Cơ hội chiêm ngưỡng tác phẩm của Vua Hàm Nghi tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

VHO - Ngày 12.11.2024, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã tổ chức Lễ tiếp nhận tác phẩm hội họa của Vua Hàm Nghi: “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)” và ra mắt cuốn sách ra mắt sách “Hàm Nghi: Hoàng đế lưu vong - Nghệ sĩ ở Alger” của TS. Amandine Dabat. Thứ trưởng Bộ VHTTDL Hoàng Đạo Cương dự buổi lễ tiếp nhận.

Phát biểu tại lễ tiếp nhận, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam Nguyễn Anh Minh cho biết: Tác phẩm “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim" (Algiers) do TS. Amandine Dabat, hậu duệ đời thứ 5 của Vua Hàm Nghi, thay mặt gia đình Vua Hàm Nghi hiến tặng Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam là một món quà vô giá, một nghĩa cử cao đẹp dành cho Bảo tàng. 

Vua Hàm Nghi (1871-1944) là vị vua yêu nước của vương triều Nguyễn. Năm 1885, ông ban Chiếu Cần Vương, kêu gọi nhân dân đứng lên chống Pháp. Năm 1888, ông bị thực dân Pháp bắt và đưa đi lưu đày ở Algiers.  

Trong thời gian bị lưu đày, ông đã được học hội họa và điêu khắc từ những bậc thầy như họa sĩ Marius Reynaud, nhà điêu khắc Léon Fourquet và Auguste Rodin. Ông đã sáng tác nhiều tác phẩm với những tình cảm dành cho quê hương Việt Nam và trưng bày tại các gallery ở Paris (Pháp).

Trước khi tạ thế, ông đã để lại một gia tài nghệ thuật gồm 91 bức tranh và các tác phẩm điêu khắc khác. Nhiều tác phẩm của ông được giới nghệ thuật biết đến qua các cuộc đấu giá và triển lãm tại Pháp. 

Bức tranh sơn dầu “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)” do Vua Hàm Nghi sáng tác năm 1908, thể hiện quang cảnh đồng quê gần nhà ông ở Algiers.

Nhận xét về tranh phong cảnh của vua Hàm Nghi, TS. Lịch sử nghệ thuật Nora Taylor đã viết: “Phong cảnh của Algieria trong tranh của Hàm Nghi được xem là sự kết nối đến nguồn cội với tư cách là một người đang khao khát trở về quê hương.”  

Năm 1926, bức tranh đã được triển lãm tại phòng trưng bày Mantelet-Colette Weil ở Paris, và tháng 11.2024, bức tranh chính thức được gia đình Vua Hàm Nghi lựa chọn để trao tặng Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, với mong muốn công chúng Việt Nam và du khách quốc tế có cơ hội được chiêm ngưỡng tác phẩm nghệ thuật của vị Hoàng đế bị lưu đày, người Nghệ sĩ ở Algiers ngay tại chính quê hương của ông. 

Theo ông Nguyễn Anh Minh, việc tiếp nhận và trưng bày bức tranh có ý nghĩa rất lớn đối với Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam nói riêng và với nền mỹ thuật Việt Nam nói chung. Điều đó thể hiện thái độ trân trọng và ghi nhận nghĩa cử của gia đình vua Hàm Nghi hồi hương tác phẩm hội họa của nhà vua yêu nước, đồng thời tôn vinh những tấm lòng hảo tâm hiến tặng tác phẩm nghệ thuật cho Bảo tàng.

Tác phẩm “Những sườn đồi ở Deli Ibrahim (Algiers)” không chỉ bổ sung, làm giàu thêm cho bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, mà còn là nguồn tư liệu quý giá cho những nhà nghiên cứu lịch sử mỹ thuật cận - hiện đại Việt Nam cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. 

