Nỗ lực thử nghiệm, mang hơi thở mới cho nghệ thuật sân khấu

VHO - Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 mở ra bước ngoặt mới cho đời sống sân khấu khi nhiều đơn vị nghệ thuật trong và ngoài nước nỗ lực thử nghiệm, nhằm mang đến diện mạo mới cho sân khấu đương đại.

Sự bứt phá của các đạo diễn 

Trong ba phương diện then chốt của sân khấu thử nghiệm: kịch bản, đạo diễn, dàn nghệ sĩ; các chuyên gia đánh giá, năm nay ghi nhận nhiều đột phá cả về ý tưởng lẫn thực hiện, thể hiện năng lực sáng tạo và tầm nhìn nghệ thuật của các đơn vị tham gia. 

Trên phương diện kịch bản, nhiều vở diễn đã dấn thân khai thác các vấn đề xã hội nhức nhối, nổi bật là tác phẩm Ảo quan (Nhà hát Kịch Sân khấu Nhỏ 5B) và Chuyện của Nả (Công ty TNHH Giải trí Hero Film).

Hai tác phẩm thẳng thắn phản ánh những nỗi đau giới trẻ đang đối mặt: sức khỏe tinh thần, cô lập trong gia đình, định kiến với cộng đồng LGBTQ+ và xâm hại trẻ vị thành niên từ người thân. Dù hiệu quả thử nghiệm còn cần thời gian đánh giá nhưng ít nhất sân khấu đã dám “chạm” vào những đề tài nóng của xã hội.

Nỗ lực tìm kiếm “ngôn ngữ” mới cho sân khấu Việt

VHO - Diễn ra từ ngày 16-30.11, Liên hoan quốc tế sân khấu thử nghiệm lần thứ VI, năm 2025 quy tụ gần 30 đơn vị nghệ thuật trong và ngoài nước, mang đến nhiều tìm tòi, cách tân táo bạo. Tuy không có ranh giới hay khuôn mẫu cho sự thử nghiệm, nhưng mọi sáng tạo muốn hiệu quả vẫn phải hòa hợp với văn hóa Việt và đáp ứng được thị hiếu khán giả.

Sân khấu năm nay không chỉ thử nghiệm với các đề tài mới, mà ngay cả những tác phẩm dựng lại từ kịch bản kinh điển cũng được chăm chút kỹ lưỡng. Các ê-kíp vừa làm mới nội dung, vừa sáng tạo trong cách thể hiện, nhưng vẫn giữ được “hồn” và tinh thần nguyên tác, khiến khán giả cảm nhận được giá trị vốn có của tác phẩm gốc.

Vở kịch Người đi dép cao su (Nhà hát Kịch Việt Nam) là minh chứng cho cách làm mới cấu trúc kịch bản khéo léo. Kịch bản nguyên tác của Kateb Yacine, dày 304 trang với 1.800 câu thoại và hàng trăm nhân vật. Tuy nhiên, TS. NGƯT Lê Mạnh Hùng đã biên tập lại và trực tiếp đạo diễn, dàn dựng để vở diễn ra trong thời lượng ngắn.

Theo Giám đốc Nhà hát Kịch Việt Nam, NSƯT Kiều Minh Hiếu, vở kịch tuy khai thác bối cảnh lịch sử nhưng không phải là kịch lịch sử, đề cập vấn đề chính trị nhưng không phải kịch chính luận; hư cấu và sáng tạo được cân nhắc kỹ lưỡng nhằm giữ mối liên kết chặt chẽ với hiện thực.

Vở không tuân theo quy ước xung đột truyền thống. Không gian, thời gian, nút thắt mở đều linh hoạt. Lời thoại là văn xuôi, nhưng ngắt nhịp tự do, tạo ra kịch thơ mà không hẳn là thơ.

Và dù kịch bản có hay đến đâu, nếu bàn tay đạo diễn không tinh tế, nhạy cảm và khéo léo, tác phẩm thử nghiệm khó có thể thành công. Theo PGS. TS Nguyễn Thị Minh Thái, nếu phải chỉ ra yếu tố thành công nổi bật nhất, đó chính là sự bứt phá của các đạo diễn, những người đặt nền móng cho diện mạo sân khấu mới, vừa sáng tạo, vừa chuyên nghiệp.

Điển hình, vở Mê Đê (Nhà hát Sân khấu truyền thống Quốc gia Việt Nam) do NSND Lê Chức đạo diễn, giữ 95% nguyên tác cùng tên của thiên tài Euripides, biến đối thoại kịch thành thơ và chuyển thể thành kịch thơ.

