Bài 3 - Chiến lược quản lý, khai thác di sản văn hóa thu hút du khách

VHO - Việc mở rộng địa giới hành chính sau sáp nhập đã kiến tạo cho Khánh Hòa một vùng đất di sản đồ sộ, với ước tính khoảng 257 di sản được xếp hạng. Quy mô này đòi hỏi tỉnh phải xây dựng một chiến lược tổng thể và xuyên suốt, nhằm đảm bảo tính bền vững và hiệu quả quản lý tối ưu. Cốt lõi của chiến lược này chính là sự cân bằng hài hòa giữa việc bảo tồn nguyên trạng các giá trị gốc và khai thác kinh tế lâu dài từ nguồn tài nguyên vô giá này.

Thống nhất cơ chế quản lý và giải quyết thách thức

Thách thức lớn nhất hiện nay là đồng bộ hóa quản lý để tránh nguy cơ thương mại hóa quá mức, làm suy giảm giá trị gốc của di sản văn hóa. Để giải quyết vấn đề phân bổ nguồn lực và đảm bảo tính nhất quán, giải pháp cấp thiết.

Việc mở rộng địa giới hành chính đã kéo theo nhiều thách thức, bao gồm các vấn đề về ô nhiễm môi trường, sự thiếu đồng bộ của hạ tầng giao thông kết nối các di sản và những khó khăn trong việc ứng dụng chuyển đổi số tại cộng đồng dân cư địa phương.

Để giải quyết các khâu vướng mắc sau sáp nhập, Sở VHTTDL đã quyết định thành lập Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa tỉnh Khánh Hòa trên cơ sở hợp nhất của Trung tâm Bảo tồn Di tích tỉnh Khánh Hòa (cũ), Trung tâm Nghiên cứu Văn hóa dân tộc Ninh Thuận và Bảo tàng tỉnh Ninh Thuận. Đây là cơ quan có đủ thẩm quyền và năng lực chuyên môn để thống nhất khung pháp lý, các quy chế bảo tồn, tu bổ, và khai thác giá trị di sản văn hóa trên toàn tỉnh mới.

Tỉnh Khánh Hòa cũng chú trọng đầu tư, nâng cấp cơ sở hạ tầng giao thông, đường sá để kết nối các di sản văn hóa. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho các phương tiện vận chuyển du khách đến tham quan. Đồng thời, tỉnh thực hiện các biện pháp bảo đảm vệ sinh môi trường tại các khu di tích, như kêu gọi người dân, du khách "nói không với xả rác bừa bãi"…

Để hiện đại hóa công tác bảo tồn và quảng bá di sản, UBND tỉnh Khánh Hòa triển khai Kế hoạch số hóa di sản văn hóa đối cho các di tích tại địa phương. Theo kế hoạch đến năm 2030, Khánh Hòa đặt mục tiêu số hóa 100% các di sản văn hóa đã được ghi danh, từ di sản văn hóa vật thể, phi vật thể cấp quốc gia đến các di tích, di vật, bảo vật quốc gia.

Cùng với đó, 100% cán bộ chuyên môn trong lĩnh vực này sẽ được đào tạo, nâng cao kỹ năng chuyển đổi số. Mục tiêu chung của kế hoạch là xây dựng một hệ thống cơ sở dữ liệu di sản văn hóa thống nhất, trên nền tảng công nghệ số. Hệ thống này không chỉ phục vụ công tác lưu trữ, quản lý, nghiên cứu, bảo tồn mà còn giúp quảng bá các giá trị văn hóa hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của cộng đồng mọi lúc, mọi nơi.

Ông Trần Đức Hà, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa tỉnh Khánh Hòa cho biết, tỉnh đã tiên phong ứng dụng công nghệ để nâng cao trải nghiệm và quảng bá di sản văn hóa.

Cụ thể, cổng thông tin chính thức tại địa chỉ http://ditichkhanhhoa.org.vn đóng vai trò là kênh thông tin trọng yếu. Nổi bật là Bản đồ số tương tác (tại http://bando.ditichkhanhhoa.org.vn) cho phép du khách nhấn vào biểu tượng lá cờ để nghe thuyết minh tự động song ngữ về 16 Di tích quốc gia và Di tích quốc gia đặc biệt.

