Bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Pà Thẻn ở Hà Giang

VHO - Dân tộc Pà Thẻn thường sinh sống ở các khu vực miền núi, đặc biệt tại tỉnh Hà Giang, vùng đất đẹp hoang sơ và mang nhiều đặc trưng văn hóa các dân tộc, là tiềm năng phát triển kinh tế xã hội, thu hút du khách.

Là một trong những dân tộc thiểu số đặc biệt của Việt Nam, người Pà Thẻn có nền văn hóa đa dạng và độc đáo. Việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa, tạo sức hút du lịch ngày càng được chú trọng, quan tâm.

Những giá trị văn hóa đặc sắc

Dân tộc Pà Thẻn có một lịch sử lâu dài và phong phú, với truyền thống và quan niệm đặc trưng. Ngôn ngữ chính thức của người Pà Thẻn thuộc nhóm ngôn ngữ Môn - Khmer, phản ánh sự giao thoa văn hóa và lịch sử với các dân tộc láng giềng.

 Văn hóa dân tộc Pà Thẻn phản ánh rõ nét qua các hoạt động văn hóa truyền thống như lễ hội, nghi lễ và nghệ thuật dân gian. Điển hình là các nghi lễ cầu mưa, lễ cúng thần, lễ hội nhảy lửa.

 Trang phục truyền thống của dân tộc Pà Thẻn thường được làm từ các loại vải tự nhiên, kết hợp với các họa tiết truyền thống đậm chất dân tộc. Điểm nhấn trong văn hóa nghệ thuật người Pà Thẻn là điệu nhảy lửa, một loại hình nghệ thuật múa dựa trên ngọn lửa và những động tác uyển chuyển.

Dân tộc Pà Thẻn thường sống chủ yếu bằng nghề nông nghiệp, chăn nuôi và đời sống vật chất của họ phản ánh sự gắn bó mật thiết với tự nhiên. Họ cũng truyền đạt kiến thức và kỹ năng truyền thống từ thế hệ này sang thế hệ khác, qua đó giữ gìn và phát triển văn hóa dân tộc.

Với những giá trị độc đáo, di sản văn hóa của tộc người Pà Thẻn được lưu truyền qua nhiều thế hệ đến nay, bao gồm: nghề dệt thổ cẩm, thêu dệt trang phục truyền thống; các lễ thức, lễ hội như lễ cầu mưa, lễ cầu tạnh, lễ cúng cơm mới, lễ cúng thần săn bắn, lễ kéo chày.

Tiêu biểu nhất là lễ nhảy lửa. Đây là lễ hội thường diễn ra vào những lúc nông nhàn, bắt đầu vào ngày 16.10 âm lịch năm trước đến 15.1 âm lịch năm sau.

 Trải qua thời gian, những giá trị văn hóa truyền thống vẫn được bảo tồn, phát huy như các bài ca nghi lễ cúng tế, văn hóa ẩm thực, đền thờ các thần theo tín ngưỡng của cộng đồng, các nghi lễ liên quan đến đời sống sản xuất, lịch sử thiên di, tiếng nói dân tộc, làn điệu dân ca, dân vũ, dân nhạc, những câu chuyện truyền thuyết liên quan đến đời sống của cộng đồng; các phong tục tập quán như ma chay, cưới hỏi, lễ hội…

Bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống

Bên cạnh những giá trị độc đáo, việc bảo tồn, phá huy bản sắc văn hóa của dân tộc Pà Thẻn trong bối cảnh cuộc sống đương đại còn có nhiều khó khăn.

 Người Pà Thẻn tại Hà Giang chủ yếu sống bằng nghề nông nghiệp; trình độ dân trí còn hạn chế; cơ sở hạ tầng còn khó khăn; khí hậu khắc nghiệt… Đặc biệt, văn hóa kiến trúc nhà ở không còn được gìn giữ, hầu hết đã làm nhà ở theo kiến trúc mới.

Việc tổ chức không gian văn hóa chưa được cộng đồng quan tâm, chưa phát huy được văn hóa truyền thống để gắn với phát triển du lịch. Đời sống vật chất, tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số cũng gặp không ít thách thức.

Trong bối cảnh đó, chính quyền địa phương nơi có đồng bào dân tộc Pà Thẻn sinh sống trên địa bàn tỉnh Hà Giang thời gian qua đã triển khai nhiều giải pháp, tổ chức kịp thời các phong trào hoạt động văn hóa, văn nghệ, mở các lớp truyền dạy làm trang phục truyền thống, dân ca dân vũ, bài cúng.

Khôi phục, tái hiện các nghi lễ liên quan đến tín ngưỡng nông nghiệp truyền thống như nghi lễ cầu mùa, nghi lễ cúng rằm, nghi lễ giải hạn, nghi lễ nhảy lửa, tái hiện một số nghi lễ chu kỳ đời người như lễ cưới truyền thống, nghi lễ cấp sắc cho những người hành nghề tôn giáo, tín ngưỡng và các tri thức dân gian như ẩm thực truyền thống, các bài thuốc dân gian…

Những giải pháp cụ thể này đã hỗ trợ người dân Pà Thẻn trong việc duy trì bền vững các di sản văn hóa phi vật thể. 

 Về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng đã được quan tâm khôi phục, bảo tồn và phát huy. 

Trước thực trạng không ngừng phát triển của xã hội, việc bảo tồn và phát huy văn hóa các dân tộc thiểu số, trong đó có văn hóa tộc người Pà Thẻn đang trở thành một vấn đề cấp bách, đòi hỏi sự quan tâm với những giải pháp đồng bộ, đặc biệt gắn việc bảo tồn, phát huy với phát triển du lịch cộng đồng.

Theo đó, cần tổ chức các hoạt động dân gian truyền thống, xây dựng và phát triển các gia đình văn hóa, làng văn hóa. Việc loại bỏ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan cũng sẽ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và thúc đẩy sự tiến bộ trong tư duy và hành vi của cộng đồng.