Góc nhìn mới mẻ với nghệ thuật hiện đại của Nigeria

VHO - Nigeria là một trung tâm phát triển nghệ thuật châu Phi hiện đại, kết hợp giữa truyền thống và học thuật phương Tây, với các hình thức đa dạng từ hội họa, điêu khắc đến điện ảnh và âm nhạc.

Những đường cong và khối màu với sắc cam, vàng và xanh lam được đóng khung bởi đường viền hình khối trừu tượng. Nhìn kỹ hơn một chút có thể thấy những vòng tròn đồng tâm, đặt trên đỉnh đầu của nhân vật đơn độc đang cúi xuống tác phẩm.

Đây là bức tranh của họa sĩ người Nigeria Uzo Egonu, nằm trong loạt tác phẩm mang tên "Những người không quốc tịch", được thực hiện vào năm 1981. 

Hoạ sĩ Egonu định cư tại Anh vào những năm 1940, nơi ông dành phần lớn sự nghiệp của mình cho đến khi qua đời vào năm 1996 tại London. Là một nghệ sĩ khao khát quê hương, ông Egonu đã tạo ra những bức tranh nói lên cảm giác không quốc tịch và sự phức tạp của việc di cư.

Ở bối cảnh hiện tại, khi nghĩ đến nghệ thuật hiện đại, mọi người có thể nghĩ đến các hoạ sĩ như Pablo Picasso, Georgia O’Keeffe hay Salvador Dalí.

Tuy nhiên, một triển lãm mới đây tại phòng trưng bày Tate Modern ở London cho thấy các nghệ sĩ Nigeria đã đóng góp mạnh mẽ cho phong trào này trong suốt thế kỷ 20.

Egonu là một trong hơn 50 nghệ sĩ trưng bày các tác phẩm nghệ thuật tại triển lãm Chủ nghĩa Hiện đại Nigeria - triển lãm đầu tiên tại bảo tàng tái hiện nghệ thuật hiện đại của đất nước. 

Triển lãm bao gồm hơn 250 tác phẩm được sáng tác từ những năm 1940, thời kỳ thuộc địa Anh, cho đến khi giành độc lập năm 1960 và giai đoạn hậu thuộc địa những năm 1970 và 1980.

“Khi chúng ta thường gắn chủ nghĩa hiện đại với lịch sử nghệ thuật châu Âu, thực tế có rất nhiều bối cảnh mà ngôn ngữ nghệ thuật hiện đại phát triển và tiến hóa”, ông Osei Bonsu, Giám tuyển Nghệ thuật Quốc tế tại Bảo tàng Tate Modern, cho biết.

Nigeria là một trung tâm quan trọng cho sự phát triển của nghệ thuật châu Phi hiện đại, một phần là do ảnh hưởng từ thời thuộc địa với Anh.

Một số nghệ sĩ được giới thiệu trong triển lãm đã được đào tạo tại London hoặc các thành phố châu Âu khác trước khi trở về Nigeria, kết hợp cả kỹ thuật và hình thức châu Âu và bản địa trong tác phẩm.

Khi đất nước giành được độc lập khỏi Anh, các nghệ sĩ đã tranh luận về những hình thức mới của quốc gia, bản sắc và nghệ thuật có thể trông như thế nào.

Và mặc dù một số kỹ thuật, chẳng hạn như uli — một thực hành thiết kế truyền thống bản địa của vùng đất Igbo ở đông nam Nigeria, nơi phụ nữ vẽ trực tiếp lên cơ thể hoặc tạo ra tranh tường — có thể không được coi là nghệ thuật hiện đại vào thời điểm đó, nhưng khi kết hợp các ý tưởng hiện đại như ứng biến và hòa âm thông qua việc sử dụng không gian dương và âm đã tạo nên những tác phẩm tuyệt vời.

Kết hợp kỹ thuật truyền thống của châu Phi với các nguyên tắc nghệ thuật phương Tây

Một nghệ sĩ được coi là người tiên phong cho chủ nghĩa hiện đại Nigeria là nhà điêu khắc và họa sĩ Ben Enwonwu.

