Quyền tác giả trong lĩnh vực âm nhạc:
Vẫn vi phạm dù đã có nhiều nỗ lực
VHO- Năm 2024, tình trạng xâm phạm quyền tác giả trong lĩnh vực âm nhạc tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là trong các hoạt động tổ chức biểu diễn và phát sóng. Dù thị trường biểu diễn nghệ thuật trong nước sôi động với nhiều show diễn quốc tế, nhưng không ít chương trình vẫn cố tình né tránh nghĩa vụ trả tiền bản quyền, làm giảm hiệu lực quyền định đoạt tài sản và quyền độc quyền của tác giả…

Né tránh nghĩa vụ và trách nhiệm
Theo báo cáo của Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC) tại lễ tổng kết năm 2024 diễn ra mới đây tại TP.HCM, tổng số tiền thu được từ việc sử dụng quyền tác giả âm nhạc trong năm qua là hơn 393 tỉ đồng, tăng 14,2% so với năm 2023. Tuy nhiên, các lĩnh vực phát sóng và biểu diễn nghệ thuật lại ghi nhận sự suy giảm.
Cụ thể, lĩnh vực phát sóng chỉ thu được hơn 7,7 tỉ đồng, giảm 21%; lĩnh vực biểu diễn và hòa nhạc thu được hơn 12,7 tỉ đồng, giảm 15%... Nguyên nhân chính của tình trạng này là việc nhiều show diễn tìm cách né tránh nghĩa vụ trả tiền bản quyền, gây khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi của tác giả.
Ở lĩnh vực kỹ thuật số và media, nhờ sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và sự thay đổi trong thói quen nghe nhạc, nguồn thu từ quyền kỹ thuật số hiện đang chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, mặc dù công nghệ có thể hỗ trợ bảo vệ quyền lợi tác giả, vẫn còn nhiều vi phạm xảy ra. Một số đơn vị lợi dụng các nền tảng mạng đa kênh để né tránh nghĩa vụ trả tiền bản quyền và thu lợi bất chính. Để đối phó với tình trạng này, VCPMC đã áp dụng nhiều biện pháp bảo vệ quyền lợi tác giả, bao gồm việc sử dụng công nghệ tiên tiến và khởi kiện dân sự.
Còn trong lĩnh vực biểu diễn nghệ thuật, thị trường trong nước năm qua diễn ra sôi động, đặc biệt với các show diễn quốc tế. Tuy nhiên, nguồn thu từ bản quyền âm nhạc trong lĩnh vực này lại giảm so với năm trước. Các đơn vị tổ chức thường viện lý do thỏa thuận để kéo dài thời gian thanh toán hoặc gây khó khăn trong quá trình này, thậm chí cố tình áp đặt mức giá không hợp lý nhằm làm vô hiệu hóa quyền định đoạt tài sản và quyền độc quyền của tác giả.
Một số show diễn đáng chú ý, như các chương trình của nhóm Lululola tại Đà Lạt, Mây lang thang tại các tỉnh, thành như Lâm Đồng, Nghệ An, Đà Nẵng, Hà Nội, TP.HCM, cùng một số chương trình âm nhạc Hàn Quốc như 2024 Baekhyun Asia tour do Công ty TNHH TJ Communications tổ chức và 2024 Chanyeol Live tour của Công ty TNHH Âm nhạc IME… đều chưa thực hiện nghĩa vụ trả tiền bản quyền mặc dù đã diễn ra từ lâu. Ngoài ra, một chương trình sắp diễn ra cũng do Công ty IME tổ chức như: 2024-25 2NE1 Asia tour [Welcome Back] in Ho Chi Minh (dự kiến vào 15 - 16.2 tại TP.HCM) hiện cũng chưa thống nhất về việc trả tiền bản quyền.
VCPMC đã phối hợp với tổ chức bản quyền KOMCA của Hàn Quốc để ngăn chặn hành vi xâm phạm và yêu cầu các đơn vị tổ chức phải thanh toán tiền bản quyền để được phép sử dụng. Đồng thời, VCPMC cũng báo cáo tình hình vi phạm của các đơn vị này đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền để yêu cầu kiểm tra và xử lý.
