Định vị giá trị văn hóa làng nghề trong du lịch nông thôn Tây Ninh

VHO - Trong bức tranh phát triển du lịch nông thôn hiện nay, lễ hội và sự kiện tại làng nghề đang dần được nhìn nhận như một nguồn lực văn hóa đặc biệt - thứ tài nguyên “sống”, mang trong mình ký ức cộng đồng, kỹ năng nghề truyền thống và nhịp sinh hoạt bản địa.

Tây Ninh, vùng đất giàu trầm tích văn hóa Nam Bộ, đang bước vào giai đoạn được đánh thức bằng những cách tiếp cận bài bản hơn, thận trọng hơn, nhưng cũng giàu kỳ vọng.

Lễ hội là “linh hồn” của làng nghề

Cuối tháng 12.2025, Sở VHTTDL Tây Ninh tổ chức Hội nghị tập huấn “Nâng cao kỹ năng khai thác giá trị lễ hội, sự kiện tại làng nghề trong du lịch nông thôn”, kết hợp lý thuyết và trải nghiệm thực tế tại phường Tân Ninh và phường Long An. 

Tham dự Hội nghị có hơn 100 học viên là công chức, viên chức các xã, phường, đại diện các khu, điểm du lịch, công ty lữ hành, cơ sở lưu trú như khách sạn, homestay,… trên địa bàn tỉnh.

Sự kiện này, nếu nhìn rộng hơn, ngoài là một lớp bồi dưỡng nghiệp vụ, còn phản ánh một bước chuyển trong tư duy phát triển du lịch nông thôn của địa phương: chuyển từ nhận thức sang hành động, từ tiềm năng sang cấu trúc sản phẩm.

Ở nhiều vùng nông thôn Việt Nam, làng nghề tồn tại không tách rời lễ hội. Lễ giỗ tổ nghề, lễ cầu mùa, những ngày hội gắn với tín ngưỡng dân gian hay sinh hoạt cộng đồng chính là không gian nơi nghề được kể lại, được trình diễn và được truyền tiếp. Với du lịch, đây là lớp giá trị mà không một sản phẩm nhân tạo nào có thể thay thế.

Thực tế tại Tây Ninh cho thấy, các làng nghề truyền thống, từ chế biến nông sản, ẩm thực, thủ công đều gắn với những sinh hoạt lễ nghi mang màu sắc địa phương rõ nét.

Tuy nhiên, trong thời gian dài, lễ hội vẫn chủ yếu phục vụ cộng đồng nội sinh, chưa được “đọc” như một sản phẩm trải nghiệm dành cho du khách. Việc tổ chức còn mang tính thời vụ, thiếu kịch bản khai thác dài hơi, thiếu kết nối với hệ thống dịch vụ du lịch xung quanh.

Chính vì vậy, nội dung tập huấn lần này tập trung vào những vấn đề cốt lõi: vai trò của lễ hội, sự kiện trong phát triển du lịch cộng đồng; kỹ năng tổ chức, kể chuyện và thiết kế trải nghiệm; cách biến lễ hội từ sinh hoạt văn hóa thuần túy thành tài nguyên du lịch mà vẫn giữ được bản sắc.

Đây là những “mảnh ghép” mà du lịch nông thôn Tây Ninh còn thiếu trong nhiều năm qua.

Điểm đáng chú ý của chương trình đào tạo tại phường Tân Ninh và phường Long An lần này là chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn, trao đổi trực tiếp với cộng đồng địa phương giúp lý thuyết không bị "treo lơ lửng".

Những câu hỏi rất thực đã được đặt ra: Lễ hội này kể câu chuyện gì; làng nghề này có thể mời du khách tham gia vào công đoạn nào; đâu là ranh giới giữa trình diễn phục vụ du lịch và bảo tồn giá trị gốc?

Qua thực tế này, có thể thấy Tây Ninh đang sở hữu những “chất liệu thô” quý giá: cộng đồng còn giữ nghề, còn lễ hội; không gian làng nghề chưa bị thương mại hóa quá mức; bản sắc địa phương vẫn rõ ràng.

Vấn đề nằm ở chỗ, các chất liệu ấy chưa được tổ chức thành sản phẩm du lịch hoàn chỉnh, thiếu sự dẫn dắt của những “hạt nhân” tại cơ sở, đúng như mục tiêu mà Sở VHTTDL Tây Ninh đặt ra khi kỳ vọng hình thành đội ngũ nòng cốt sau tập huấn.  

