Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc Chèo

VHO - Ngày 9.8 tại Nhà hát Chèo Việt Nam đã diễn ra Tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc Chèo”.

Tọa đàm do Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát triển Văn hóa dân tộc, Nhà hát Chèo Việt Nam… tổ chức nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ (NGNG.NS) Hoàng Kiều.

Người thắp lửa, truyền cảm hứng cho sân khấu Chèo

NGNG.NS Hoàng Kiều (1925-2005) tên thật là Tạ Khắc Kế, quê ở Hưng Yên, sinh tại Hà Nội. Ông là một nhà quản lý, nhà sư phạm, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc.

Ông có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu sắc cho sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI. 

Có thể khái quát, hoạt động và những đóng góp của NGNG.NS Hoàng Kiều cho sân khấu Chèo thể hiện trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc cho đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ Chèo. 

Trong đó, ba lĩnh vực nổi trội nhất đó là những cống hiến của ông cho âm nhạc Chèo, cho việc nghiên cứu khoa học về Chèo và đào tạo các nghệ sĩ Chèo cho sân khấu chèo hiện đại.

NGND.NS Hoàng Kiều có hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật sân khấu kịch hát truyền thống, trên 30 năm làm công tác giảng dạy và là một trong những người có công đào tạo hầu hết các nhạc công, cán bộ chỉ huy và sáng tác nhạc Chèo. Ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật cùng nhiều huân chương, huy chương cao quý của Đảng và Nhà nước.

Sự nghiệp của NGND.NS Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu Chèo. Từ những giáo trình, công trình nghiên cứu công phu, những vở Chèo mang đậm hồn cốt dân gian đến những giai điệu đầy rung cảm - tất cả đều là kết tinh của một đời lao động nghệ thuật nghiêm túc, đầy tâm huyết.

Không chỉ gìn giữ giá trị truyền thống, NGND.NS Hoàng Kiều đã góp phần làm mới, lan tỏa và nâng tầm nghệ thuật Chèo trong hơi thở đời sống xã hội đương đại. Ông là người thắp lửa, truyền cảm hứng và nâng đỡ biết bao thế hệ kế cận.

Những đóng góp âm thầm nhưng lớn lao của ông sẽ còn được ghi nhớ và trân trọng như một phần không thể thiếu trong dòng chảy phát triển của nghệ thuật chèo nói riêng, văn hóa dân tộc nói chung. 

TS Trần Đình Ngôn khẳng định vai trò của NGND.NS Hoàng Kiều đối với sân khấu Chèo, trong đó có vai trò là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho Chèo.

“Nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong mấy nhạc sĩ đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu Chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách. Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho các vở Chèo cổ được chỉnh lý, cải biên, cũng như một số vở Chèo đề tài mới.

Những sáng tác của các ông trong các vở diễn Súy Vân, Quan Âm Thị Kính đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sĩ thế hệ đàn em đi theo. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những người đầu tiên sáng tác những làn điệu Chèo mới trên cơ sở nguyên tắc cấu trúc của làn điệu Chèo cổ và sự thành công ấy đã mở ra một trào lưu cho các nhạc sĩ viết cho Chèo sau này”- TS Trần Đình Ngôn khẳng định.

Đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực

TS Phạm Trí Thành (Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Sân khấu & Điện ảnh Hà Nội) lại cảm nhận niềm đam mê Chèo của NGND.NS Hoàng Kiều, đặc biệt là vai trò và tâm huyết trong đào tạo những nghệ sĩ mới cho chèo.

Năm 1980, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội được thành lập, NGND Hoàng Kiều được mời về giữ chức Phó Hiệu trưởng và Trưởng khoa Kịch hát dân tộc.

Khoa Kịch hát dân tộc bắt đầu sự nghiệp đào tạo ở bậc đại học. Người chèo lái đầu tiên chính là NGND Hoàng Kiều. Với định hướng đào tạo phù hợp cho sân khấu kịch hát dân tộc trong thời kỳ này và sau này, khoa đã đào tạo ra rất nhiều nghệ sĩ chèo nổi tiếng, tài danh, góp phần đưa sân khấu chèo phát triển rực rỡ.

“Từ những bước đi đầu tiên ấy cho đến ngày hôm nay vẫn được Thày - NGND Hoàng Kiều dìu dắt và định hướng. Các lớp học trò nhất là những nhạc sỹ và lãnh đạo các đơn vị đào tạo, biểu diễn vẫn luôn có thói quen là luôn đến tâm sự, chia sẻ hỏi ý kiến của thày những khi có những vấn đề về chuyên môn cần giải quyết.

