Để trẻ em hôm nay được “chơi mà học”

VHO - Giữa thị trường tràn ngập đồ chơi công nghiệp, những món đồ thủ công dân gian vẫn có chỗ đứng riêng, bởi đó là hồn cốt văn hóa Việt.

Mùa Trung thu 2025, trong bối cảnh nhiều vùng bị bão, lũ, lụt nhưng các địa phương vẫn cố gắng để thiếu nhi khắp mọi miền đất nước được đón một mùa trăng ý nghĩa hơn, khi các em được chơi, được học, được chạm tay vào những món đồ chơi dân gian - kết tinh từ bàn tay và tâm huyết của các nghệ nhân. Chính họ, những “người giữ hồn Trung thu”, đang lặng lẽ thổi hơi thở mới vào giá trị xưa, để hồn dân tộc được tiếp nối qua từng mùa trăng tròn.

Bàn tay nghệ nhân thắp sáng ký ức tuổi thơ

Trước khi đồ chơi hiện đại tràn ngập thị trường, mỗi dịp rằm tháng Tám, khắp phố phường Hà Nội, Bắc Ninh, Huế, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng ... đều rộn ràng sắc màu của những chiếc đèn ông sao, đèn kéo quân, mặt nạ giấy bồi, trống ếch, trống lân. Đó không chỉ là đồ chơi, mà còn là ký ức văn hóa – phản ánh trí tuệ dân gian, niềm vui của trẻ thơ và bàn tay khéo léo của người thợ thủ công.

Giữa vòng xoáy thị trường, nhiều nghệ nhân vẫn bền bỉ bám nghề như một cách tri ân tiền nhân, giữ gìn văn hóa truyền thống Việt. Nhờ họ, ký ức Trung thu xưa được hồi sinh, trở thành “bài học sống” cho thế hệ nhỏ hôm nay.

Tại Tuyên Quang, nghệ nhân Phạm Ngọc Toán hơn 20 năm qua đã dày công làm những mô hình đèn Trung thu khổng lồ, tái hiện các nhân vật truyền thuyết trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc như: Thánh Gióng, Hai Bà Trưng, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn... Mỗi mô hình là một câu chuyện lịch sử được kể bằng ánh sáng, giúp trẻ em thêm yêu và tự hào về truyền thống dân tộc. 

Ông Toán cho biết, trước mỗi mùa Trung thu, ông đều đọc lại truyện cổ, xem phim hoạt hình để tìm cảm hứng sáng tạo. Từ đó, những nhân vật trong tích truyện, trong tranh dân gian như Tấm Cám, Chú Cuội, chị Hằng hay cả nhân vật hoạt hình thế giới đều hiện lên sống động trong mô hình của ông.

Không chỉ tạo hình đẹp mắt, ông còn sáng tạo để những chiếc đèn có thể chuyển động tự nhiên - con rồng biết quay đầu, cá biết vẫy đuôi, cánh bướm đập nhịp theo gió - tất cả đều vận hành bằng cơ chế thủ công, không dùng điện. Nhờ đó, lễ hội Trung thu ở Tuyên Quang thêm rực rỡ, được xác lập nhiều kỷ lục Guinness Việt Nam về những mô hình đèn độc đáo và lớn nhất cả nước.

Cũng với tình yêu nghề và lòng say mê dành cho trẻ nhỏ, hai nghệ nhân Vũ Văn Sinh và Nguyễn Văn Quyền ở thôn Đàn Viên (Thanh Oai, Hà Nội) là số ít nghệ nhân Hà Nội làm đèn kéo quân (đèn cù) - món đồ chơi dân gian đã có hơn trăm năm tuổi. Hình ảnh trên đèn kể về việc nghĩa, về đoàn quân ra trận, về cảnh đời thường, bác nông dân làm ruộng, chú Cuội, chị Hằng, hay những bức tranh Đông Hồ. 

Dù trải qua nhiều thăng trầm, hai nghệ nhân vẫn kiên trì giữ nghề, mở lớp dạy miễn phí cho trẻ nhỏ để ngọn lửa truyền thống không tắt. “Còn lũ trẻ muốn học, chúng tôi còn dạy”, nghệ nhân Sinh chia sẻ giản dị mà ấm lòng.

Truyền thống hòa nhập tự nhiên vào đời sống hiện đại

Không chỉ làm ra những sản phẩm đẹp mắt, nhiều nghệ nhân còn mở lớp truyền nghề miễn phí, tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh. Tại các festival Trung thu ở Hà Nội, Huế, Hội An, trẻ em được tận tay làm đèn ông sao, nặn tò he, vẽ mặt nạ. Nhiều trường học cũng đưa những hoạt động này vào chương trình ngoại khóa, để các em vừa vui chơi vừa học cách trân trọng di sản văn hóa.

Trong thời đại số, đồ chơi dân gian được “hồi sinh” bằng con đường mới. Các nghệ nhân lập gian hàng online, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, sáng tạo thêm mẫu mã – đèn ông sao cách điệu, mặt nạ kết hợp nhân vật hoạt hình nhưng vẫn giữ chất liệu truyền thống. Nhờ đó, giá trị xưa không bị lãng quên mà hòa nhập tự nhiên vào đời sống hiện đại.

Giữa thị trường tràn ngập đồ chơi công nghiệp, những món đồ thủ công dân gian vẫn có chỗ đứng riêng, bởi đó là hồn cốt văn hóa Việt.

Từ bàn tay khéo léo và tình yêu nghề, các nghệ nhân đã gieo vào tâm hồn trẻ thơ hôm nay niềm vui được “chơi mà học” – học cách trân trọng quá khứ, hiểu hơn về nguồn cội dân tộc, và thêm yêu những giá trị Việt giản dị mà bền sâu. Chính họ - những người lặng thầm giữ lửa - đang giúp Trung thu Việt mãi sáng trong, rộn ràng và đầy ắp hồn quê qua từng mùa trăng tròn.