Điều ít biết về di tích quốc gia Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt

VHO - Một nhà lao từng là nơi giam giữ hàng trăm chiến sĩ cách mạng nhỏ tuổi nhằm thực hiện âm mưu thâm độc là chia tách các tù nhân chính trị thiếu nhi ra khỏi sự giáo dục, dìu dắt cách mạng…

Đó chính là Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt mà trước đây Mỹ và chính quyền tay sai đã dựng lên với tên gọi “Trung tâm giáo huấn thiếu nhi Đà Lạt”. Đây được biết đến là nhà tù duy nhất tại Việc Nam từ trước đến nay được dùng để giam giữ những thiếu nhi yêu nước.

Tổng thể Nhà Lao thiếu nhi Đà Lạt (Lâm Đồng)

Nhà lao có “một không hai”

Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt nằm trên đồi Chi Lăng, thuộc khu phố Hồ Xuân Hương (P.9, TP. Đà Lạt, Lâm Đồng); và hiện được giao cho Bảo tàng Lâm Đồng quản lý.

Có hẹn từ trước, bà Đoàn Bích Ngọ - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng trực tiếp đưa chúng tôi đi thăm quan qua tất cả mọi nơi của nhà lao khét tiếngmột thời.

Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt được thiết kế và xây dựng với kiến trúc tổng thể thành một khối hình chữ nhật khép kín với tường đá bao quanh kiên cố, cùng các hàng rào kẽm gai chống vược ngục, hai bên ngay phía trước cổng được dựng 2 bốt canh lúc nào cũng có lính túc trực nghiêm ngặt.

Mặt tiền nhà lao là một dãy biệt thự hình chữ A được sử dụng là nơi làm việc của bộ máy quản lý nhà lao. Bên trong biệt thự này là 2 dãy nhà song song với 8 phòng giam tập thể có diện tích khoảng 50m2 mỗi phòng, vào những lúc cao điểm mỗi phòng giam giữ từ 60 - 70 tù nhân. Ngoài các phòng giam tập thể trên, còn có 3 dãy xà lim, mỗi dãy có 4 phòng giam với diện tích mỗi phòng chỉ 2m2. Dưới mỗi căn phòng này đều được trạng bị hệ thống phun nước làm lạnh nhằm phục vụ mục đích tra tấn các chiến sĩ trẻ tuổi có tư tưởng chống đối. Đặc biệt, một hầm đá được xây dựng khuất sau hành lang của xà lim phía Tây, hầm này không có mái che, bên trên giăng dày đặc dây kẽm gai, là nơi giam giữ những tù nhân bị cho là “cầm đầu”, “ngoan cố”. Một không gian chính giữa ngăn cách các dãy nhà giam là khoảng sân rộng tầm 500m2 được sử dụng để tập trung tù nhân ra chào cờ hàng tuần. Phía bên ngoài kiến trúc nhà lao là “khu hướng nghiệp” dùng làm nơi “dạy nghề cho tù nhân”, thực chất chỉ là hình thức mị dân.

Tái hiện những kiểu tra tấn tù thiếu nhi tại nhà tù

Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt đặt dưới sự quản lý trực tiếp của Tổng nha Cảnh sát Sài Gòn dưới tên gọi “Trung tâm Giáo huấn thiếu nhi Đà Lạt”. Bộ máy quản lý nhà lao được chọn lọc kỹ lưỡng từ đội ngũ đã qua đào tạo và có kinh nghiệm làm giám thị, trật tự ở nhiều nhà lao thời bấy giờ. Tuy nhà lao chỉ hoạt động vỏn vẹn trong 2 năm 3 tháng, tuy nhiên đã có đến hơn 600 tù nhân từ khắp cả nước được đưa về giam giữ ở đây.

