Chuyển từ tư duy quản lý sang quản trị hệ sinh thái số báo chí

VHO - Dấu ấn nổi bật trong công tác quản lý nhà nước về báo chí năm 2025 là công tác xây dựng thể chế, trong đó điểm nhấn là Luật Báo chí (sửa đổi) đã được Quốc hội thông qua vào ngày 10.12. Với nhiều điểm mới, đáp ứng yêu cầu từ thực tiễn, Luật Báo chí (sửa đổi) được kỳ vọng khi có hiệu lực thi hành sẽ kiến tạo hành lang pháp lý thông thoáng để báo chí cách mạng Việt Nam phát triển.

Chuyển từ quản lý báo chí sang quản trị hệ sinh thái số và kinh tế báo chí

Theo Cục trưởng Cục Báo chí Lưu Đình Phúc, Luật Báo chí (sửa đổi) được xây dựng trong bối cảnh báo chí Việt Nam phải đối diện với hàng loạt khó khăn và thách thức chưa từng có: Mô hình kinh tế truyền thống suy giảm, nguồn thu quảng cáo bị chia sẻ mạnh bởi các nền tảng xuyên biên giới, sự cạnh tranh gay gắt trong không gian số, yêu cầu ngày càng cao của công chúng về chất lượng và tính xác thực thông tin.

Trong bối cảnh đó, cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra và các cơ quan liên quan đã thống nhất xây dựng Luật theo hướng tháo gỡ điểm nghẽn, kiến tạo môi trường phát triển, phù hợp với tinh thần các Nghị quyết của Đảng. Các Nghị quyết này đều xác định báo chí cách mạng Việt Nam không chỉ là công cụ thông tin - tuyên truyền, mà còn phải góp phần khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; lấy người dân làm trung tâm; chuyển từ tư duy quản lý sang tư duy phục vụ, từ bảo hộ sang cạnh tranh sáng tạo, từ hội nhập bị động sang chủ động.

Trên nền tảng đó, Luật Báo chí (sửa đổi) thể hiện rõ bước chuyển từ quản lý báo chí đơn thuần sang quản trị hệ sinh thái số báo chí và kinh tế báo chí. Đây là thay đổi mang tính bản chất, phù hợp với xu thế quản trị truyền thông hiện đại của nhiều quốc gia.

Về kỹ thuật lập pháp, Luật được tinh gọn đáng kể, từ 6 chương, 61 điều xuống còn 4 chương, 51 điều, bảo đảm những nội dung thuộc thẩm quyền của Quốc hội được quy định trực tiếp trong Luật; các vấn đề thuộc thẩm quyền của Chính phủ và Bộ được giao cụ thể hóa trong Nghị định, Thông tư. Luật được xây dựng trên bốn nhóm chính sách lớn.

Nhóm chính sách thứ nhất tập trung tăng cường quản lý nhà nước trong hoạt động báo chí, hoàn thiện cơ chế cấp phép, đình chỉ, thu hồi giấy phép; phân định rõ thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm; chấm dứt tình trạng “khoảng trống quản lý” đối với một số loại hình báo chí.

Nhóm chính sách thứ hai hướng đến nâng cao chất lượng đội ngũ người làm báo và lãnh đạo cơ quan báo chí, đề cao đạo đức nghề nghiệp, làm rõ quyền và nghĩa vụ của nhà báo, quy định bồi dưỡng bắt buộc trước khi cấp thẻ nhà báo lần đầu, đồng thời bổ sung chế tài thu hồi thẻ đối với trường hợp vi phạm.

Nhóm chính sách thứ ba về phát triển kinh tế báo chí, cho phép báo chí khai thác các nguồn thu hợp pháp mới như bản quyền số, liên kết nội dung, dịch vụ truyền thông công ích; tạo điều kiện hình thành các cơ quan báo chí chủ lực mạnh, đủ năng lực hội nhập quốc tế.

Nhóm chính sách thứ tư điều chỉnh hoạt động báo chí trên không gian mạng, lần đầu tiên đưa vào Luật các khái niệm như “kênh nội dung số”, “nền tảng số báo chí quốc gia”, đồng thời quy định rõ trách nhiệm của cơ quan báo chí khi hoạt động trên nền tảng số, yêu cầu kết nối hệ thống lưu chiểu điện tử, tuân thủ pháp luật về an ninh mạng và dữ liệu số.

Theo Cục trưởng Lưu Đình Phúc, Luật mới cũng phân cấp mạnh mẽ khi có 10 thủ tục hành chính liên quan đến báo chí được giao cho UBND cấp tỉnh xử lý. Khi xây dựng các văn bản hướng dẫn, dự kiến sẽ cắt giảm khoảng 20 thủ tục hành chính, giảm từ 68 xuống còn 48 thủ tục, góp phần cải cách hành chính, tạo thuận lợi cho hoạt động báo chí.