"Các tác phẩm của ông là nền tảng văn hóa cho sự trưởng thành của chúng tôi. Hoạ sĩ Enwonwu đã giúp chúng tôi nhìn nhận nghệ thuật như một nghề nghiệp đáng kính. Ông là nghệ sĩ châu Phi đầu tiên đạt được sự công nhận và uy tín toàn cầu", Sylvester Okwunodu Ogbechie, Giáo sư Lịch sử Nghệ thuật và Kiến trúc tại Đại học California, Santa Barbara cho biết. 

Với các tác phẩm đang được trưng bày tại Bảo tàng Tate Modern, ông Ben Enwonwu được coi là người tiên phong của phong trào nghệ thuật hiện đại Nigeria.

Một nghệ sĩ khác hiện  được công nhận rộng rãi hơn là nghệ nhân gốm Ladi Kwali, người có chân dung xuất hiện trên tờ 20 naira Nigeria.

Sinh ra tại vùng Gwari, miền bắc Nigeria, bà Kwali trở thành nữ thực tập sinh đầu tiên tại Trung tâm Đào tạo Gốm sứ ở Abuja vào năm 1954, và được biết đến với việc kết hợp đào tạo gốm sứ hiện đại với những ảnh hưởng truyền thống.

“Tôi rất ấn tượng với cách làm gốm của nghệ nhân gốm Ladi Kwali. Và tôi nghĩ thật thú vị khi bà luôn giữ vững bản sắc riêng và duy trì cách làm việc nhất định”, Helene Love-Allotey, Trưởng khoa và là chuyên gia về Nghệ thuật Châu Phi Hiện đại và Đương đại tại Bonhams, một nhà đấu giá tư nhân ở London, cho biết.

Ông Love-Allotey chỉ ra văn hoá truyền thống của vùng Gwari, chẳng hạn như các kỹ thuật, bao gồm cả kỹ thuật cuộn tay, các họa tiết thằn lằn và cá thường thấy trên bát và bình đựng nước. Đây là những ví dụ về sự pha trộn này trong tác phẩm của Kwali.

Những tác phẩm của nghệ nhân Kwali cũng là tâm điểm của triển lãm hiện tại Body Vessel Clay: Black Women, Ceramics & Contemporary Art đang được trưng bày tại Phòng trưng bày Ford Foundation ở New York.

Đầu năm nay tại Paris, triển lãm mùa hè ở Trung tâm Pompidou, mang tên Paris Noir: Artistic circulations and anti-colonial resistance 1950 — 2000, cũng nhắc đến vai trò, tầm quan trọng và ảnh hưởng của các nghệ sĩ châu Phi trong phong trào Hiện đại.

Bên cạnh sự công nhận của các tổ chức, các nghệ sĩ hiện đại và đương đại châu Phi đang ngày càng được quan tâm về tính thương mại trong những năm gần đây. 

Năm 2023, bà Kwali và các đồng nghiệp nữ tại Trung tâm Đào tạo Gốm sứ Abuja đã đạt doanh số kỷ lục khi tác phẩm của họ được đấu giá tại Bonhams.

Một cuộc đấu giá các tác phẩm hiện đại của Nigeria trong tuần này cũng sẽ giới thiệu các tác phẩm của hai tác giả Enwonwu và Egonu. 

Với nhu cầu ngày càng tăng từ cả các nhà sưu tập tư nhân và công chúng được xây dựng qua nhiều năm nghiên cứu, Giám tuyển Bonsu hy vọng mối quan tâm về nghệ thuật và triển lãm sẽ thúc đẩy khách tham quan đặt câu hỏi và suy ngẫm về di sản văn hóa của Nigeria.

“Chúng ta không phải lúc nào cũng tập trung vào những câu chuyện châu Phi khi nói về lịch sử thế giới. Vì vậy, triển lãm sẽ là cơ hội để suy ngẫm về những đóng góp to lớn mà các nghệ sĩ châu Phi đã dành cho nghệ thuật và lịch sử nghệ thuật, cũng như cho xã hội nói chung”, ông Osei Bonsu, Giám tuyển Nghệ thuật Quốc tế tại Bảo tàng Tate Modern nhận định.