Những điểm nghẽn cần nhìn thẳng

Từ góc nhìn phát triển du lịch, có thể nhận diện ít nhất ba điểm nghẽn lớn trong việc khai thác lễ hội, sự kiện tại làng nghề ở Tây Ninh hiện nay.

Tây Ninh còn thiếu sản phẩm lễ hội mang tính định kỳ và có thương hiệu. Nhiều lễ hội diễn ra theo lịch truyền thống nhưng chưa được “đóng gói” thành sự kiện du lịch có chủ đề rõ ràng, có lịch truyền thông, có kịch bản trải nghiệm cho du khách.

Điều này khiến lễ hội khó trở thành lý do đủ mạnh để du khách lên kế hoạch đến Tây Ninh theo mùa.

Sự liên kết giữa cộng đồng làng nghề và doanh nghiệp du lịch còn lỏng lẻo. Lễ hội thường do cộng đồng tự tổ chức, trong khi doanh nghiệp lữ hành lại thiếu thông tin, thiếu sản phẩm để kết nối tour tuyến. Hệ quả là du khách đến tham quan mang tính ngẫu hứng, thời gian lưu trú ngắn, chi tiêu hạn chế.

Bên cạnh đó, năng lực quản trị du lịch cộng đồng còn yếu. Từ kỹ năng đón tiếp, kể chuyện, tổ chức hoạt động trải nghiệm, đến vấn đề vệ sinh môi trường, an toàn cho du khách, tất cả đều cần được nâng cấp nếu lễ hội làng nghề muốn bước ra thị trường du lịch rộng lớn hơn.

Để khai thác hiệu quả giá trị lễ hội, sự kiện trong du lịch nông thôn, Tây Ninh cần một tầm nhìn dài hạn hơn.

Trước hết, cần định vị rõ lễ hội - sự kiện làng nghề như một dòng sản phẩm du lịch văn hóa đặc thù của tỉnh. Mỗi làng nghề không nhất thiết tổ chức lễ hội quy mô lớn, nhưng cần có câu chuyện riêng, thời điểm riêng, gắn với trải nghiệm cụ thể mà du khách có thể tham gia.

Song song đó, cần thúc đẩy liên kết ba bên: Chính quyền - cộng đồng - doanh nghiệp. Chính quyền đóng vai trò định hướng và hỗ trợ; cộng đồng là chủ thể giữ nghề, giữ lễ hội; doanh nghiệp giúp kết nối thị trường, thiết kế tour tuyến và truyền thông. Nếu thiếu một trong ba mắt xích này, lễ hội khó vượt qua phạm vi làng xã.

Cuối cùng, đầu tư cho con người vẫn là yếu tố then chốt. Những “hạt nhân” tại cơ sở cần được đào tạo liên tục, chứ không phải một khóa tập huấn. Họ phải là người hiểu văn hóa địa phương, đủ kỹ năng tổ chức và đủ tự tin để biến lễ hội làng nghề thành trải nghiệm có giá trị kinh tế, đồng thời vẫn giữ được hồn cốt truyền thống.

Chuyển hoá giá trị văn hoá thành nguồn lực phát triển du lịch

Du lịch nông thôn, nếu thiếu lễ hội và sự kiện, sẽ dễ rơi vào trạng thái “tham quan cho biết”.

Ngược lại, lễ hội làng nghề nếu được khai thác đúng cách sẽ trở thành điểm nhấn cảm xúc, kéo dài thời gian lưu trú và gia tăng chi tiêu của du khách.

Tây Ninh đang đứng trước cơ hội biến những giá trị văn hóa vốn quen thuộc với người dân thành động lực phát triển mới cho du lịch nông thôn.

Những gì diễn ra tại Tân Ninh và Long An cho thấy một tín hiệu tích cực, tư duy đã bắt đầu thay đổi, cách tiếp cận đã thực tế hơn.

Phần còn lại phụ thuộc vào việc địa phương có đủ kiên nhẫn và quyết tâm để đi tiếp con đường này hay không, con đường mà lễ hội không còn chỉ là ký ức cộng đồng, mà trở thành nguồn lực cho phát triển bền vững.