 Đồng thời, việc gắn mã QR tại nhiều di tích giúp du khách dễ dàng quét mã bằng điện thoại thông minh để tiếp cận thông tin cần thiết mà không cần hướng dẫn viên.

Tiên tiến hơn, Trung tâm đã triển khai công nghệ thực tế ảo VR 360 tại Di tích Tháp Bà Pô Nagar, cho phép du khách khám phá không gian sống động như thật, vượt qua giới hạn về không gian và thời gian qua.

Ông Nguyễn Văn Hòa cho biết thêm: Bên cạnh nỗ lực số hóa, Khánh Hòa cũng đã lập kế hoạch phát huy giá trị di sản văn hóa gắn liền với sinh kế cộng đồng và du lịch có trách nhiệm, ưu tiên đầu tư vào bảo tồn gốc của toàn bộ kho tàng di sản đa dạng (gồm văn hóa Chăm, Raglai, và biển đảo).

Cụ thể hiện nay, Sở VHTTD đang hoàn thiện Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Nghệ thuật làm gốm của người Chăm”. Đây là một trong những đề án có quy mô lớn và toàn diện nhất trong lĩnh vực bảo tồn di sản của tỉnh, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của địa phương trong việc gìn giữ, khôi phục và phát triển giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng người Chăm.

Đề án gồm 7 hợp phần trọng điểm, tập trung vào các lĩnh vực: Đào tạo và truyền dạy nghề; nghiên cứu, tư liệu hóa và quảng bá giá trị di sản; phát triển thị trường và thương hiệu sản phẩm; bảo tồn không gian văn hóa làng nghề; hợp tác quốc tế và trao đổi văn hóa; hỗ trợ nghệ nhân, khuyến khích sáng tạo; đầu tư hạ tầng phục vụ phát triển làng nghề.

Mỗi năm, Sở tổ chức các lớp dạy nghề cơ bản và nâng cao cho khoảng 60 học viên, ưu tiên con em trong làng. Đồng thời, phối hợp với các trung tâm đào tạo, bảo tàng, trường nghề để hình thành đội ngũ kế cận có tay nghề, bảo đảm tính kế thừa và phát triển lâu dài cho nghề gốm truyền thống.

“Việc triển khai Đề án không chỉ hướng đến mục tiêu gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa Chăm một phần quan trọng của di sản văn hóa Việt Nam mà còn trực tiếp tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.

Khi các dự án thành phần đi vào hoạt động, dự kiến sẽ tạo việc làm ổn định cho khoảng 400 - 500 lao động, góp phần nâng cao thu nhập, thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch văn hóa, giúp người dân thêm gắn bó và tự hào với nghề truyền thống của cha ông”, ông Nguyễn Văn Hòa khẳng định.

Về định hướng tương lai, nhiều chuyên gia công nghệ đề xuất, Khánh Hòa cần xây dựng một Bảo tàng Di sản ảo toàn diện. Nền tảng ảo này không chỉ là công cụ đắc lực cho việc bảo tồn dữ liệu gốc và hỗ trợ tu bổ di tích, mà còn mở rộng không gian quảng bá, thu hút khách du lịch trực tuyến và gia tăng nhận diện về kho tàng văn hóa phong phú của vùng trên phạm vi toàn cầu.

Biến di sản văn hóa thành nguồn lực phát triển nội sinh

TS. Nguyễn Doãn Thành, Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Du lịch Nha Trang (Bộ VHTTDL) nhấn mạnh, giáo dục và đào tạo là nền tảng vững chắc để bảo tồn và phát huy di sản. Theo đó, tỉnh Khánh Hòa cần xây dựng các chương trình ngoại khóa tích hợp lịch sử và văn hóa phong phú của cả hai khu vực (miền núi và ven biển), giúp thế hệ trẻ nhận thức sâu sắc và tự hào về sự giao thoa độc đáo của văn hóa Chăm, Raglai và văn hóa biển.

Việc đào tạo cần tập trung nâng cao kiến thức chuyên môn về văn hóa Chăm (gốm Bàu Trúc, tháp Chăm), văn hóa biển (lễ hội Cầu Ngư, khai thác Yến sào) và lịch sử địa phương thống nhất. Đây là hành động nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch, đảm bảo rằng các giá trị di sản văn hóa được truyền tải một cách chính xác, sâu sắc và hấp dẫn đến du khách, qua đó biến di sản thành nguồn lực phát triển nội sinh.

