50 năm sau ngày đất nước thống nhất:
Vị thế văn học, nghệ thuật của thành phố mang tên Bác
VHO - Có thể khẳng định, 50 năm qua kể từ ngày đất nước thống nhất (1975-2025), văn học - nghệ thuật TP.HCM đã có những bước phát triển mạnh mẽ, nhờ sự quan tâm, hỗ trợ của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố. Đội ngũ văn nghệ sĩ thành phố đã phát huy tốt truyền thống cách mạng, sáng tạo nhiều tác phẩm văn học - nghệ thuật có giá trị, phản ánh rõ nét quá trình xây dựng và phát triển thành phố, đặc biệt trong thời kỳ “đổi mới” và hội nhập quốc tế.

Một số thành tựu nổi bật có thể kể đến: Thứ nhất, thành phố luôn tạo điều kiện thuận lợi để phát huy tài năng của đội ngũ văn nghệ sĩ. Thành phố tổ chức định kỳ các buổi gặp gỡ, hội thảo, tọa đàm và các trại sáng tác, tạo môi trường để văn nghệ sĩ giao lưu, học hỏi và sáng tạo. Đặc biệt, chính sách chăm lo đội ngũ văn nghệ sĩ có nhiều đóng góp lớn đã được thực hiện rất tốt.
TP.HCM đặc biệt chú trọng việc phát triển văn học - nghệ thuật gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Từ năm 2008 đến nay, thành phố đã tổ chức 6 đợt phát động và tổ chức Lễ trao Giải thưởng cho 162 tác phẩm, 209 tập thể, cá nhân; biểu dương 26 tập thể, 21 cá nhân, thu hút sự tham gia của đông đảo văn nghệ sĩ và cộng đồng. Thành phố chỉ đạo phát động các hoạt động văn hóa, văn nghệ, sáng tác, quảng bá, xuất bản các tác phẩm văn học, nghệ thuật mang dấu ấn quá trình 50 năm xây dựng và phát triển TP.HCM hướng đến kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30.4.1975 - 30.4.2025).
Bên cạnh đó, Thành phố tổ chức nhiều hoạt động giao lưu, đối ngoại văn hóa, đưa văn học - nghệ thuật TP.HCM và Việt Nam ra thế giới, từ Nhật Bản, Hàn Quốc, đến châu Âu, Singapore. Đặc biệt, các tuyến đường sách Nguyễn Văn Bình (Quận 1) và Hồ Thị Tư (TP Thủ Đức) là những điểm nhấn trong việc phục vụ bạn đọc cả nước và quảng bá văn hóa thành phố.
Hoạt động lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật cũng có những bước phát triển nổi bật, góp phần cổ vũ những giá trị tích cực trong sáng tác và phê phán những quan điểm lệch lạc. TP.HCM rất chú trọng đào tạo, bồi dưỡng tài năng văn nghệ sĩ, từ các khóa đào tạo dài hạn, ngắn hạn đến việc cử đi học tập và trao đổi kinh nghiệm tại các quốc gia khác.

Trong 50 năm qua, thành quả nổi bật của văn học - nghệ thuật TP.HCM có sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng bộ và chính quyền thành phố. Một yếu tố quan trọng làm nên diện mạo văn học - nghệ thuật hiện nay chính là đội ngũ văn nghệ sĩ. TP.HCM, với sự năng động, sáng tạo và tình nghĩa, đã trở thành nơi tập trung của hàng nghìn văn nghệ sĩ trên khắp cả nước. Hiện có gần 6.000 văn nghệ sĩ là hội viên của 9 hội văn học - nghệ thuật, tạo nên một môi trường thuận lợi cho sự sáng tạo và phát triển nghệ thuật sôi động.
Mặc dù có những thời kỳ khó khăn, đặc biệt là sự thoái trào của các loại hình nghệ thuật truyền thống như hát bội, cải lương,… nhưng nhờ vào sự sáng tạo và tâm huyết, các nghệ sĩ thành phố đã nhanh chóng đổi mới, sáng tạo những tác phẩm mới, phù hợp với xu hướng hiện đại mà vẫn giữ được giá trị truyền thống.
TP.HCM có nguồn lực văn học - nghệ thuật dồi dào, đủ khả năng tổ chức những chương trình nghệ thuật lớn, tầm khu vực và quốc tế, cũng như sáng tác những tác phẩm điện ảnh, mỹ thuật, văn học, nhiếp ảnh có thể vươn ra thế giới.
