Thách thức an sinh và bài toán ứng phó biến đổi khí hậu

VHO - 26 người chết, hơn 135.000 căn nhà hư hại, hàng chục nghìn héc-ta lúa và hoa màu mất trắng… là những con số thống kê chưa đầy đủ về thiệt hại do bão số 10 gây ra. Không chỉ làm tổn thất kinh tế và đảo lộn đời sống người dân, hậu quả của bão lũ còn đặt ra yêu cầu cấp bách về một chiến lược ứng phó – thích ứng với khí hậu cực đoan bài bản và bền vững hơn.

Thiệt hại nặng nề do bão lũ

Theo báo cáo nhanh của Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng, chống thiên tai (Bộ NN&PTNT), đến ngày 30.9, bão số 10 và mưa lũ kèm sạt lở đã làm 26 người chết, 22 người mất tích, 105 người bị thương. Số liệu về thiệt hại tài sản tăng nhanh khi các địa phương cập nhật: hơn 135.700 nhà hư hỏng, tốc mái, gần 13.800 nhà ngập, 25.547 ha lúa, hoa màu và 8.760 ha thủy sản bị thiệt hại; giao thông ách tắc 1.366 điểm, hơn 5.600 cột điện gãy đổ ở nhiều tỉnh, cho thấy mức độ tàn phá rộng khắp. 

Ảnh hưởng trực tiếp tại các tỉnh chịu tâm bão và hoàn lưu thể hiện rõ: hàng chục nghìn mái nhà bị giật tung, trường học và trạm y tế tốc mái hoặc ngập sâu, nhiều tuyến quốc lộ, tỉnh lộ sạt lở, chia cắt kéo dài. Ở miền núi, nguy cơ lũ quét – sạt lở tăng dồn dập khiến nhiều xã bị cô lập, công tác tiếp tế khó khăn. Báo cáo nhanh cho thấy, hơn 135.700 nhà hư hỏng, tốc mái, gần 13.800 nhà ngập, hàng nghìn hộ dân bị nước lũ bao vây, cô lập.

Về nông nghiệp, các vùng lúa mùa, hoa màu và nuôi trồng thủy sản ven sông – ven biển chịu tác động kép: ngập úng kéo dài và ô nhiễm nguồn nước sau bão, khiến nguy cơ mất trắng tăng cao. Nhiều địa phương báo cáo diện tích thủy sản bị cuốn trôi, lồng bè hư hỏng, kênh mương – trạm bơm thủy lợi hư hại. Ước tính sơ bộ thiệt hại kinh tế đã lên tới khoảng 8.016 tỷ đồng (Hà Tĩnh xấp xỉ 6.000 tỷ, Nghệ An khoảng 1.426 tỷ, Quảng Trị khoảng 550 tỷ, Lào Cai khoảng 40 tỷ) – con số sẽ còn điều chỉnh khi hoàn thành kiểm đếm. 

Tác động dây chuyền xuất hiện nhanh ở các đô thị lớn. Tại Hà Nội, giá rau xanh bắt đầu tăng, từ 20-50% vì nguồn cung bị gián đoạn; tiểu thương dự báo đà tăng ngắn hạn còn tiếp diễn. Bên cạnh đó, dự báo nguồn cung có thể đứt gãy do các loại rau ăn lá bị dập nát, thối rữa do bão, lũ. Khán hiếm nguồn cung có thể chuyển thành “cơn bão giá” trong vài ngày, gây áp lực tức thời lên chi tiêu hộ gia đình thành thị.

Gián đoạn vận tải càng làm đứt mạch cung ứng: đường sắt tạm dừng hàng chục chuyến, phải tổ chức chuyển tải hành khách ở các đoạn sạt lở, ngập nước; nhiều tuyến vẫn chờ khắc phục nền đường và taluy.  Hàng không ghi nhận hàng trăm chuyến bay bị ảnh hưởng trong ngày cao điểm bão, một số sân bay miền Trung phải đóng cửa tạm thời khi bão đổ bộ, kéo theo lịch khai thác điều chỉnh dây chuyền.  Những trục trặc này không chỉ gây bất tiện đi lại, mà còn làm chậm tiến độ đưa hàng cứu trợ và hàng hóa thiết yếu tới khu vực chịu ảnh hưởng.

Sau bão, rủi ro thứ cấp nổi lên: ô nhiễm môi trường do rác, xác động vật; đứt mạch nước sạch; bùng phát bệnh đường tiêu hóa – hô hấp; gián đoạn học tập và khám chữa bệnh ở các xã bị cô lập. Đây là lý do các chỉ đạo của Chính phủ đặt trọng tâm vào khôi phục nhanh dịch vụ công thiết yếu (trường học, trạm y tế, điện – nước) bên cạnh cứu trợ trước mắt cho người dân. 

