bố khá nhiều, nhưng các hiện tượng lệch chuẩn vẫn liên tục xuất hiện và có dấu hiệu gia tăng. Một số “hiện tượng” quên mất trách nhiệm của người làm văn hóa - nghệ thuật, quên rằng âm nhạc không chỉ để giải trí mà còn nuôi dưỡng tâm hồn, định hướng giá trị và nhân cách. Những hành vi lệch chuẩn ấy, theo bà, làm tổn hại hình ảnh giới hoạt động âm nhạc và ảnh hưởng tiêu cực đến thẩm mỹ công chúng, nhất là giới trẻ.

Nhạc sĩ Trương Quang Lục chia sẻ, các hiện tượng lệch chuẩn trong âm nhạc “không thể xem nhẹ hay bỏ qua”, bởi nếu dung túng, chúng sẽ tiếp tục tái diễn và gây hệ lụy lâu dài. Ông dẫn lại cách hình dung đáng suy ngẫm của một đồng nghiệp ở Hà Nội: Những sản phẩm âm nhạc lệch chuẩn nên được nhìn nhận như một thứ “ma túy trong nghệ thuật”. Nếu ma túy thông thường gây hại cho cơ thể, thì “ma túy nghệ thuật” tác động âm thầm nhưng sâu sắc đến tư tưởng, cảm xúc và thẩm mỹ của công chúng, đặc biệt là người trẻ.

Ở góc nhìn giáo dục, TS Trịnh Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng Trường ĐH Văn hóa TP.HCM nhấn mạnh: Giáo dục âm nhạc phải là sự kết hợp hài hòa giữa chính sách văn hóa, phát triển con người và công nghiệp sáng tạo. Việc xây dựng thiết chế giáo dục âm nhạc thiếu nhi trong bối cảnh tái cấu trúc đơn vị sự nghiệp công lập vừa giúp duy trì giáo dục thẩm mỹ, nâng cao năng lực sáng tạo, vừa bảo đảm quyền văn hóa cho mọi công dân. Đây là mô hình có khả năng nhân rộng, góp phần thực hiện Chiến lược phát triển văn hóa Việt Nam đến 2030, coi giáo dục nghệ thuật là động lực xây dựng con người toàn diện và thúc đẩy công nghiệp văn hóa bền vững.

Cần sớm ban hành Luật Nghệ thuật biểu diễn

TS Hoàng Duẩn, Phó Trưởng khoa Quản lý Văn hóa Nghệ thuật, Trường ĐH Văn hóa TP.HCM cho rằng: Việc xuất hiện tràn lan các ca khúc vi phạm thuần phong mỹ tục, chuẩn mực đạo đức trên cả mạng xã hội lẫn sân khấu đang là hồi chuông báo động. Ông nhấn mạnh cần sớm ban hành Luật Nghệ thuật biểu diễn với những quy định rõ ràng về ca từ, trang phục, cách diễn đạt dung tục hoặc ẩn ý gây hiểu nhầm. Các cơ quan quản lý và nền tảng số cũng cần xây dựng cơ chế xếp loại nội dung trực tuyến theo độ tuổi, có quy trình kiểm duyệt và biện pháp xử lý nhất quán: Từ cảnh báo, gỡ bỏ đến cấm sóng hay xử phạt hành chính đủ sức răn đe.

Bên cạnh chế tài, ông Hoàng Duẩn đặc biệt đề cao vai trò “quyền lực mềm” trong quản lý nghệ sĩ: Hội Âm nhạc và các hiệp hội nghề nghiệp cần làm cầu nối giữa cơ quan quản lý, nghệ sĩ và đơn vị sản xuất để định hướng, hỗ trợ sáng tạo, nhất là trong mảng âm nhạc thiếu nhi.

Nhạc sĩ Đinh Trung Cẩn, Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP.HCM, Tổng Giám đốc Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam cho rằng: Trách nhiệm trong đời sống âm nhạc không thể chỉ quy về nhạc sĩ hay ca sĩ. Một sản phẩm âm nhạc ra đời hay gây tranh luận luôn là kết quả của sự tương tác nhiều phía: Cơ quan quản lý, truyền thông, nhà sản xuất nội dung, các hội nghề nghiệp và cả công chúng thưởng thức. Khi có hiện tượng “lệch chuẩn”, cần nhìn nhận trách nhiệm đa chiều thay vì chỉ quy trách nhiệm cho riêng cá nhân biểu diễn. Ông cho biết, Bộ VHTTDL cùng các đơn vị liên quan đang xây dựng hành lang pháp lý chặt chẽ hơn cho lĩnh vực này.

Từ góc độ quản lý địa phương, ThS Nguyễn Cẩm Lệ, chuyên viên Phòng Nghệ thuật, Sở VHTT TP.HCM cho biết, Sở luôn theo sát hoạt động biểu diễn nghệ thuật, đồng thời chủ trì xây dựng Quy chế phối hợp liên ngành nhằm kịp thời nắm bắt tình hình và xử lý nghiêm các vi phạm. Tuy nhiên, bà cho rằng, những biểu hiện lệch chuẩn, phản cảm vẫn xuất hiện, làm sai lệch giá trị thẩm mỹ và thị hiếu công chúng. Với các trường hợp vi phạm, Sở sẽ kiên quyết xử lý theo pháp luật, đồng thời phối hợp với giới chuyên môn và các hội nghề nghiệp để giáo dục, nâng cao ý thức và tinh thần tự giác của văn nghệ sĩ.

Phát biểu tại tọa đàm, ông Nguyễn Thọ Truyền, Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP.HCM nhận định, trong bối cảnh công nghệ và mạng xã hội phát triển mạnh, âm nhạc chịu tác động đa chiều, cả tích cực lẫn tiêu cực, đặc biệt ảnh hưởng đến giới trẻ.

Vì vậy, việc định hướng hoạt động âm nhạc là rất cần thiết. “Âm nhạc có bốn vai trò quan trọng: Tác động đến đời sống xã hội, kết nối cộng đồng, giáo dục con người và bảo tồn giá trị văn hóa. Người làm âm nhạc cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong sáng tác và biểu diễn, góp phần định hướng thẩm mỹ, bồi dưỡng đạo đức nghề nghiệp và lan tỏa các giá trị chân - thiện - mỹ”, ông nhấn mạnh.