Tuy nhiên, để phát huy hết tiềm năng này, thành phố cần có những chính sách đồng bộ và thống nhất, tạo ra cơ chế thuận lợi để thu hút đầu tư vào lĩnh vực nghệ thuật, từ đó nâng cao hơn nữa vị thế văn học nghệ thuật của thành phố.
Lãnh đạo thành phố đã chú trọng xây dựng đội ngũ văn nghệ sĩ vững vàng về tư tưởng, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, với lòng yêu nước và tinh thần dấn thân trong nghề. Thành phố hiện có đội ngũ nghệ sĩ lão thành gương mẫu, là hình mẫu cho lớp nghệ sĩ trẻ noi theo. Các nghệ sĩ trẻ sẵn sàng tham gia các phong trào, đi đầu trong sáng tạo nghệ thuật, hướng công chúng tới những giá trị tốt đẹp và luôn sẵn sàng phục vụ Tổ quốc, nhân dân.
Bên cạnh những thành tựu đạt được, văn học và nghệ thuật TP.HCM vẫn đang đối mặt với một số khó khăn. Một số hội văn học, nghệ thuật chưa kịp thời bắt nhịp với xu thế mới, và sáng tạo của một bộ phận nghệ sĩ có dấu hiệu chững lại, thiếu sự đột phá trong sáng tác. Đầu tư cho sáng tác, dàn dựng và quảng bá văn học - nghệ thuật còn hạn chế, dẫn đến thiếu vắng những tác phẩm và công trình nghệ thuật xứng tầm với sự phát triển và hội nhập của đất nước. Mặc dù có nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật đoạt giải thưởng cao, nhưng tính lan tỏa trong cộng đồng vẫn chưa đủ mạnh.
Chế độ, chính sách đối với sáng tác văn học, nghệ thuật chưa thực sự phù hợp và chưa thu hút, giữ chân được các tài năng. Công tác đào tạo đội ngũ văn nghệ sĩ còn nhiều bất cập, đặc biệt là đối với các bộ môn nghệ thuật truyền thống. Thành phố cũng chưa có hệ thống thiết chế văn hóa đủ mạnh, tương xứng với yêu cầu phát triển của một đô thị lớn và hiện đại. Chưa có cơ chế thu hút đầu tư xã hội vào lĩnh vực nghệ thuật, và công tác đào tạo nghệ thuật truyền thống dân tộc.
Công tác lý luận, phê bình tại các trường văn hóa, nghệ thuật gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là ở khâu đầu vào. Chính sách đãi ngộ và hỗ trợ đối với đội ngũ làm công tác lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật cũng còn hạn chế, không đủ sức thu hút nhân lực…
Nguyên nhân của những hạn chế này chủ yếu đến từ việc chưa chú trọng đúng mức công tác chuẩn bị lực lượng kế thừa cho các lĩnh vực văn học - nghệ thuật. Lao động nghệ thuật là công việc khổ luyện, mang tính chất đặc thù, nhưng chế độ đãi ngộ còn thấp, thậm chí thấp hơn nhiều ngành nghề khác, khiến cho công tác kế thừa gặp khó khăn. Thêm vào đó, tác động của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ đã làm thay đổi mạnh mẽ đời sống xã hội, ảnh hưởng đến hoạt động văn hóa, nghệ thuật. Công tác quản lý thông tin và truyền thông còn yếu, chưa đủ sức quản lý và xây dựng chuẩn mực về văn hóa. Việc thay đổi thị hiếu và xu hướng nghệ thuật cũng đặt ra thách thức lớn trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.
Hướng tới kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, TP.HCM đã ban hành kế hoạch tổ chức các hoạt động tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật với nhiều sự kiện quan trọng. Một trong những hoạt động nổi bật là tổng kết 50 năm văn học, nghệ thuật vào năm 2025, người dân thành phố sẽ có dịp nhìn lại chặng đường phát triển, thăng trầm của văn học, nghệ thuật thành phố. Thành phố cũng đã phát động các phong trào sáng tác văn học, nghệ thuật nhân dịp này, đồng thời bình chọn các tác phẩm và tác giả tiêu biểu trong suốt 50 năm qua. Bên cạnh đó, một số công trình thiết chế văn hóa cũng được khởi công xây dựng nhằm phục vụ nhu cầu của người dân và các sự kiện văn hóa lớn tầm quốc tế, đồng thời thúc đẩy công nghiệp văn hóa phát triển mạnh mẽ hơn.