Ra mắt 'Tuyển tập kịch bản Hồn thơ ngọc' và sách 'Nghệ thuật cải lương Nam Bộ'

VHO - Ra mắt "Tuyển tập kịch bản Hồn thơ ngọc" của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh và sách "Nghệ thuật cải lương Nam Bộ" của Lê Nguyên Đạt, tưởng nhớ 2 năm ngày mất Lê Duy Hạnh.

Chiều 6.9 tại TP.HCM, đông đảo nhà giáo, nhà nghiên cứu, văn nghệ sĩ đã tham dự sự kiện ra mắt Tuyển tập kịch bản Hồn thơ ngọc của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh và Nghệ thuật cải lương Nam Bộ của NSƯT Lê Nguyên Đạt. Dịp này, khán giả cũng được giao lưu cùng ê kíp vở cải lương thể nghiệm Hồn thơ ngọc.

Đến tham dự sự kiện còn có NSND Trịnh Thúy Mùi – Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; NSND Giang Mạnh Hà – Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; cùng nhiều thế hệ nghệ sĩ sân khấu.

TS Hoàng Thị Hạnh, phu nhân nhà viết kịch Lê Duy Hạnh, cũng có mặt để chia sẻ những câu chuyện phía sau di sản sáng tác của ông.

Công trình mới về Nghệ thuật cải lương Nam Bộ

Trong phần giới thiệu sách, NSƯT – Đạo diễn Lê Nguyên Đạt (Chủ tịch Hội đồng trường Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh TP.HCM) nhấn mạnh, cuốn Nghệ thuật cải lương Nam Bộ là kết quả của cả một quá trình 36 năm theo đuổi sự nghiệp sân khấu, đặc biệt là sân khấu cải lương.

Tác giả gọi đây là một “sự chậm trễ cần thiết” bởi chỉ đến thời điểm này, sau quá trình tích lũy, học tập, làm nghề và nghiên cứu, ông mới đủ tự tin để đưa công trình đến tay bạn đọc.

NSƯT Lê Nguyên Đạt gửi lời cảm ơn TS Mai Mỹ Duyên – chuyên gia nghiên cứu Đờn ca tài tử – cải lương, người viết lời dẫn và đồng hành cùng tác giả trong quá trình hoàn thiện cuốn sách. 

“Chính sự cẩn trọng, nhiều lần yêu cầu bổ sung và chỉnh sửa của cô Mai Mỹ Duyên đã khiến sách lùi thời gian xuất bản từ 2024 sang 2025, nhưng nhờ sự khắt khe đó, công trình đạt chất lượng cần thiết”, tác giả chia sẻ.

Ngoài cuốn sách vừa ra mắt, NSƯT Lê Nguyên Đạt cũng công bố kế hoạch tiếp tục cho ra mắt hai công trình mới: Nghệ thuật sân khấu cải lương ở TP.HCM (dự kiến phát hành đầu 2026) và Nghệ thuật ca múa diễn của diễn viên cải lương (một đề tài khoa học cấp Bộ, dự kiến in năm 2027).

NSƯT Lê Nguyên Đạt nhấn mạnh rằng tất cả các công trình của mình đều gắn liền với chữ "cải lương", thể hiện sự gắn bó sâu sắc với loại hình nghệ thuật này. 

TS Mai Mỹ Duyên nhìn nhận, việc Lê Nguyên Đạt đồng thời dựng vở, tham gia dự thi các liên hoan lớn, làm nghiên cứu sinh và biên soạn sách là một khối lượng công việc khổng lồ. Bà khiêm tốn nói chỉ góp phần nhỏ, còn thành quả là nỗ lực của cả tập thể nghệ sĩ, giảng viên và sinh viên.

Theo TS Mai Mỹ Duyên, công trình nghiên cứu đầu tay khó tránh khỏi “hạt sạn” hay những hạn chế. Bản thân bà cũng viết trong lời mở đầu rằng Lê Nguyên Đạt “đang tập tành nghiên cứu”.

