Phát hiện nhiều dấu tích của đàn Nam Giao thời Tây Sơn

VHO- Bảo tàng Lịch sử quốc gia vừa hoàn thành đợt khai quật khảo cổ tại di tích quốc gia núi Bân, phường An Tây, TP Huế và đem lại những thông tin kết quả quan trọng về đàn Nam Giao thời Tây Sơn.

 Hiện trường khai quật khảo cổ tại di tích núi Bân (phường An Tây, TP Huế) đã phát lộ nhiều dấu tích nguyên gốc của đàn Nam Giao thời Tây Sơn

Đợt khai quật này với diện tích hơn 100m² với 9 hố đào (từ H1 đến H9) được khai mở ở phía Tây, Nam, Đông, Bắc của đàn tế hiện tại. Qua đó, đã xuất lộ những vết tích bó móng kè đá, kè gạch, những mặt nền san phẳng, các đường ta-luy… phản ánh rõ quy mô, tính chất của di tích. Bước đầu, các chuyên gia trong đoàn khảo cổ nhận định đàn Nam Giao thời Tây Sơn ở núi Bân có chân đế hình vuông, xung quanh kè đá và gạch. Phía trên có 3 tầng đất được tạo theo kiểu hình nón cụt bằng cách ban xẻ triền núi trên cơ sở các đường đồng mức hình quả trứng, tạo thành 3 vòng nền có chiều cao và chiều rộng không đều nhau, chu vi các vòng nền giảm dần theo chiều cao ngọn núi. Trong đó, tầng 3 (tầng trên cùng), nơi Hoàng đế Quang Trung làm lễ, có mặt nền bằng phẳng, dạng hình tròn với đường kính khoảng 19m, cao hơn 1,5-1,6m so với mặt nền tầng 2 và thấp hơn mặt nền tầng 3 hiện tại khoảng 0,4m.

Bố cục công trình đàn Nam Giao thời Tây Sơn ở núi Bân được nhận định có nét tương đồng với đàn Viên Khâu (xây dựng năm 1540, thời nhà Minh) ở khu di tích Thiên Đàn, Bắc Kinh, Trung Quốc với chân đế hình vuông và 3 tầng đàn ở giữa có hình tròn. Bố cục mặt bằng này khác hẳn với đàn Nam Giao ở Thành nhà Hồ (Thanh Hóa) và đàn Nam Giao thời nhà Nguyễn ở Huế chỉ có 2 tầng dưới hình vuông và tầng trên cùng hình tròn. Ông Nguyễn Ngọc Chất, Phó Trưởng phòng Nghiên cứu - sưu tầm (Bảo tàng Lịch sử quốc gia), Trưởng đoàn khai quật khảo cổ, thông tin thêm: Những vết tích bó móng kè đá và gạch xuất lộ trong các hố đào, đặc biệt là những mảnh gạch bìa thu được, qua nghiên cứu, giám định đã xác định được tính chất, niên đại của hiện vật trong khung thế kỷ 18. Gạch ở đây có kích thước và màu sắc hoàn toàn tương đồng với các loại gạch bó móng kiến trúc tìm thấy tại các đền, phủ thời chúa Nguyễn và các công trình kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn đầu thời Gia Long ở Đại nội Huế. Điều này góp phần chứng minh tính xác thực của công trình đàn Nam Giao thời Tây Sơn xây dựng tại núi Bân.

Gạch bìa thế kỷ 18 được tìm thấy trong các hố đào khảo cổ ở di tích quốc gia núi Bân

Di tích núi Bân được Bộ VHTT (nay là Bộ VHTTDL) xếp hạng là di tích quốc gia vào năm 1988, đây là nơi lập đàn Nam Giao để Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ làm lễ tế cáo trời đất lên ngôi Hoàng đế với niên hiệu Quang Trung vào năm 1788, cũng là nơi xuất phát điểm của cuộc hành quân thần tốc ra Bắc tiêu diệt 29 vạn quân Thanh ở Thăng Long vào mùa xuân Kỷ Dậu 1789.

TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Sở VHTT tỉnh Thừa Thiên Huế nhấn mạnh, trong suốt gần 100 năm qua, di tích núi Bân đã được chính quyền các chế độ khác nhau xếp hạng và đưa vào diện cần bảo vệ. Năm Khải Định thứ 10 (năm 1925), triều Nguyễn đã đưa ngọn núi này vào danh mục “An Nam cổ tích” cần được bảo tồn. Năm 1976, Ủy ban nhân dân cách mạng Bình Trị Thiên đã có quyết định số 99 QĐ ngày 19.5.1976, đưa núi Ba Vành (tức núi Bân) vào “Danh sách các di tích Lịch sử Văn hóa Nghệ thuật và danh thắng được liệt hạng để bảo vệ”. Năm 1988, di tích núi Bân được công nhận là Di tích cấp quốc gia; và đến năm 2008 đã có một dự án chỉnh trang, tôn tạo di tích này cùng với việc xây dựng quảng trường và tượng đài của Hoàng đế Quang Trung.

Theo nhiều chuyên gia và các nhà nghiên cứu, thời “hoàng kim” của vương triều Tây Sơn là ở Phú Xuân - Huế nhưng lại không lưu giữ được nhiều dấu tích. Đàn Nam Giao ở núi Bân là di tích có thực, lưu dấu sự kiện lịch sử quan trọng. Do đó cần mở rộng quy mô khảo cổ ở di tích núi Bân để có những kết quả chân xác hơn, góp phần vào việc bảo tồn và chỉnh trang cảnh quan khu di tích này cũng như bổ sung hồ sơ khoa học nhằm đề nghị Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích cấp quốc gia đặc biệt. Một số ý kiến của các nhà nghiên cứu tại tỉnh Thừa Thiên Huế cũng đề xuất việc thành lập một bảo tàng hoặc nhà trưng bày về triều Tây Sơn; xây dựng đền tưởng niệm các tướng sĩ của triều Tây Sơn…, kết nối với không gian quảng trường và tượng đài Quang Trung (được xây dựng vào năm 2008) và di tích đàn Nam Giao thời Tây Sơn ở núi Bân để phát huy giá trị di tích, phục vụ cộng đồng và du khách đến tham quan, dâng hương.

Ông Phan Thanh Hải cũng cho biết, sau đợt khai quật khảo cổ lần này, Sở sẽ có tờ trình gửi UBND tỉnh đề xuất tiếp tục cho phép mở cuộc khảo cổ với quy mô rộng lớn hơn tại di tích núi Bân. 

SƠN THÙY