Mục tiêu cao nhất là đưa ngành Du lịch thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực lan tỏa, thúc đẩy các trụ cột kinh tế khác cùng phát triển, đóng góp quan trọng vào tăng trưởng, thu ngân sách và nâng cao đời sống người dân.

Để hiện thực hóa khát vọng phát triển di sản văn hóa gắn với thu hút du lịch - trụ cột thứ tư của tỉnh cất cánh, ông Nguyễn Long Biên, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Khánh Hòa đã ký ban hành Kế hoạch chi tiết thực hiện Nghị quyết số 01-NQ/TU (ngày 14.7.2025) của Tỉnh ủy Khánh Hòa.

Theo kế hoạch chi tiết, vai trò trụ cột của ngành Văn hóa, Du lịch được cụ thể hóa bằng các chỉ tiêu rõ ràng: đến năm 2030, Khánh Hòa đặt mục tiêu đón hơn 31,6 triệu lượt tổng khách (tăng trưởng bình quân 15%/năm), trong đó lượng khách quốc tế dự kiến đạt 10,5 triệu lượt. Để đáp ứng nhu cầu này, cơ sở lưu trú sẽ được mở rộng lên 100.000 phòng (với 75% đạt chuẩn 3-5 sao), đồng thời tạo việc làm cho trên 300.000 lao động.

Đặc biệt, UBND tỉnh Khánh Hòa yêu cầu sự quán triệt nghiêm túc, toàn diện và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, địa phương. Việc tổ chức thực hiện Nghị quyết phải đảm bảo tinh thần “6 rõ” (rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền) nhằm tạo sự đồng thuận cao trong toàn hệ thống chính trị, người dân và cộng đồng doanh nghiệp để đạt được các mục tiêu phát triển then chốt.

Chia sẻ về lợi thế của Khánh Hòa sau sáp nhập, Bí thư Tỉnh ủy Nghiêm Xuân Thành khẳng định, sau khi hợp nhất, tỉnh Khánh Hòa sẽ mở ra không gian phát triển to lớn, đón nhận nhiều tiềm năng, cơ hội và vận hội mới nhờ hội tụ đủ yếu tố "thiên thời, địa lợi, nhân hòa". Cụ thể, về địa lợi, tỉnh có vị trí địa lý chiến lược với hệ thống giao thông đồng bộ gồm đường bộ, đường biển, đường không và đường sắt.

Đặc biệt, sự hoàn thiện của các tuyến cao tốc như Vân Phong - Nha Trang, Khánh Hòa - Buôn Ma Thuột, Cam Lâm - Vĩnh Hảo, cùng đường nối từ cao tốc Bắc - Nam ra Quốc lộ 1 và cảng biển tổng hợp Cà Ná sẽ tạo lợi thế kết nối vượt trội.

Về địa lợi, Khánh Hòa sở hữu đường bờ biển dài nhất Việt Nam (trên 500km) cùng gần 200 hòn đảo lớn nhỏ và các vịnh biển nổi tiếng như Nha Trang, Cam Ranh, Vân Phong, Vĩnh Hy, cùng 3 cảng biển lớn (Cam Ranh, Nha Trang, Cà Ná).

Đây là tiềm năng khổng lồ để phát triển kinh tế biển đa dạng: công nghiệp, công nghiệp năng lượng sạch, dịch vụ du lịch và logistics. Cuối cùng, về nhân hòa, tỉnh kế thừa truyền thống cách mạng, tinh thần đoàn kết, hiền hòa, cùng với tư duy và tầm nhìn chiến lược của đội ngũ cán bộ, tạo nên sức mạnh nội lực.

Từ nền tảng này, Khánh Hòa đặt quyết tâm và khát vọng lớn, thể hiện qua mục tiêu đạt tốc độ phát triển 2 con số về tăng trưởng kinh tế, thu ngân sách, thu nhập bình quân đầu người trong thập niên tới; đồng thời phấn đấu lọt vào Top 10 tỉnh có thu ngân sách nội địa và chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) cao nhất cả nước.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, tỉnh tập trung tinh gọn tổ chức bộ máy, gắn chặt với việc cơ cấu lại và nâng cao chất lượng cán bộ, thông qua việc ban hành đồng bộ quy định của Tỉnh ủy và nghiên cứu triển khai bộ công cụ KPI gắn với thực hiện liên thông trong công tác cán bộ.