Những màn tra tấn dã man và phong trào đấu tranh của các tù nhân “nhí”

Mọi hoạt động của tù nhân thiếu nhi ở đây đều khép kín trong những bức tường kiên cố. Ban quản đốc nhà tù ban hành nhiều nội quy, quy định về mọi hoạt động trong tù như ăn mặc, đi lại, sinh hoạt, thăm nuôi… hết sức nghiêm ngặt như: Khi mới chuyển về đây, các tù nhân thiếu nhi được phát quần áo đồng phục, giày bata cho ra vẻ ‘Trung tâm giáo huấn”, nhưng thực tế, nhiều tù nhân phải mặc những bộ đồ rách tả tơi, vá nhiều mảnh. Mỗi ngày tù nhân chỉ được phát một miếng cơm nắm với muối trắng. Ngoài ra, mặc dù là tù nhân nhỏ tuổi nhưng các thiếu nhi ở đây lại thường xuyên bị hành hạ, đánh đập, tra tấn dã man bằng các hình thức như còng tréo, treo ngược lên xà nhà, bị đánh bằng roi điện, dây kẽm gai, gậy hướng đạo, dùng bóng điện công suất lớn dí vào mặt, đặc biệt là hình thức tra tấn bằng cách dội nước lạnh giữa đêm khuya vào các tù nhân không chịu khuất phục.

Để xác minh những vấn đề trên, phóng viên đã tìm đến nhà của Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Mai Thanh Minh, người từng là cựu tù tại đây hiện đang sinh sống tại huyện Đức Trọng (Lâm Đồng) và được xác nhận.

“Tụi nó ác lắm, không đủ ngôn từ nào để diễn tả. Tôi là người đã từng bị giam giữ ở rất nhiều nhà lao nổi tiếng khắp miền Nam, từ Chuồng Cọp, Chuồng bò ở Côn Đảo cho đến trại khám Chí Hòa ở TP. HCM nhưng trong khoảng thời gian bị giam ở Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt vẫn là nơi bản thân thấy khắc nghiệt và thử thách nhất”, ông Minh chia sẻ.

Anh hùng Mai Thanh Minh, cựu tù Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt

Tuy nhiên, chính từ những ngày tháng bị giam cầm và chịu đủ mọi hình thức tra tấn của kẻ thù đã tôi luyện cho những người chiến sĩ cách mạng ý chí vượt qua gian khổ, kiên định và quyết tâm chiến đấu đến cùng. Ngay trong nhà tù, đã nổ ra những phong trào phản đối chào cờ và hát quốc ca Việt nam Cộng hòa; đòi được ăn no, mặc ấm; đòi quyền dân sinh, dân chủ cho tù nhân thiếu nhi… và tiêu biểu nhất chính là hành động tự mổ bụng của các tù nhân để phản đối các chính sách của nhà cầm quyền.

Ông Minh nhớ lại sự kiện ấy, “ Đó là vào ngày 21-11-1971, tôi cùng các bạn tù khác là Nguyễn Thu, Thái Bá trọng (Thái Bá Tro), Bùi Văn Hiệp và Nguyễn Văn Út tổ chức tự mổ bụng để phản đối đàn áp. Tuy nhiên, chỉ có tôi và 2 đồng chí Thu, Trọng là mổ bụng, còn 2 người còn lại chưa kịp hành động thì bị giám thị trại giam phát hiện và khống chế”.

Chính từ những phản kháng quyết liệt, gan dạ của những tù nhân thiếu nhi đã khiến cho Ban quản lý nhà lao hết sức bất ngờ và phải có động thái nhượng bộ để xoa dịu tình hình. Nhưng ngay sau đó, bọn chúng lại thực hiện một thủ đoạn hết sức thâm độc, “dùng tù trị tù”. Chúng sử dụng ngay chính những tù nhân không chịu nổi các đòn tra tấn và bị mua chuộc làm tay sai để thẳng tay đánh đập, hành hạ những bạn tù của mình. Điển hình nhất trong số đó là tên Nguyễn Cương. Nguyễn Cương từng là du kích tại xã Điện Ngọc (Điện Bàn, Quảng Nam), tham gia cách mạng rồi bị bắt, tù đày rồi đầu hàng.