Đạo diễn, NSND Lê Chức chia sẻ, từng có 5 năm học tập tại châu Âu và tiếp xúc với sân khấu cổ điển. Trong nguyên tác, Mê Đê bị nhìn nhận là câu chuyện người đàn bà giết hai con, nhưng ê-kíp muốn diễn giải khác: cô buộc phải giết con trong tâm trạng tự biện hộ, vẫn mang niềm kiêu hãnh và ý thức hệ cao hơn. 

Trên sân khấu Việt Nam, để giữ tính ước lệ, hai người con được thể hiện bằng hình nộm rối, lồng ghép múa rối và diễn xuất của nghệ sĩ, tạo hiệu ứng thị giác khi mũi dao xuyên vào hình nộm. Cách thể hiện ước lệ này vừa chân thực, vừa đúng nguyên tác, mở ra cách nhìn mới về Mê Đê.

Đa dạng thể loại, chất lượng vượt trội 

Liên hoan năm nay quy tụ 27 vở diễn, trong đó 19 vở đến từ Việt Nam và 8 vở từ 7 quốc gia khác, tạo nên một bức tranh sân khấu quốc tế đa sắc màu. 

Các đoàn Việt Nam trình diễn loạt thể loại phong phú: từ múa rối, xiếc, nhạc kịch đến kịch nói,… trong khi các đoàn quốc tế giới thiệu những hình thức độc đáo như: độc diễn, kịch hình thể, kịch hát truyền thống, kịch mặt nạ, sân khấu đường phố…

Sự đa dạng về hình thức cùng chất lượng đầu tư công phu đã mang lại mùa liên hoan ấn tượng, ghi dấu sự hài lòng cả ở khán giả lẫn giới chuyên môn.

Lần đầu tham dự liên hoan, Nhà hát Sân khấu truyền thống tỉnh Ninh Bình mang đến vở Các cụ gánh còng lưng, phản ánh bối cảnh đương đại bằng cách đưa mọi giá trị về đúng bản chất.

Vở diễn tạo hai tuyến không gian song hành: thế giới trần và thế giới bên kia. Sự hoán đổi này giúp thông điệp đến với khán giả một cách trực diện, mới mẻ và sâu sắc, mở ra trải nghiệm nghệ thuật khác lạ.

Giám đốc Nhà hát Sân khấu truyền thống tỉnh Ninh Bình Nguyễn Quang Thập, cho biết, việc tham dự sân khấu thử nghiệm diễn ra trong bối cảnh Nhà hát nỗ lực gìn giữ và phát triển cải lương, kịch nói. Nhà hát mong muốn góp tiếng nói để các loại hình nghệ thuật tiếp tục sống động trên sân khấu, vừa là khát vọng nghệ thuật, vừa khẳng định vị thế của Nhà hát. 

Trong quá trình sáng tạo, ê-kíp mạnh dạn đưa nhiều loại hình truyền thống vào vở: lớp chèo, xẩm, hát văn, múa rối… Tất cả được phối hợp thử nghiệm, nhằm khám phá khả năng hòa quyện và tạo nên một ngôn ngữ sân khấu mới.

Không chỉ có những tác phẩm Việt Nam mà các tác phẩm của các nước khác cũng được các chuyên gia đánh giá cao. Tác phẩm Đêm nay là đêm nào (Đoàn kịch Ngư Cổ Trạm Hoá, Sơn Đông, Trung Quốc) gây ấn tượng mạnh nhờ kịch bản chắc tay, diễn viên xuất sắc và sự giao thoa tinh tế giữa truyền thống Trung Quốc, kịch Hy Lạp và tinh thần Shakespeare. 

Đây là lần đầu tiên, khán giả chứng kiến một vở kịch với kỹ thuật biểu diễn phức tạp: diễn viên vừa hát hay, vừa nhào lộn điêu luyện. Họ kết hợp múa, diễn xuất và các kỹ năng đặc trưng của hí khúc một cách mượt mà, chuẩn xác. 

Sự chỉn chu, hài hòa trong xử lý nghệ thuật khiến nhiều nghệ sĩ Việt Nam nể phục, mở ra cách nhìn mới về nghệ thuật sân khấu quốc tế.

Thành công của liên hoan năm nay đến từ sự đóng góp của các đoàn quốc tế và những bứt phá của các đoàn Việt Nam, góp phần làm phong phú và đa dạng đời sống nghệ thuật trong nước.