Họ không còn “người tạm trú” trên chính mảnh đất quê hương

VHO - Những ngày qua, giữa núi rừng miền Tây Nghệ An, đồng bào Đan Lai cũng hòa chung niềm vui Tết Độc lập. Với họ, niềm hân hoan năm nay còn đặc biệt hơn khi hàng trăm hộ dân lần đầu tiên được cầm trong tay Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, khẳng định quyền an cư vững bền.

 Vui đón Tết Độc lập không chỉ gói gọn trong bữa cơm mới, chum rượu cần dâng tổ tiên như bao năm trước, mà nay còn được nhân lên gấp bội với đồng bào người Đan Lai vùng lõi Vườn Quốc gia Pù Mát (Nghệ An).

Niềm vui đặc biệt

Hơn 450 cuốn “sổ đỏ” đã được trao tận tay bà con sinh sống tại hai bản Búng, Cò Phạt xã Môn Sơn. Mỗi Giấy chứng nhận quyền sở hữu đất đã mở ra một chặng đời mới, đưa họ từ thân phận tạm cư giữa đại ngàn thành những chủ nhân đích thực của đất đai, ruộng vườn.

Nhớ lại giây phút run run lật xem tên của mình trên Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, nhiều người không giấu nổi niềm xúc động, như được “sinh ra lần nữa”. Ông Lô Văn Dũng (bản Búng) bùi ngùi: “Có đất, có “sổ đỏ” được cấp từ tháng 7.2025 chúng tôi yên tâm dựng nhà, gây dựng cuộc sống. Con cháu đời sau sẽ không còn cảnh phiêu bạt. Vậy là sau hơn 600 năm bản được hình thành nơi vùng lõi Vườn quốc gia Pù Mát, nay người Đan Lai chúng tôi đã đón niềm vui mới”.

Đằng sau niềm vui hôm ấy là ký ức về bao thế kỷ sống biệt lập nơi vùng lõi Pù Mát. Người Đan Lai từng chỉ biết làm nương, chọc lỗ tra hạt, bám rừng trong đói nghèo triền miên. Có thời, những vết dao khắc lên cây để đếm những lần dời bản như khắc cả nỗi buồn về kiếp sống bấp bênh. Tuổi thọ ngắn ngủi, trẻ em ít được đến trường, cái nghèo và bóng tối bao phủ. Nhưng nay tất cả đã dần lùi lại phía sau.

Giờ đây, diện mạo bản làng đổi thay từng ngày, đường bê tông thay lối mòn rừng, điện lưới sáng lên bên bếp lửa, nhà sàn khang trang thế chỗ lều nứa tạm bợ. Người dân đã biết trồng lúa nước, ngô lai, cam, keo; nuôi bò, dê, lợn, gà… Một số hộ còn mạnh dạn tham gia làm du lịch cộng đồng, giới thiệu điệu hát, chóe rượu cần và nếp sống bản địa tới du khách bốn phương, mở ra hướng phát triển bền vững kết hợp giữa sinh kế và văn hóa.

Trong sự đổi thay ấy, gia đình ông La Văn Linh, Bí thư Chi bộ bản Cò Phạt là một ví dụ điển hình. Con gái ông, chị La Thị Sài, từng đi xuất khẩu lao động tại Saudi Arabia từ năm 2016. Sau ba năm trở về, chị đã có khoản tích lũy để nuôi con ăn học, sửa sang nhà cửa, mua trâu bò chăn nuôi, thậm chí dự định mở cửa hàng tạp hóa. Không chỉ riêng gia đình ông Linh, đến nay hai bản Cò Phạt và Búng đã có 13 thanh niên đi làm việc ở nước ngoài với thu nhập ổn định.

Nhiều người lập gia đình với người ngoài địa phương, góp phần hạn chế tảo hôn và hôn nhân cận huyết vốn từng là nỗi lo ở cộng đồng này. Điều làm bà con hạnh phúc nhất là con trẻ được học hành. Giờ đây, trẻ em Đan Lai đã đến lớp tiểu học, nhiều em học lên THPT, thậm chí đỗ đại học. Ước mơ của thế hệ trẻ cũng dần lớn lên cùng ánh sáng văn minh. Em Lô Thị Hoa, học sinh lớp 11, chia sẻ: “Chúng em muốn học thật giỏi để sau này trở về xây dựng quê hương, giúp bản làng thoát nghèo và giữ gìn tiếng nói, điệu hát của người Đan Lai”.

Nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho học sinh Đan Lai, Đồn Biên phòng Môn Sơn phối hợp với Trường THCS Môn Sơn triển khai mô hình “Đồng hành cùng ký túc xá vùng biên” đã triển khai tại ký túc xá Trường THCS Môn Sơn, đón các em học sinh tộc người Đan Lai ở bản Búng và bản Cò Phạt, cách trường 20km ra học. Năm học 2024- 2025, ký túc xá Trường THCS Môn Sơn đã đón khoảng 90 em học sinh từ lớp ba trở lên ở các bản này ra học.

Sức sống mới của bản làng

Việc cấp hơn 360 ha đất ở và đất sản xuất cho người Đan Lai không chỉ tháo gỡ “nút thắt” pháp lý tồn tại hàng chục năm, mà còn trao cho họ niềm tin chắc chắn để bám bản, giữ rừng. Từng căn nhà kiên cố được dựng lên trong chương trình xóa nhà tạm, nhà dột nát, trở thành biểu tượng của sự quan tâm, đồng hành từ Đảng, Nhà nước.

Bà Lê Thị Xoa ở bản Búng run run cầm “sổ đỏ”: “Hơn nửa đời người trong rừng, chưa bao giờ nghĩ sẽ có ngày tên mình nằm trên Giấy chứng nhận đất đai. Giờ có sổ đỏ, có nhà mới, chúng tôi yên tâm làm ăn, mùa đông không còn sợ lạnh”. Niềm vui ấy nối dài trong ánh mắt các cụ già ôm chặt tờ “Giấy hồng” vào ngực, trong tiếng cười trẻ thơ tung tăng đến lớp, trong sắc cờ đỏ sao vàng rực sáng trên nóc nhà sàn giữa rừng Pù Mát.

Chủ tịch UBND xã Môn Sơn Phạm Công Hùng phấn khởi cho biết: Bản Khe Búng và bản Cò Phạt của xã biên giới Môn Sơn có 243 hộ, trong đó 235 hộ nghèo, chiếm tỷ lệ 96,7%. Sau hàng trăm năm sống lặng lẽ giữa đại ngàn, người Đan Lai hôm nay đã bước sang một trang mới, trang đời của an cư, của khát vọng, của niềm tin. Họ không còn là “người tạm trú” trên chính mảnh đất quê hương, mà đã thật sự trở thành chủ nhân hợp pháp, tự hào và vững vàng.

Nhiều người trong bản chưa hiểu hết giá trị của “sổ đỏ”, do đó cán bộ đã đến từng nhà để tuyên truyền với bà con là tờ giấy này rất quan trọng, mất giấy là mất nhà, tuyệt đối không cho ai mượn. Việc cấp “sổ đỏ” giúp người Đan Lai chính thức có quyền sở hữu hợp pháp mảnh đất mình đang sinh sống, canh tác.

Đây là cơ sở để họ yên tâm bám bản, ổn định cuộc sống, không còn nơm nớp lo sợ bị di dời hay mất đất. Đồng thời, mở ra cơ hội tiếp cận chính sách, an sinh xã hội vì khi có bìa đỏ người dân Đan Lai có thể vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội để phát triển sản xuất, xây dựng nhà cửa, đầu tư chăn nuôi, trồng trọt.