Mô hình cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện - trụ cột của dòng thông tin chủ lưu trong kỷ nguyên số

Một trong những điểm nhấn chiến lược của Luật Báo chí (sửa đổi) là việc lần đầu tiên luật hóa mô hình cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện. Đây được xem là trọng tâm trong định hướng phát triển báo chí Việt Nam giai đoạn mới, vừa phù hợp với thực tiễn quốc tế, vừa đáp ứng yêu cầu bảo đảm chủ quyền thông tin quốc gia.

Theo các quy định mới, cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện là mô hình tích hợp nhiều loại hình báo chí và cơ quan báo chí trực thuộc, hoạt động theo hướng liên thông, đa nền tảng. Mô hình này không chỉ có cơ chế tài chính đặc thù, mà còn được Nhà nước hỗ trợ phù hợp với mức độ tự chủ, được thành lập dựa trên Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Luật cũng quy định Chính phủ sẽ ban hành các quy định chi tiết về cơ chế tài chính đặc thù đối với từng cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện, bảo đảm vừa hỗ trợ phát triển, vừa nâng cao trách nhiệm tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Lãnh đạo các cơ quan báo chí này có thể kiêm nhiệm chức vụ lãnh đạo tại một hoặc một số cơ quan báo chí trực thuộc, tạo điều kiện cho quản trị thống nhất, giảm phân mảnh và nâng cao hiệu quả điều hành.

Theo giới chuyên môn, mô hình cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện vừa nhằm tạo ra đặc quyền, vừa hướng đến hình thành những “trụ cột” vững mạnh để dẫn dắt dòng thông tin chủ lưu, lan tỏa giá trị tích cực và giữ vai trò định hướng dư luận trong một môi trường truyền thông đa chiều, phức tạp hiện nay. Nhà nước hỗ trợ các cơ quan này không chỉ bằng nguồn lực tài chính mà còn bằng cơ chế, chính sách, hạ tầng kỹ thuật và nền tảng số báo chí quốc gia, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh với các nền tảng xuyên biên giới.

Cục trưởng Lưu Đình Phúc nhấn mạnh, Luật Báo chí (sửa đổi) đã chính thức luật hóa hoạt động báo chí trên không gian mạng, khẳng định rằng xuất bản trên không gian mạng là hoạt động báo chí hợp pháp. Điều này tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho chuyển đổi số. Đặc biệt, lần đầu tiên Luật quy định việc xây dựng nền tảng số báo chí quốc gia do Nhà nước đầu tư, nhằm hỗ trợ phân phối nội dung và nâng cao hiệu quả quản lý.

Bên cạnh đó, Luật còn định danh pháp lý cho các kênh nội dung báo chí trên mạng xã hội, làm rõ trách nhiệm về nội dung và bản quyền, khắc phục những khoảng trống pháp lý giữa báo chí và mạng xã hội. Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ, Luật bổ sung các quy định liên quan đến việc sử dụng AI, gắn với sở hữu trí tuệ và đạo đức nghề nghiệp, hướng đến ứng dụng AI có kiểm soát, nhân văn.

Luật cũng tăng cường kỷ cương thông qua việc phân loại rõ ràng sản phẩm báo chí, khắc phục tình trạng “báo hóa tạp chí”, chuẩn hóa điều kiện cấp thẻ nhà báo, làm rõ trách nhiệm quản lý về nhân sự, tài chính. Luật hóa đầy đủ các nguồn thu, cơ chế đặt hàng, đấu thầu, nhằm tạo nền tảng bền vững cho sự phát triển của báo chí, với mục tiêu tự chủ.

Luật Báo chí (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2025 không chỉ là dấu mốc quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về báo chí - truyền thông, mà còn là bước đi chiến lược để tái cấu trúc nền báo chí quốc gia trong kỷ nguyên số. Với việc chuyển đổi tư duy quản lý, hoàn thiện hành lang pháp lý cho kinh tế báo chí, chuyển đổi số và đặc biệt là hình thành mô hình cơ quan báo chí chủ lực đa phương tiện, Luật tạo nền tảng để báo chí Việt Nam phát triển hiện đại, chuyên nghiệp, nhân văn và hội nhập quốc tế.

Như nhận định của Cục trưởng Lưu Đình Phúc, Luật không chỉ bảo đảm công cụ pháp lý đủ mạnh để Nhà nước quản trị rủi ro truyền thông, giữ vững an ninh tư tưởng và chủ quyền số, mà còn mở ra không gian phát triển mới cho các cơ quan báo chí, đội ngũ nhà báo, và quyền tiếp cận thông tin của công dân. Việc bảo đảm sự hài hòa giữa tự do báo chí và trách nhiệm xã hội, giữa hội nhập quốc tế và giữ gìn bản sắc dân tộc chính là giá trị cốt lõi, làm nên ý nghĩa lâu dài của Luật Báo chí (sửa đổi) trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn mới.