Hình ảnh người thày kính yêu với nỗi niềm đau đáu cho một nghệ thuật truyền thống dân tộc, âm nhạc dân tộc luôn là kim chỉ nam cho các công việc của các thế hệ nghệ sỹ sau này” - TS Phạm Trí Thành bày tỏ. 

Các chuyên gia, các nghệ sĩ chèo nhắc nhớ và tiếp tục khẳng định giá trị, vai trò đặt nền móng trong sáng tác âm nhạc trong các vở Chèo của NGND.NS Hoàng Kiều.

NSND Thanh Ngoan (GĐ Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật Biểu diễn Truyền thống Việt Nam) khẳng định, đóng góp của NGND.NS Hoàng Kiều cho sân khấu Chèo là đỉnh cao.

Trong dòng chảy của Chèo hiện đại, có thể nói, ông là một trong những người đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực, đầy sáng tạo mà vẫn giữ được bản sắc truyền thống.

NSND Thanh Ngoan kể, khi còn trẻ, bước chân vào Nhà hát Chèo Việt Nam, lần đầu tiếp cận vở Súy Vân - chị đã lầm tưởng đây là một vở Chèo cổ. Theo chị, sự vận dụng âm nhạc của NGND.NS Hoàng Kiều ở đây đạt đến mức nhuần nhuyễn, hài hòa đến từng chi tiết - khiến cho người xem, người diễn có thể cảm nhận như đang sống trong không gian Chèo truyền thống đích thực.

“Âm nhạc của ông trong vở này không đơn thuần là phần phụ trợ, mà đã trở thành một phần linh hồn của vở diễn - góp phần tạo nên thành công rực rỡ của Súy Vân và khẳng định tài năng sáng tạo ở đỉnh cao.

Sau này, khi có điều kiện nghiên cứu sâu hơn, tôi mới nhận ra Súy Vân chính là kết tinh của một ê-kíp nghệ thuật đỉnh cao thời đó - một cuộc cách mạng thực sự trong nghệ thuật Chèo”- NSND Thanh Ngoan nhấn mạnh.

NSND Thúy Ngần (Nguyên diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam) cũng đã ôn lại những ký ức 40 năm gắn bó với “vai diễn cuộc đời” - Súy Vân.  Súy Vân cũng là một trong những vở diễn sáng đèn nhiều nhất của Nhà hát Chèo Việt Nam.

Chị khẳng định, âm nhạc của vở Súy Vân hay đến mức cứ lần nào trình diễn chỉ cần nghe nhạc vừa vang lên thôi là đã nổi hết gai ốc, chị thuộc tới sắc thái âm nhạc gắn liền với từng động tác.

Có thể nói Thúy Ngần thuộc tới từng nốt nhạc, gắn với từng bước chân cho đến những xung đột kịch tính đầy mâu thuẫn trong nhân vật được âm nhạc đặc tả như thế nào và tất cả như dẫn dắt người diễn viên đi sâu vào nhân vật, nâng đỡ tâm hồn người diễn viên khi hóa thân vào nhân vật.

Nhạc sĩ Giáng Son, "con gái rượu" của NSND.NS Hoàng Kiều cũng đã bày tỏ sự kính trọng, thần tượng người cha tài giỏi của mình. Bên cạnh những câu chuyện kể về một người cha - Hoàng Kiều - trong đời thường với niềm đam mê công việc, đam mê nghiên cứu bất tận, nhạc sĩ Giáng Son có những đánh giá về sự nghiệp của cha với tư cách một nhạc sĩ.

“Tìm hiểu sâu hơn về sự nghiệp của bố Kiều, thực sự Giáng Son càng khâm phục vì bố là bậc thầy trong vấn đề lồng điệu của Chèo nói riêng, nghệ thuật truyền thống Bắc bộ nói chung. Bố là người phối khí cự phách đầu tiên cho dàn nhạc Chèo và những vở diễn truyền thống.

Mà ngày đó còn nhỏ, chưa có tri thức về âm nhạc, mình cứ tưởng là cổ nhưng không, rất rất hiện đại, điều hiện đại đó đã được bố viết từ rất lâu rồi. Thực ra, bố là người đi trước thời đại khi kết hợp âm nhạc dân tộc với những kỹ thuật sáng tác phối khí của âm nhạc cổ điển”- Nhạc sĩ Giáng Son bày tỏ.