Hầm giam ngoài tròi, nơi chuyên giam giữ những tù nhân “cứng đầu”

Nhận thấy đây là hành động cực kỳ thâm độc và nguy hiểm của kẻ thù, có thể hưởng đến tâm lý của nhiều tù nhân khác tại đây. Một số tù nhân thiếu nhi đã chủ trương bằng mọi giá phải tiêu diệt cho được kẻ phản bội, làm thất bại âm mưa “dùng tù trị tù” của địch. Sau khi đã bàn bạc kỹ càng và phân công rõ ràng, đúng đêm 23.1.1973, khi Nguyễn Cương vừa bước vào phòng giam liền bị các tù nhân nhỏ tuổi vây lấy và khống chế. Mặc dù hắn quyết liệt chống cự và được các giám thị nhà lao phát hiện lao vào can thiệp nhưng hậu quả cũng khiến tên phản bội trả giá đắt với một mắt bị hỏng hoàn toàn cùng nhiều vết thương khác làm hắn phải nằm viện nhiều tháng sau đó. Chính sự kiện trên đã mang lại thắng lợi tinh thần to lớn cho các tù nhân thiếu nhi. Đồng thời, làm thất bại hoàn toàn kế hoạch của kẻ thù khiến chúng phải chùn tay trong việc tra tấn, đánh đập, hành hạ tù nhân.

Sự tan rã của Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt

Một sự kiện đánh dấu bước ngoặt lớn góp phần đẩy nhanh việc xóa sổ Nhà lao thiết nhi Đà Lạt là cuộc nổi dậy làm chủ nhà lao của các tù nhân ở đây. Theo đó, sau khi chuẩn bị kỹ lưỡng về lực lượng, kế hoạch cùng với việc phá kho lấy dao, rựa, gậy gộc làm vũ khí trước đó, các tù nhân đã cử đại diện đưa ra các yêu sách có lợi cho mình, tuy nhiên không được chấp thuận. Vào sáng 22-2-1973, khi giám thị nhà lao đưa tù nhân ra sân chào chờ, cuộc nổi dậy đã bắt đầu diễn ra. Sau hơn 10 giờ đấu tranh quyết liệt, các tù nhân đã kiểm soát toàn bộ nhà lao và buộc chúng phải ngồi vào bàn thương lượng và chấp nhận nhiều yêu sách có lợi cho tù nhân như: Sẽ lên danh sách trao trả tất cả các tù thiếu nhi còn án, các thiếu nhi không còn án và không có án; Không được bắt tù thiếu nhi lăn tay, chụp hình để cưỡng bức sang chiêu hồi; Bỏ chế độ tù cai trị tù; Tất cả tù thiếu nhi toàn nhà giam được tự do đi lại hỏi thăm, chăm sóc nhau…

Những dụng cụ tra tấn được lưu giữ tại nhà lao

Trước sự đấu tranh mạnh mẽ của các tù nhân thiếu nhi tại đây cùng với sự lên án mạnh mẽ của công luận trong nước và quốc tế, đến tháng 6-1973, Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt chính thức bị xóa sổ. Một số tù nhân thiếu nhi được trao trả tự do, số khác bị chuyển về giam giữ tại các nhà tù địa phương. Riêng về nhà lao này được chuyển giao cho Bộ Xã hội tổ chức thành “Trung tâm bảo trợ thiếu nhi”, do Ty Xã hội tỉnh Tuyên Đức quản lý.

“Việc xóa sổ của Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt là kết quả tất yếu trước sự đấu tranh kiên cường, bất khuất, không ngừng nghỉ của các tù nhân vị thành niên bị giam giữ ở đây, góp phần vào thắng lợi chung của toàn dân tộc trong sự nghiệp đấu tranh chống Mỹ cứu nước, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước”, bà Đoàn Bích Ngọ đánh giá.

Năm 2009, Nhà lao thiếu nhi Đà Lạt đã được nhà nước công nhận Di tích quốc gia và giao cho Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng quản lý. Hiện nay, mỗi năm địa điểm này đón rất nhiều đoàn khách đến để thăm quan, tìm hiểu và nghiên cứu.

THÀNH KHIÊM