Bức tranh thiệt hại cho thấy Bualoi không chỉ là sự kiện khí tượng cực đoan trong vài chục giờ, mà là một thách thức toàn diện đối với năng lực ứng phó của xã hội: từ thương vong, hạ tầng, sản xuất, đến giá cả và sinh hoạt thường nhật ở đô thị. Điều này đặt ra yêu cầu nâng “chuẩn chống chịu” cho cả hạ tầng lẫn chuỗi cung ứng – logistics, thay vì chỉ tập trung vào vùng tâm bão.

Khắc phục hậu quả và chỉ đạo khẩn cấp từ Chính phủ

Ngay sau bão, chính quyền các địa phương huy động tối đa lực lượng tại chỗ: Quân đội, Công an, dân quân, đoàn thể cùng người dân dọn dẹp, lợp lại mái nhà, khơi thông giao thông, tiếp tế nước sạch – lương thực cho các điểm còn bị chia cắt; y tế lưu động được điều tới vùng sâu, vùng xa để khám – cấp thuốc – phòng dịch sau lũ. Những biện pháp tức thời này giúp “chốt chặn” rủi ro thứ cấp và nhanh chóng khôi phục nhịp sống tối thiểu.

Ở cấp quốc gia, Thủ tướng liên tiếp ban hành công điện chỉ đạo khẩn cấp. Công điện 178/CĐ-TTg (29.9) yêu cầu các bộ, ngành, địa phương khẩn trương hỗ trợ nhân dân khắc phục hậu quả, nhấn mạnh tinh thần “không để ai thiếu ăn, thiếu mặc, không có chỗ ở”, ưu tiên sửa chữa nhà tốc mái, bố trí nơi ở tạm, và khôi phục điện, nước, trường học, trạm y tế.

Công điện cũng giao nhiệm vụ – mốc thời gian cụ thể: hoàn thành khắc phục cơ sở giáo dục, y tế trước ngày 5.10, báo cáo kết quả và nhu cầu hỗ trợ trước 15h hằng ngày; nếu dự phòng ngân sách địa phương không đủ, báo cáo ngay để Trung ương xử lý theo quy định. 

Khi hoàn lưu bão gây mưa lớn – sạt lở ở miền núi phía Bắc, Thủ tướng ký Công điện 181/CĐ-TTg (30.9), yêu cầu tiếp cận nhanh vùng sạt lở – lũ quét, tổ chức tìm kiếm cứu nạn, di dời dân khỏi vùng nguy hiểm, bảo đảm an toàn hồ đập – đê điều và an toàn tuyệt đối cho lực lượng cứu hộ. Trọng tâm là Cao Bằng, Tuyên Quang, Lào Cai, nơi ghi nhận thiệt hại người và tài sản do mưa lũ dồn dập. 

Các bộ – ngành được “giao việc” rõ ràng: Bộ NN&PTNT hướng dẫn khôi phục sản xuất nông nghiệp, cung ứng giống cây trồng – vật nuôi – vật tư, hóa chất; Bộ Tài chính chuẩn bị nguồn kinh phí khẩn cấp; Bộ Xây dựng kiểm tra an toàn công trình dân sinh – giao thông ở miền núi, trung du, tránh sự cố thứ cấp; Bộ GTVT và Cục Hàng không – Đường sắt khôi phục huyết mạch vận tải, bình ổn luồng hàng thiết yếu. Một số tỉnh như Ninh Bình đã ban hành văn bản yêu cầu triển khai ngay các nhiệm vụ bám sát Công điện 178 để sớm ổn định đời sống người dân. 

Trong mặt trận bình ổn thị trường, bên cạnh giám sát giá tại chợ dân sinh, hệ thống bán lẻ hiện đại đã tăng cường điều chuyển hàng và khuyến mại nhóm hàng thiết yếu nhằm “hạ nhiệt” giá cục bộ, nhất là rau xanh, trái cây, đồ khô – một biện pháp nhằm ngăn hiệu ứng dây chuyền từ đứt gãy cung ứng ngắn hạn. 

Nhìn từ góc độ quản trị rủi ro thiên tai, các công điện lần này không chỉ giải quyết “ngay và luôn” mà còn tạo kỷ luật thực thi bằng mốc hạn, chế độ báo cáo định kỳ trong ngày, và cơ chế xin hỗ trợ vượt thẩm quyền. Đây là những “chốt kiểm soát” quan trọng để rút ngắn thời gian phục hồi, đặc biệt trong bối cảnh mùa mưa lũ còn tiếp diễn và rủi ro khí hậu cực đoan có xu hướng tăng tần suất.

Các chỉ đạo khẩn cấp của Chính phủ là giải pháp cần thiết trước mắt, nhưng để bảo đảm sự ổn định lâu dài, Việt Nam cần một chiến lược thích ứng khí hậu toàn diện hơn. Việc củng cố hạ tầng, tăng cường lưới an sinh, chủ động nguồn lực và nâng cao năng lực cộng đồng sẽ giúp xã hội đứng vững trước những biến động ngày càng khó lường của thiên tai.