TS. Amandine Dabat, hậu duệ đời thứ 5 của Vua Hàm Nghi chia sẻ: Vua Hàm Nghi đã trở thành họa sĩ, nhà điêu khắc trong suốt thời gian lưu đày tại Alger. Những tác phẩm đầu tiên của ông, từ năm 1889, đã đưa ông trở thành họa sĩ hiện đại đầu tiên của Việt Nam.

Luận án Tiến sĩ mà bà đã dành để nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp của Vua Hàm Nghi, nay đã được dịch và xuất bản bằng tiếng Việt, đã chính thức ghi danh ông vào lịch sử của ngành nghệ thuật Việt Nam. 

TS. Amandine Dabat cho biết: “Ngay sau khi bảo vệ luận án Tiến sĩ của mình, Bảo tàng Cernuschi tại Paris đã liên hệ với tôi để đưa các tác phẩm của Vua Hàm Nghi vào bộ sưu tập của họ.

Bà Anne Fort, người phụ trách bộ sưu tập nghệ thuật Việt Nam tại bảo tàng, đã thông báo rằng Vua Hàm Nghi hiện đã được công nhận là một họa sĩ Việt Nam. 5 tác phẩm của Hàm Nghi, bao gồm 2 bức tranh sơn dầu trên vải, 2 bức tranh phấn và 1 tác phẩm điêu khắc, đã được đưa vào bộ sưu tập của Bảo tàng Cernuschi vào năm 2020”. 

Theo TS. Amandine Dabat, bức tranh này là một trong những tác phẩm quan trọng của Vua Hàm Nghi, là một minh họa tuyệt vời cho những nghiên cứu hội họa của Vua Hàm Nghi. 

“Tôi muốn trao tặng bức tranh này cùng với thời điểm phát hành cuốn sách, được biên soạn từ luận án Tiến sĩ của tôi và đã được dịch sang tiếng Việt.

Cuốn sách này giải thích và làm rõ về cuộc đời nghệ thuật của Vua Hàm Nghi, những ảnh hưởng của ông, sự phát triển phong cách của ông và mối liên hệ của ông với các nghệ sĩ lớn của thời đại… giúp bạn đọc Việt Nam hiểu rõ toàn bộ bối cảnh của tác phẩm của Vua Hàm Nghi và từ đó đánh giá đúng vị trí của bức tranh này trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam…”,  TS. Amandine Dabat bày tỏ. 

TS. Amandine Dabat cũng hy vọng rằng việc trao tặng bức tranh này sẽ mở đường cho việc trao tặng tác phẩm khác của Vua Hàm Nghi, để công chúng Việt Nam có thể hiểu rõ hơn về di sản nghệ thuật của ông.

Phát biểu tại lễ tiếp nhận, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam Lương Xuân Đoàn khẳng định: “Hôm nay chúng tôi được chứng kiến những giây phút hạnh phúc nhất khi lần đầu tiên chạm mắt vào tác phẩm của hoàng đế Hàm Nghi - sự kiện này cũng chưa bao giờ có tại Việt Nam.

Đây là may mắn lớn của mỹ thuật Việt Nam, đặc biệt là trọng trách lớn của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam trong việc bảo quản, lưu giữ tác phẩm sau khi tiếp nhận tác phẩm vô giá của vua Hàm Nghi. 

Theo ông Lương Xuân Đoàn, được nghe TS. Amadine Dabat kể về cuộc đời, sự nghiệp nghệ thuật của Vua Hàm Nghi, chúng ta cũng thấy đây là câu chuyện hết sức đặc biệt, từ một vị hoàng đế đi đày biệt xứ và lưu vong trở thành nghệ sĩ.

Những bức tranh phong cảnh của Vua Hàm Nghi không chỉ thuần túy là phong cảnh trước mặt, mà chính là bức tranh phong cảnh tâm hồn ông, khắc khoải, nhớ thương quê hương, đất nước xứ sở… Điều này khẳng định tâm hồn Việt, văn hóa Việt và mỹ cảm việt chưa bao giờ mất mà khởi đầu, người họa sĩ hiện đại đầu tiên chính là vua Hàm Nghi.