Người lưu truyền hồn cốt tiếng Thái cho thế hệ trẻ

VHO - Ở huyện vùng cao biên giới Quan Sơn (Thanh Hóa), cô giáo Hà Thị Khuyên được biết đến là người có nhiều công lao trong việc truyền dạy tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái cho các em học sinh, cán bộ và nhân dân trong vùng, góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số…

 Sinh ra và lớn lên ở xã Trung Hạ, huyện Quan Sơn, cô giáo Hà Thị Khuyên (sinh năm 1987), tốt nghiệp Trường Đại học Tây Bắc (Sơn La) năm 2009, chuyên ngành Sư phạm Ngữ Văn đã trở về quê hương giảng dạy tại mái trường THPT Quan Sơn - ngôi trường nơi cô từng theo học. Học sinh, giáo viên của trường phần lớn là đồng bào dân tộc Thái, Mường, trong đó các em dân tộc Thái chiếm tới 93%. Đây cũng là cơ sở giáo dục đầu tiên ở Thanh Hóa dạy tiếng Thái trong trường học.

Năm 2010, Sở GD&ĐT Thanh Hóa tổ chức lớp bồi dưỡng tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái cho cán bộ, giáo viên. Cô Khuyên đã đăng ký tham gia khóa học và được cấp chứng chỉ bồi dưỡng tiếng dân tộc Thái. Cô học hỏi thêm kiến thức về chữ viết với những nghệ nhân, rồi lại trở về trường soạn giáo án phù hợp với đối tượng học sinh để giảng dạy.

Tháng 9.2012, lớp học tiếng Thái đầu tiên tại Trường THPT Quan Sơn đã được mở với 38 học sinh. Do tổ chức theo hình thức hoạt động ngoại khóa nên việc duy trì sĩ số lớp khá vất vả. Các em chưa hiểu hết ý nghĩa của việc học chữ Thái, chưa nhận thức được rằng học để hiểu biết và gìn giữ văn hóa dân tộc mình, nên cảm thấy bỡ ngỡ, ngại học, không chuyên cần đến lớp. Cô Khuyên kiên trì chỉ bảo từng chữ cái, cấu trúc ngữ pháp, cách ghép vần để các em hiểu, bởi có hiểu thì mới yêu, mới có thể gắn bó lâu dài…

Được cô Khuyên miệt mài rèn giũa, các em học sinh giờ đã đọc thông viết thạo tiếng, chữ Thái. Ngoài nắm vững kiến thức về chữ viết, hệ thống nguyên âm, phụ âm, thanh điệu và quy tắc viết, các em còn có thể đọc và tìm hiểu những tác phẩm văn hóa viết bằng chữ Thái. Trong các tiết học, cô Khuyên luôn lồng ghép việc dạy chữ với việc giới thiệu kho tàng văn học dân gian Thái như tục ngữ, dân ca, truyện thơ Khăm Peng, Xống chụ xon xao, Sử thi Chương Han… Qua đó, các em hiểu hơn về phong tục, tập quán, lối sống, ứng xử của cộng đồng. Mỗi buổi học, cô lại khuyến khích các em mặc trang phục dân tộc nhằm góp phần bảo tồn nét đẹp văn hóa cổ truyền.

Theo thời gian, nhiều em trở nên say sưa với môn học. Bản thân cô Khuyên cũng cảm thấy rất vui và tự hào vì đã truyền cho các em tình yêu với văn hóa dân tộc. Em Hà Khánh Huyền, học sinh lớp 10A6, Trường THPT Quan Sơn chia sẻ: “Lâu nay em chỉ biết nói chứ không biết đọc, biết viết chữ Thái. Các bạn em cũng vậy. Khi được tham gia lớp học do cô Khuyên giảng dạy, em thấy rất thích vì môn học mới lạ, thú vị. Em sẽ cố gắng học chữ Thái thật tốt để góp phần gìn giữ ngôn ngữ của dân tộc mình”.

Nói về lý do say mê với học và viết tiếng Thái, cô Hà Thị Khuyên chia sẻ: Sơn La là miền đất có đông đồng bào Thái sinh sống. Suốt những năm tháng học đại học, tôi nhận thấy bà con nơi đây lưu giữ được nhiều nét văn hóa đặc sắc. Ngay giữa lòng trung tâm TP Sơn La, nhưng ngôn ngữ, phong tục và mọi nếp sống, nếp sinh hoạt trong các gia đình người Thái vẫn giữ nguyên bản sắc. Khi làm khóa luận tốt nghiệp, tôi lựa chọn nghiên cứu về Khặp Thái. Đi sâu tìm hiểu văn hóa Thái, tôi thấy vô cùng cuốn hút và thú vị, từ đó quyết tâm tìm hiểu sâu hơn, rồi thấy rằng mình cần trao truyền lại những giá trị đó cho thế hệ sau - mà tiếng nói, chữ viết chính là công cụ đắc lực nhất.

“Hiện tiếng nói, chữ viết của dân tộc Thái đang có nguy cơ bị mai một nên tôi rất mong được nhân rộng việc dạy và học chữ Thái ở những ngôi trường khác, nhất là trong các trường dân tộc nội trú. Nếu được sự quan tâm của các ngành chức năng để các em học sinh được sử dụng chữ viết một cách thường xuyên, hay có những trang báo, chuyên san dành dung lượng phù hợp đăng bài của các em dịch, đọc phiên âm một văn bản hoặc đăng những sáng tác bằng chữ Thái, thì sau quá trình học tập, các em sẽ không rơi vào tình trạng tái mù”, cô giáo Hà Thị Khuyên trăn trở.

Ngoài dạy tiếng, chữ Thái cho học sinh tại trường, cô Khuyên còn là cộng tác viên của các trường đại học để dạy các lớp chuyên đề, tổ chức thi, kiểm tra, cấp chứng chỉ tiếng Thái cho cán bộ, công chức, viên chức tại tỉnh Thanh Hóa. Tham gia vào Ban Chấp hành Hội Dân tộc học và Nhân học huyện Quan Sơn, trở thành cầu nối trong các hoạt động tuyên truyền về văn hóa dân tộc, cô Khuyên hăng say sưu tầm và dịch các văn bản, tác phẩm bằng tiếng Thái cổ sang Tiếng Việt. Cô vinh dự đoạt giải Ba (A) Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam năm 2017 với tác phẩm Lai Xư Tày Đeng. Năm 2018, cô giáo Hà Thị Khuyên được cấp chứng chỉ giáo viên dạy tiếng dân tộc Thái của Bộ GD&ĐT.