Nải chuối ngày Tết với ước vọng sum vầy…
VHO - Ngày Tết, trên bàn thờ gia tiên của người Việt, bao giờ cũng có mâm ngũ quả - biểu tượng tâm linh, thể hiện sự tôn kính tổ tiên với lời cầu chúc một năm mới an khang, thịnh vượng.

Độc đáo chợ chuối ngày Tết
Sau lễ cúng ông Công ông Táo (vào ngày 23 tháng Chạp âm lịch), chợ chuối có mặt khắp các làng quê, phố thị ở các địa phương trên địa bàn tỉnh Quảng Bình. Chuối được bày bán khắp nơi, từ các sạp hàng nhỏ ở chợ quê đến những “khu tập kết” ở chợ huyện - nơi có những chiếc xe tải chở hàng chục, hàng trăm buồng chuối xanh đậu san sát ở cạnh chợ hoặc ở vỉa hè các trục đường chính.
Với kinh nghiệm lâu năm, bố tôi thường chọn những buồng chuối có quả to đều, tươi xanh để thờ trong ba ngày Tết thì chuối chín vàng mới chuẩn. Có những năm, thời tiết không thuận lợi, chuối không được đẹp nên ông phải đi chợ chuối ba, bốn hôm mới chọn được buồng chuối cúng Tết.

Không chỉ riêng gia đình tôi, với người làng Thổ Ngoạ, ngày Tết mà thiếu nải chuối thì coi như mâm ngũ quả không trọn vẹn. Do đó, người quê tôi lựa chọn những nải chuối rất kỹ. Theo kinh nghiệm, một nải chuối đẹp thường có 18 trái đều đặn. Nải chuối với hình dáng tròn đầy thể hiện sự sung túc, may mắn cho cả năm.
Không phải loại chuối nào cũng được chọn để đem cúng Tết. Người làng tôi thường cấm kỵ cúng chuối bà lùn, chuối tiêu, kể cả chuối sứ (vì nhiều hột). Chỉ hai loại chuối mốc, chuối cau mới được chọn đặt lên mâm ngũ quả…
Với người dân Quảng Bình, thứ quả không thể thiếu trong mâm ngũ quả, đó chính là nải chuối, tượng trưng cho sự sum vầy, đoàn tụ…
Ngày Tết phải có nải chuối đặt trên bàn thờ
Trong văn hóa truyền thống của người dân Quảng Bình, nải chuối được xem là vật phẩm thiêng liêng, không thể thiếu trên mâm ngũ quả ngày Tết. Tuy nhiên cho đến nay, câu hỏi về phong tục thờ cúng chuối trên bàn thờ ngày Tết của người dân Quảng Bình nói riêng và người dân miền Trung, miền Bắc nói chung bắt nguồn từ khi nào chưa được ghi lại.

Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hoá cho rằng: Hình dáng của nải chuối, với những trái cong quây quần như một vòng tay ôm trọn lấy gia đình, được ví như bàn tay Phật che chở, bảo vệ và đoàn kết của gia đình. Vì vậy, khi bày biện mâm cúng, một nải chuối đẹp luôn được đặt ở vị trí trung tâm, nâng đỡ các loại trái cây khác.
Trong khi đó, cây chuối gắn liền với đời sống nông nghiệp, cuộc sống của người nông dân. Chuối lại là loại cây dễ trồng, không tốn công chăm sóc nhưng lại giúp ích mọi thứ. Từ tàu lá chuối xanh để gói bánh chưng bánh giầy; hoa bắp chuối có thể trộn, xào nấu; thân chuối làm thức ăn cho gia súc…
Từ sự gắn kết của người dân nông nghiệp, nên ngày Tết trên bàn thờ của người dân quê tôi, phải có nải chuối. Thứ đến là các loại quả có sẵn trong vườn nhà hay mua ở chợ quê là ổi, cam, bưởi, mảng cầu, đu đủ… Sắp đủ năm loại mới gọi là ngũ quả.

Khác với miền Trung hay miền Bắc, ở miền Nam, nhiều gia đình trên mâm ngũ quả ngày Tết chỉ bày đúng năm loại quả: mảng cầu (na), dừa, đu đủ, nhánh hồ tiêu và xoài với ý nghĩa “cầu, dừa (vừa) đủ, tiêu, xài (xoài)”.
Mặc dù ngày nay, khi đời sống khấm khá hơn, trên mâm ngũ quả của quê tôi không chỉ có năm loại quả mà có thể tám, chín loại quả ngon, quả lạ từ khắp mọi miền đất nước và cả những loại quả nhập ngoại nhưng không thể thiếu nải chuối – biểu trưng của sự sum vầy.
Triết lý ngũ quả, ngũ hành, ngũ phúc…
Về mâm ngũ quả để thờ cúng tổ tiên, ông bà trong ngày Tết mang triết lý nhân sinh nhân văn sâu sắc. Mâm ngũ quả tượng trưng cho ngũ hành, ngũ phúc…
Theo quan niệm của người xưa, tất cả vạn vật đều phát sinh từ 5 nguyên tố cơ bản và luôn trải qua 5 trạng thái được gọi là mộc, thổ, kim, thủy, hỏa (gọi là ngũ hành). Học thuyết ngũ hành được diễn giải sự sinh hóa của vạn vật qua hai nguyên lý cơ bản tương sinh và tương khắc.

Trong quan hệ sinh (giúp đỡ lẫn nhau), người xưa cho rằng: Mộc sinh Hỏa, Hỏa sinh Thổ, Thổ sinh Kim, Kim sinh Thủy, Thủy sinh Mộc. Trong quan hệ khắc (áp chế lẫn nhau) thì Mộc khắc Thổ, Thổ khắc Thủy, Thủy khắc Hỏa, Hỏa khắc Kim, Kim khắc Mộc. Thuyết ngũ hành được áp dụng rất nhiều trong việc giải quyết các mối quan hệ để cân bằng hài hòa âm dương đưa đến sự hoàn thiện trong cuộc sống.
Ngày xưa khi Tết đến, nhà nhà thường treo câu đối “Tam dương khai thái/ Ngũ phúc lâm môn”. Tam dương là nói đến ba dương khí mỗi độ xuân về. Ngũ phúc là phúc, lộc, thọ, khang, ninh (có nghĩa là Trường thọ, Phú quý, Khang ninh, Hảo đức và Thiện chung).

Trường thọ là nói đến người sống lâu, khoẻ mạnh. Phú quý là tiền của giàu có. Khang ninh là thân thể khỏe mạnh. Hảo đức là tính tình nhân từ, lương thiện. Thiện chung là khảo chung mệnh vào cuối đời không bị tai nạn, đau ốm. Năm cái phúc này nếu có được thì một đời người thật vẹn toàn, hoàn mỹ không có gì bằng.
Mang đến sự vẹn toàn, hoàn mỹ, hình ảnh những nải chuối ngày Tết không chỉ mang giá trị vật chất mà còn gợi lên những giá trị tinh thần sâu sắc. Nó nhắc nhở mọi người dù đi đâu, làm gì, Tết đến xuân về, ai cũng muốn quay về bên gia đình, cùng nhau gói bánh chưng, bày mâm ngũ quả và ngắm những nải chuối – biểu tượng của sự chở che, sum vầy.