Chiêu trò “giảm hại” để quảng cáo của ngành công nghiệp thuốc lá

VHO - Hiện nay, ngành công nghiệp thuốc lá đang quảng cáo thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là sản phẩm giảm hại, có tác dụng cai thuốc lá truyền thống. Điều này khiến nhiều người nhớ lại quảng cáo thuốc lá đầu lọc khi mới ra đời.

 Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm toàn cầu có 8 triệu người tử vong vì thuốc lá. Năm 2017, toàn cầu cũng tăng thêm 8 triệu người sử dụng nicotine (chưa kể ở thị trường Mỹ) trong đó phần lớn là người sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng (còn gọi là thuốc lá thế hệ mới) có đưa nicotine vào dung dịch. Như vậy, số người sử dụng mới này đã bù đắp cho số mất đi.

Nói đến thuốc lá thế hệ mới, những chuyên gia nghiên cứu về thuốc lá lại nhớ tới lịch sử những loại “thuốc lá thế hệ mới” của ngành công nghiệp thuốc lá từ hàng chục năm trước. Đó là loại thuốc lá đầu lọc, thuốc lá “nhẹ” của những năm 1950-1970. Khi đó, phần đầu lọc mới ra đời và tên của loại thuốc lá là Light (nhẹ) khiến người dùng hiểu lầm về việc giảm hàm lượng nicotine trong thuốc lá. Tiếp sau đó, những năm 1970-2000, thuốc lá “chia phần” không khói và thuốc lá ngậm (snus) xuất hiện, và đến nay là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, túi nicotine…

Ông Đào Thế Sơn, chuyên gia Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies cho biết, khi mới ra đời, thuốc lá đầu lọc được quảng cáo, tiếp thị là sạch, mới, an toàn và được bác sĩ khuyên dùng vì có thể giảm hại, thay thế cho việc cai thuốc lá. Tuy nhiên, sự thật là vào năm 1950, một nhà hóa học của công ty thuốc lá RJ Reynolds phát hiện ra loại đầu lọc có thể đổi màu từ trắng sang nâu, tạo cảm giác cho người hút rằng, các chất có hại đã được giữ lại ở đầu lọc và ngăn không vào phổi. Nhưng sự thật là, phần đầu lọc không lọc hết các chất độc trong khói thuốc. Cảm giác “dễ chịu” hơn trong cổ họng khiến người sử dụng hút nhiều hơn và hít sâu hơn vào phổi.

“Nhiều báo cáo về tác hại của thuốc lá đã khẳng định một số công ty thuốc lá đã tài trợ các nghiên cứu về thuốc lá để thao túng và sử dụng sai khoa học vì lợi ích thương mại. Các bước thực hiện, diễn giải, phổ biến nghiên cứu được biến đổi để lái chính sách theo hướng có lợi cho các công ty. Một cựu nhân viên của công ty thuốc lá Philip Morris Nhật Bản đã tiết lộ các kế hoạch nghiên cứu và tiếp thị đối với thuốc lá điện tử (IQOS), đồng thời lên tiếng tố cáo công ty này đã tài trợ cho nghiên cứu về giảm hại của thuốc lá điện tử; thuê một công ty tư vấn quảng cáo nghiên cứu, và phát triển chiến lược ảnh hưởng trên quy mô quốc gia để tạo sự ủng hộ thuốc lá điện tử ”, ông Sơn cho biết.

Bày tỏ quan điểm về việc tiếp cận giảm tác hại đối với thuốc lá điếu thông thường bằng thuốc lá điện tử, ông Nguyễn Trọng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh (Bộ Y tế) khẳng định: Các tập đoàn thuốc lá thường truyền thông họ là các công ty có trách nhiệm với cộng đồng, nhưng thay vì khuyên mọi người bỏ thuốc thì họ thường đưa ra thông điệp để khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn hoặc dùng loại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thậm chí là thuốc lá thông thường. Ông Khoa cũng cho rằng, nhiều thập niên trước, ngành công nghiệp thuốc lá tuyên bố “đầu lọc của điếu thuốc” là đột phá về công nghệ, cho đến loại thuốc lá “nhẹ” (Light), “trung tính” (Mild), “ít hắc ín” (Low tar). Thực tế, hơn 60 năm qua, ngày càng nhiều người hút thuốc hơn, ít người bỏ thuốc hơn, đồng thời gây ra nhiều tử vong hơn. Và hiện nay, họ tiếp tục đưa ra hướng tiếp cận giảm tác hại của thuốc lá điếu truyền thống bằng việc sử dụng thuốc lá nung nóng.

Thực tế cho thấy, thuốc lá nung nóng không có tác dụng giảm hại hay cai nghiện như ngành công nghiệp thuốc lá tuyên bố. Trên thế giới đã ghi nhận nhiều trường hợp tổn thương phổi cấp tính và nghiêm trọng do thuốc lá điện tử đã được báo cáo (tính đến tháng 2.2020 đã có 2.807 trường hợp tổn thương phổi liên quan đến việc sử dụng thuốc lá điện tử, trong đó có 68 ca tử vong). Tại Việt Nam, qua tổng hợp báo cáo của gần 700 cơ sở khám, chữa bệnh cho thấy, chỉ tính riêng năm 2023, có 1.224 ca nhập viện do sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng. Triệu chứng khi nhập viện chủ yếu do dị ứng, ngộ độc, tổn thương phổi cấp… Chính vì vậy WHO khẳng định tất cả các sản phẩm thuốc lá đều gây hại đối với sức khỏe. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng chứa nicotine là chất gây nghiện cao, gây hại đến sức khỏe, đặc biệt là sự phát triển não bộ ở trẻ em và thanh thiếu niên; ngoài ra còn chứa các hóa chất độc hại, gây ung thư.

Bên cạnh đó, khói thuốc lá nung nóng có chứa các hóa chất độc hại tương tự như khói thuốc lá điếu thông thường. Nồng độ một số hóa chất trong thuốc lá nung nóng thấp hơn thuốc lá điếu thông thường nhưng nồng độ một số hóa chất khác lại cao hơn và tạo ra những chất mới không có trong thuốc lá điếu thông thường, có khả năng gây hại cho sức khỏe. Các sản phẩm thuốc lá lai kết hợp giữa thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng sẽ mang những đặc tính và khả năng gây hại của cả thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.