Ông Đinh Trung Cẩn, Tổng Giám đốc VCPMC chia sẻ: “Thời gian qua, VCPMC đã thực hiện nhiều biện pháp quyết liệt để xử lý các vụ xâm phạm quyền tác giả, đặc biệt trong lĩnh vực sử dụng quyền biểu diễn và sao chép tác phẩm. Tính đến nay, bộ phận pháp chế của VCPMC đã khởi kiện 79 vụ vi phạm quyền tác giả, bao gồm các tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ và hợp đồng. Đã có 34 vụ được giải quyết, số còn lại vẫn đang trong quá trình xử lý. Ngoài ra, VCPMC cũng đang thu thập chứng cứ đối với hàng trăm đường link vi phạm trên môi trường trực tuyến, phối hợp với tác giả để rà soát và cảnh báo, thu hồi bản quyền từ những kênh vi phạm”.
Nhiều khó khăn trong việc cấp phép và bảo vệ quyền tác giả
VCPMC hiện đang gặp nhiều khó khăn trong việc cấp phép và bảo vệ quyền tác giả trong lĩnh vực biểu diễn, khi tình trạng xâm phạm quyền tác giả vẫn diễn ra phức tạp, không chỉ trong các chương trình biểu diễn nội địa mà còn cả các chương trình quốc tế. Hàng loạt chương trình vi phạm bản quyền vẫn đang được xử lý theo thủ tục tố tụng, tiêu biểu là các trường hợp của Mây lang thang (hơn 300 chương trình vi phạm), Lululola (hơn 200 chương trình vi phạm) và chương trình âm nhạc Hàn Quốc 2024 Chanyeol Live Tour của IME.
Bên cạnh đó, ở các lĩnh vực kinh doanh dịch vụ như nhà hàng, cà phê, khách sạn (sử dụng nhạc nền), nhiều đơn vị vẫn tiếp tục chây ỳ, mặc dù VCPMC đã nhiều lần liên hệ, giải thích và cung cấp thông tin pháp lý liên quan đến Luật Sở hữu trí tuệ và Nghị định số 17/2023/NĐ- CP.
Tương tự, trong lĩnh vực truyền hình trả tiền, VCPMC đã nỗ lực đàm phán và thuyết phục, tuy nhiên một số đơn vị vẫn trì hoãn nghĩa vụ và tiếp tục xâm phạm quyền tác giả, thậm chí, có đơn vị chưa bao giờ trả tiền cho VCPMC dù đã sử dụng tác phẩm âm nhạc của các thành viên trong suốt nhiều năm qua. VCPMC hiện đang tiến hành khởi kiện một số đơn vị truyền hình trả tiền sau nhiều lần đàm phán không thành.
Để giải quyết vấn đề này, VCPMC cho rằng, cần bổ sung quy định yêu cầu sự đồng ý của chủ sở hữu quyền tác giả khi sử dụng tác phẩm trong các chương trình biểu diễn. Đồng thời, cần tăng cường xử phạt các vi phạm quyền tác giả và quyền liên quan, nhằm giáo dục và răn đe hành vi xâm phạm.
VCPMC cũng sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật; vận động các đơn vị thực hiện nghĩa vụ trả tiền bản quyền. Trong năm 2024, VCPMC đã gửi hơn 3.000 văn bản và hàng ngàn email yêu cầu thực hiện nghĩa vụ bản quyền, đòi các khoản nợ và yêu cầu thanh toán các khoản tiền bản quyền chưa được thanh toán.
“Một vấn đề quan trọng nữa là các tác giả cần bảo vệ bản quyền gốc của mình, cảnh giác với các giao dịch bản quyền, đảm bảo rằng tác phẩm của mình luôn đủ điều kiện để được pháp luật bảo vệ trong suốt 50 năm tiếp theo. VCPMC mong muốn bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các tác giả, đồng thời tạo ra một môi trường pháp lý công bằng và minh bạch cho tất cả các bên liên quan”, ông Đinh Trung Cẩn nhấn mạnh.