Ra mắt ‘Lược khảo về khoa cử Việt Nam: Từ khởi thủy đến khoa Mậu Ngọ 1918’

VHO - NXB Tổng hợp TP.HCM ra mắt Lược khảo về khoa cử Việt Nam của Trần Văn Giáp, tái hiện lịch sử khoa cử từ 1075 đến khoa thi cuối 1918.

NXB Tổng hợp TP.HCM vừa phát hành tác phẩm Lược khảo về khoa cử Việt Nam: Từ khởi thủy đến khoa Mậu Ngọ 1918 của học giả Trần Văn Giáp, do nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc An khảo chú.

Tập sách mang đến cho độc giả cái nhìn về khoa cử thời phong kiến tại Việt Nam và cách tuyển chọn nhân tài phục vụ quốc gia thời xưa.

Cuốn sách dày 124 trang, tập hợp 15 bài viết tiêu biểu, bàn về lịch sử khoa cử, phép thi văn – thi võ, cách tổ chức trường thi, vị thế của quan trường và thí sinh, cũng như quan niệm của người xưa về con đường khoa bảng. Nội dung được trích từ Khai Trí Tiến Đức tập san (Hà Nội, 1941), mang đến một nguồn tư liệu giá trị để tham chiếu và nghiên cứu.

Từ xưa, khoa cử không chỉ là phương thức tuyển chọn nhân tài cho triều đình mà còn là con đường tiến thân vinh hiển của sĩ tử. Câu nói “nhân tài là nguyên khí của quốc gia” phản ánh quan niệm coi khoa bảng là bệ phóng để kẻ sĩ góp phần vào việc trị quốc.

Tác phẩm cho thấy, trong suốt gần một thiên niên kỷ, khoa cử đã góp phần định hình tầng lớp trí thức, đồng thời hun đúc chí tiến thủ và đạo lý học tập của nhiều thế hệ.

Theo dòng lịch sử, khoa cử Việt Nam được chính thức khởi đầu bằng khoa Minh kinh bác học (năm 1075, đời vua Lý Nhân Tông), mở ra nền tảng cho một hệ thống thi cử liên tục phát triển qua các triều đại.

Tác phẩm cũng dành nhiều trang viết để mô tả không khí trường thi, các phép tắc, quy chế thi cử, từ kỳ thi Hương tại địa phương đến kỳ thi Hội, thi Đình ở kinh đô. Người trúng tuyển được gọi là cử nhân, cống sĩ, tiến sĩ – những danh hiệu vừa gắn liền với vinh quang cá nhân, vừa là niềm tự hào của gia đình và làng xã.

Bên cạnh khoa thi văn, tác phẩm còn khảo cứu về sự hình thành khoa thi võ. Dấu mốc đầu tiên được ghi nhận từ thời Lý Anh Tông (1170), khi triều đình khuyến khích quan võ rèn luyện thao lược.

Đến thời Lê, chế độ thi võ mới được đặt thành thể lệ chặt chẽ và trở thành một phần quan trọng trong cơ chế tuyển chọn nhân tài phục vụ quốc phòng. Điểm nhấn của tác phẩm là giai đoạn cuối cùng của khoa cử Việt Nam, kết thúc vào 1918.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Phúc An, trong bối cảnh xã hội đầu thế kỷ 20, khi thực dân Pháp thiết lập bộ máy cai trị, thiết chế quân chủ phong kiến từng tồn tại nhiều thế kỷ dần bị phá vỡ.

Cùng với đó, chữ Hán và chữ Nôm mất dần vị thế, nhường chỗ cho chữ Quốc ngữ. Sự thay đổi ấy dẫn đến tình trạng ngày càng ít người có thể đọc và hiểu tư liệu Hán Nôm, khiến một phần di sản văn hiến dân tộc rơi vào nguy cơ đứt gãy.

Bằng việc tái hiện quá trình hình thành và phát triển của khoa cử, tác phẩm Lược khảo về khoa cử Việt Nam không chỉ gợi nhớ về một giai đoạn lịch sử quan trọng mà còn đặt ra vấn đề ý nghĩa của học tập và tri thức trong công cuộc dựng nước, giữ nước.

Đọc sách, độc giả có thể nhận ra rằng, dù ở thời đại nào, việc tìm kiếm và bồi dưỡng hiền tài vẫn là nền tảng để đất nước phát triển bền vững.