Bởi lâu nay ông vốn là nghệ sĩ sáng tạo, nay bước sang tư duy khoa học sẽ có sự khác biệt. Nhưng chính việc “đi bằng hai chân” vừa làm nghệ thuật, vừa nghiên cứu sẽ giúp các công trình sau ngày càng hoàn thiện hơn.

TS Mai Mỹ Duyên cũng nhấn mạnh, những phê bình gay gắt, thậm chí chạm tới tự ái cá nhân, là điều cần thiết để thúc đẩy tác giả vượt qua, hướng đến những công trình có giá trị lâu dài.

Điều quan trọng nhất là phải để lại sản phẩm nghiên cứu, tác phẩm nghệ thuật cho thế hệ kế thừa, đặc biệt sinh viên ngành Kịch hát dân tộc tại Trường ĐH Sân khấu – Điện ảnh TP.HCM.

Tác phẩm Nghệ thuật cải lương Nam Bộ (NXB Sân khấu, 2025) dày hơn 300 trang, với 4 chương: Cơ sở lý luận và lược sử nghệ thuật cải lương Nam Bộ; Nhận diện nghệ thuật cải lương Nam Bộ; Hiện trạng nghệ thuật cải lương Nam Bộ; Nghệ thuật cải lương Nam Bộ trong bối cảnh hiện nay.

Tưởng nhớ 2 năm ngày mất nhà viết kịch Lê Duy Hạnh

Tuyển tập kịch bản Hồn thơ ngọc (NXB Hội Nhà văn, 2025) của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh là ấn phẩm thứ tư trong hệ thống tuyển tập tác phẩm của ông, được gia đình tuyển chọn 8 trong số 55 vở, gồm: Nhớ mùa trăng xưa, Hồn tuồng, Dời đô, Đôi bờ, Cổ tích thời hiện đại, Hương sứ, Hồn thơ ngọc, Nguyệt hạ.

Nhà viết kịch Lê Duy Hạnh (1947-2023) là một trong những tác giả hàng đầu của sân khấu Việt Nam suốt nửa thế kỷ qua. Lê Duy Hạnh đã để lại di sản gần 60 kịch bản với bút pháp giàu sáng tạo, đa dạng đề tài và thể loại, từ lịch sử, hiện đại đến thể nghiệm.

Các tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến: Tâm sự Ngọc Hân, Hoa độc trong vườn, Dốc sương mù, Ký họa người đồng bằng, Miền nhớ, Hồn tuồng, Dời đô, Chiếc áo thiên nga, Vua thánh triều Lê, cùng chùm kịch một diễn viên như Diễn kịch một mình, Hoàng hậu của hai vua, Độc thoại đêm, Hồn thơ ngọc, Trần Nhân Tông…

Ông từng giữ vai trò Tổng thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu TP.HCM, Phó Tổng thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam trong nhiều nhiệm kỳ, góp phần hình thành sân khấu xã hội hóa với Kịch 5B và phát triển Giải Trần Hữu Trang cho sân khấu cải lương. Lê Duy Hạnh được trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật, Huân chương Lao động hạng Nhất cùng nhiều huy chương.

Chia sẻ tại sự kiện, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam Trịnh Thúy Mùi cám ơn các tác giả, gia đình tác giả đã cho ra đời những tuyển tập, công trình chuyên khảo về sân khấu. Một trong những vấn đề bà quan tâm nhất hiện nay là việc lưu giữ và phát triển di sản sân khấu.

NSND Trịnh Thúy Mùi chia sẻ xúc động khi chứng kiến khối lượng tư liệu “ngổn ngang” trong nhà của cố soạn giả Lê Duy Hạnh. Bà cho rằng đây là những giá trị vô giá, nếu không được lưu trữ bài bản thì sẽ mất đi, trở thành nỗi tiếc nuối không chỉ của gia đình mà của cả giới sân khấu.

