Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng làm tăng gánh nặng bệnh tật

VHO - Tỉ lệ người sử dụng thuốc lá điếu thông thường đã giảm khoảng 0,5%/năm nhưng vẫn ở mức cao, bên cạnh đó xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng đang có xu hướng tăng nhanh trong giới trẻ, tăng gánh nặng bệnh tật, tử vong cho toàn xã hội.

Liên quan đến vấn đề này, Báo Văn Hoá đã có cuộc trao đổi với Ths.Bs Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Phụ trách Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế).

.P.V: Thưa bà, sử dụng thuốc lá nói chung và tỉ lệ hút thuốc lá cao ở nam giới ở Việt Nam hiện nay, gây ra những gánh nặng bệnh tật cho người sử dụng cũng như cho ngành y tế như thế nào?

- Bà Phan Thị Hải: Các nghiên cứu cho thấy, có 25 căn bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá như: đột quỵ, mạch vành, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, ung thư phổi là những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở Việt Nam.

Tỉ lệ bệnh nhân ung thư phổi có hút thuốc lá là 96,8% (nghiên cứu của Bệnh viện K). Việc hút thuốc lá đang gây ra 85.500 ca tử vong mỗi năm.

Ngoài ra, hút thuốc lá thụ động gây ra 18.800 ca tử vong. Tổng cộng là 104.300 ca tử vong/năm vì các bệnh có liên quan đến thuốc lá.

Số ca tử vong do các bệnh không lây nhiễm chiếm 73% tổng số ca tử vong do bệnh tật và thương tích ở Việt Nam. Các nhà khoa học khẳng định, một trong những nguyên nhân quan trọng là do tỉ lệ sử dụng thuốc lá cao.

Bên cạnh đó, thuốc lá còn mang đến gánh nặng kinh tế cho người sử dụng. Cụ thể, ước tính từ tổng tiêu thụ năm 2020, người sử dụng đã chi 49.000 tỉ đồng/năm để mua thuốc lá.

Tại Việt Nam, theo ước tính sơ bộ của Hội Kinh tế Y tế Việt Nam năm 2022, tổng chi phí liên quan đến khám chữa bệnh, ốm đau và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 108.000 tỉ đồng một năm.

. Những năm qua Việt Nam đã áp dụng lộ trình tăng thuế đối với thuốc lá. Theo các ông/bà, từ đó đến nay, tình hình hút thuốc lá có giảm không?

- Trong những năm qua, với sự ủng hộ của Quốc hội, Chính phủ, sự  hỗ trợ của Quỹ PCTHTL, nỗ lực của Bộ Y tế và các bộ, ngành, các tỉnh, thành phố, công tác PCTH thuốc lá đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật PCTHTL cho thấy nhờ có nhiều nỗ lực trong công tác phòng, chống tác hại thuốc lá, tỉ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành giảm trung bình 0,5% mỗi năm.

Tỉ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên cũng đã giảm, trong đó, ở nhóm 13-17 tuổi đã giảm từ 5,36% năm 2013 xuống còn 2,78% năm 2019, ở nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5% (GYTS 2014) xuống còn 1,9% (GYTS 2022).

 Tỉ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể cả ở các hộ gia đình, nơi công cộng và nơi làm việc

Đây là những kết quả rất đáng khích lệ, tuy vậy, theo đánh giá, Việt Nam vẫn là một trong 15 nước có số nam giới trưởng thành  hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới.

Một trong những nguyên nhân chủ yếu của việc tỉ lệ hút thuốc lá còn cao và giảm chậm là do thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp. Giá thuốc lá rẻ làm tăng khả năng tiếp cận và mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo. Năm 2006, mức thuế là 55% và từ tháng 1.2008, mức thuế tăng lên 65% giá bán ra của nhà sản xuất/nhập khẩu.

Thuế thuốc lá được coi là một trong các biện pháp hữu hiệu nhất để ngăn chặn người trẻ bắt đầu hút thuốc và giúp người đang hút thuốc cai thuốc. Tuy nhiên, biện pháp thuế chỉ thực sự phát huy hiệu quả của nó nếu thuế thuốc lá được tăng lên mức độ có ý nghĩa và thường xuyên

. Theo bà, nếu tiếp tục duy trì mức thuế TTĐB đối với thuốc lá như hiện nay, Việt Nam có thể đạt được những mục tiêu của Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đã đề ra không?

- Mục tiêu cụ thể của Chiến lược Quốc gia về Phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 là giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm nam từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 36 %; nhóm nữ từ 15 tuổi trở lên xuống dưới 1%.

Theo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt hiện nay Việt Nam đang áp dụng tính thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) theo tỷ lệ là 75% và giá tính thuế là giá xuất xưởng.

Tỉ lệ thuế thuốc lá tính theo giá bán lẻ chỉ chiếm 38,8% giá bán lẻ, (trong khi WHO khuyến nghị tỉ lệ này cần đạt ít nhất 70% - 75% giá bán lẻ), thấp hơn so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình là 59% giá bán lẻ, bằng một nửa của hầu hết các nước ASEAN ví dụ như Thái Lan là 78,6% giá bán lẻ, Singapore là 67,1% giá bán lẻ, Indonesia 62,3% giá bán lẻ.

Theo báo cáo toàn cầu  của WHO, Việt Nam nằm trong số 15 nước có giá thuốc lá thấp nhất thế giới

Nếu duy trì mức thuế tiêu thụ đặc biệt như hiện nay, Việt Nam không thể đạt mục tiêu quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá. Do trượt giá và tăng thu nhập, thuốc lá vốn đã rất rẻ sẽ còn rẻ hơn nữa (tính tương đối so với thu nhập và các mặt hàng khác). Theo ước tính của mô hình TaxSim (WHO và các chuyên gia khác), tỉ lệ hút thuốc nam giới có thể tăng trở lại lên thành 43.4% vào năm 2030) nếu không tăng thuế ở mức cao. Kể cả khi thực hiện rất tốt các chính sách PCTHTL khác thì VN cũng không thể đạt được mức giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới xuống dưới 36%.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới và Ngân hàng Thế giới, tỉ trọng thuế thuốc lá cần đạt ít nhất 70% - 75% giá bán lẻ. Bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn và tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập để góp phần đạt mục tiêu giảm tỉ lệ sử dụng thuốc lá.

. Xin cám ơn bà!