Khảo cứu về lĩnh vực Lịch sử tư tưởng được trao Giải thưởng Trần Văn Giàu

VHO - Tác phẩm “Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật vùng Tây Nam Bộ” được trao Giải thưởng Trần Văn Giàu 2025, lĩnh vực Lịch sử tư tưởng.

Sáng 29.9, tại Trường ĐH An Giang, Ủy ban Giải thưởng Trần Văn Giàu trao Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu lần thứ 13 năm 2025 dành cho tác phẩm Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật vùng Tây Nam Bộ. Sách do NXB Tổng hợp TP.HCM ấn hành.

Tác phẩm Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật vùng Tây Nam Bộ của PGS.TS Võ Văn Thắng và TS Nguyễn Trung Hiếu - Trường ĐH An Giang (ĐH Quốc gia TP.HCM). Tập sách cung cấp thêm nhiều thông tin tổng quan và hữu ích về hai tôn giáo đặc trưng ở khu vực Tây Nam Bộ.

Theo chia sẻ từ đại diện Ủy ban giải thưởng Trần Văn Giàu, Ủy ban Giải thưởng đã tiến hành việc xét chọn tặng giải một cách cẩn trọng, công bằng và dân chủ theo đúng quy định của Điều lệ Giải thưởng Trần Văn Giàu.

Căn cứ kết quả thẩm định và bỏ phiếu, tác phẩm Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật vùng Tây Nam Bộ của các tác giả Võ Văn Thắng – Nguyễn Trung Hiếu được tặng Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu năm 2025, thuộc lĩnh vực Lịch sử tư tưởng. Trị giá giải thưởng là 150 triệu đồng.

Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Giải thưởng khoa học Trần Văn Giàu, tác phẩm thuộc về Lịch sử tư tưởng được vinh danh. Được biết, để đưa công trình nghiên cứu chuyên sâu này đến với độc giả, NXB Tổng hợp TP.HCM đã thực hiện in ấn, phát hành để tác phẩm có thể tiếp cận với đông đảo bạn đọc quan tâm.

Cuốn sách dày 728 trang, gồm 3 chương: Những vấn đề chung; Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương; Tôn giáo Tứ Ân Đạo Phật. Từ bước chân lưu dân người Việt khẩn hoang Nam Bộ đến quá trình hình thành vùng đất mới, tôn giáo luôn gắn bó chặt chẽ với lịch sử phát triển, mở đầu từ Bửu Sơn Kỳ Hương – tôn giáo nội sinh đầu tiên, cho đến Tứ Ân Đạo Phật.

Ở phần đầu là "Những vấn đề chung", tác giả đưa người đọc đến với hoàn cảnh ra đời, phương pháp tiếp cận, hướng nghiên cứu, mở đầu sự xuất hiện của tôn giáo.

Đến phần hai "Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương", phần ba "Tôn giáo Tứ Ân Đạo Phật", tập trung phân tích bối cảnh lịch sử, sự hình thành và phát triển, hệ thống tư tưởng, đặc trưng thờ phụng, nghi lễ, chùa chiền, cũng như tác động của tôn giáo đến đời sống vật chất – tinh thần và xu hướng sinh hoạt cộng đồng tín đồ trong tương lai.

Tứ Ân Đạo Phật ra đời sau, kế thừa từ Bửu Sơn Kỳ Hương với nhiều điểm tương đồng nhưng buộc phải thích ứng để tồn tại trong dòng lịch sử. Trên bước đường khẩn hoang, lưu dân Nam Bộ chỉ mang theo vài dụng cụ thô sơ, đối diện muôn vàn thiếu thốn và ranh giới mong manh giữa sự sống – cái chết bởi thiên nhiên, xã hội, chiến tranh.

Trong hoàn cảnh ấy, nhu cầu tâm linh dâng cao, những nhân vật “đặc biệt” xuất hiện với lời rao giảng “thiên cơ”, bùa chú, chữa bệnh, trở thành chỗ dựa tinh thần cho cư dân.

Tiêu biểu là Đoàn Văn (Minh) Huyên – người khai lập Bửu Sơn Kỳ Hương, đặt nền cho những tôn giáo nội sinh có ảnh hưởng sâu đậm đến đời sống vật chất và tinh thần của người dân Nam Bộ.

Cả Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật đều mang đặc trưng “tôn giáo bình dân”, “dòng tiên tri tản mạn”, “tôn giáo dung hợp”, phù hợp với sinh hoạt nông dân qua nhiều giai đoạn lịch sử.

Bửu Sơn Kỳ Hương chịu tác động mạnh từ phong trào kháng chiến chống Pháp (1867 đến đầu thế kỷ XX). Sau thời gian phổ truyền rộng rãi, đạo bị suy thoái vì nhiều tín đồ tham gia các cuộc khởi nghĩa, hội kín và bị thực dân đàn áp. Từ đó, Đạo Sáu kế thừa giáo thuyết, sáng lập nên Tứ Ân Đạo Phật – một tôn giáo mới có nguồn gốc trực tiếp từ Bửu Sơn Kỳ Hương.

PGS.TS Võ Văn Thắng – đồng tác giả tập khảo cứu chia sẻ: “Tác giả của công trình nghiên cứu sinh ra và lớn lên tại tỉnh An Giang - nơi hội tụ nhiều tôn giáo nội sinh có sức ảnh hưởng rất lớn trong đời sống tinh thần của người dân Nam Bộ và bức tranh văn hóa Việt Nam.

Giá trị của các tôn giáo đã được tác giả mục thị, tích lũy, chiêm nghiệm qua thời gian dài. Có lẽ điều này là cơ duyên thôi thúc chúng tôi thực hiện những nghiên cứu về các tôn giáo nội sinh.

Quyển chuyên khảo Tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật vùng Tây Nam Bộ minh chứng cho cơ duyên đó. Liên quan đến tôn giáo Bửu Sơn Kỳ Hương, trước đây đã có nhiều nghiên cứu, tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề chưa được truy tầm thỏa đáng, nhất là khi tôn giáo này có sự chuyển động hình thành các chi phái.

Còn đối với tôn giáo Tứ Ân Đạo Phật, đây là một nghiên cứu mới, đóng góp quan trọng vào bức tranh tôn giáo nội sinh ở Nam Bộ.

Tác giả chuyên khảo đã làm việc cật lực, nghiêm túc trong nhiều năm để có được nghiên cứu này, mong muốn góp một phần nhỏ vào hành trình nghiên cứu văn hóa Việt Nam nói chung, tôn giáo nội sinh vùng Nam Bộ nói riêng”.

Nghiên cứu về Bửu Sơn Kỳ Hương và Tứ Ân Đạo Phật trong bối cảnh tín ngưỡng – tôn giáo Nam Bộ giúp lý giải nhiều vấn đề văn hóa, dân tộc, triết học, tâm lý tộc người từ khi hai tôn giáo ra đời đến nay.

Công trình góp phần phác họa toàn cảnh về hai tôn giáo nội sinh, cung cấp nguồn tài liệu quan trọng cho tín đồ, giới nghiên cứu và công tác quản lý nhà nước về tôn giáo, đặc biệt với những tôn giáo có nhu cầu được công nhận pháp nhân hoạt động.