Bà lấy dẫn chứng, khi tìm kiếm tư liệu tại Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, bà nhận ra “quá năm 1992 là không còn gì”. Không chỉ ở Hội mà nhiều nơi khác cũng rơi vào tình trạng tương tự, bởi chúng ta “chỉ biết sáng tạo rồi để nó qua đi”, thiếu sự quan tâm tới lưu trữ.

Từ thực tế đó, bà ủng hộ ý tưởng xây dựng “bảo tàng online” cho sân khấu Việt Nam, giúp lưu giữ và chia sẻ rộng rãi tư liệu quý. NSND Trịnh Thúy Mùi trân trọng cám ơn đến TS Hoàng Thị Hạnh và gia đình đã làm rất tốt công tác lưu trữ, bảo tồn và phát huy di sản sáng tác của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh.

TS Hoàng Thị Hạnh - vợ nhà viết kịch Lê Duy Hạnh, kể lại trải nghiệm tìm kiếm các kịch bản cũ cách đây chưa đầy 30 năm nhưng ngay cả Thư viện Quốc gia cũng không còn. Điều này càng thôi thúc gia đình thực hiện các tuyển tập để hệ thống hóa, lưu trữ.

Bà cũng nhắc đến nhiều soạn giả nổi tiếng như Viễn Châu, Trần Hữu Trang, Ngọc Linh, Hà Triều – Hoa Phượng… mà kịch bản hiện nay không rõ còn lưu ở đâu.

NSND Trịnh Thúy Mùi cho rằng đạo diễn Lê Nguyên Đạt đã khéo léo kết hợp ra mắt sách và công diễn tác phẩm Hồn thơ ngọc (tác giả Lê Duy Hạnh, đạo diễn Lê Nguyên Đạt). Đây vừa là tri ân soạn giả Lê Duy Hạnh, tạo sự gắn kết giữa lý luận – phê bình và thực tiễn sân khấu.

NSƯT Lê Nguyên Đạt cho biết, việc ra mắt tác phẩm vào thời điểm này, cùng lúc với Tuyển tập kịch bản của nhà viết kịch Lê Duy Hạnh, đối với anh vừa là cái duyên, vừa mang ý nghĩa đặc biệt. Anh bày tỏ sự ngưỡng mộ, kính trọng và thậm chí là “kính sợ” đối với nhà viết kịch Lê Duy Hạnh.

NSƯT Lê Nguyên Đạt cho biết anh đã dựng rất nhiều tác phẩm của thầy Lê Duy Hạnh, anh cũng may mắn có quá trình được trao đổi công việc cùng thầy. NSƯT Lê Nguyên Đạt kể rằng, “mười buổi gặp thì chín buổi bị thầy Hạnh mắng”, nhưng chính những lời nghiêm khắc đó lại giúp anh nhìn lại và điều chỉnh bản thân, để trưởng thành hơn trong nghề.

Tối cùng ngày, tại Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, khán giả được thưởng thức chương trình nghệ thuật tưởng nhớ 2 năm ngày mất của Lê Duy Hạnh, với vở cải lương thể nghiệm Hồn thơ ngọc.

Tác phẩm do Nhà hát Thể nghiệm Thế giới Trẻ (Trường ĐH Sân khấu – Điện ảnh TP.HCM) phối hợp cùng Sân khấu Sen Việt dàn dựng. Vở của đạo diễn Lê Nguyên Đạt; chuyển thể cải lương Lê Hoàng Long; âm nhạc Võ Thanh Liêm; biên đạo Lê Hải; thanh nhạc Trần Quốc Bình.

Các nghệ sĩ tham gia gồm có Bình Tinh, Phương Cẩm Ngọc, Trọng Nhân, Hoài Nhung, Tô Tiểu Long, Bảo Ngọc, Khánh Minh, Lệ Trinh cùng nhiều nghệ sĩ khác…