Bài 2 - Hành động ngay để giảm tiêu thụ

VHO - Tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng, gây ra những lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng. Vì vậy cần có những quyết sách mạnh mẽ như tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, tăng cường truyền thông thay đổi hành vi đối với đồ uống có đường…

Tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp 4 lần

Việc tiêu thụ đồ uống có đường ở giới trẻ hiện nay khá phổ biến, có thể dễ dàng quan sát ở cổng trường học. Các em học sinh mua đồ ăn sáng thường kèm theo một lon nước ngọt hoặc trà đóng chai.

Tại các nhà hàng ăn nhanh, rạp chiếu phim… nước ngọt được bán hoặc khuyến mại kèm với đồ ăn. Điều này cho thấy sử dụng đồ uống có đường dần trở thành thói quen hằng ngày của giới trẻ.

Trong gia đình, mỗi khi liên hoan, ăn cỗ, đồ uống của trẻ không có gì khác ngoài các loại nước ngọt. Đáng báo động một số trẻ uống nước ngọt hằng ngày thay cho nước lọc…

Theo báo cáo của Bộ Y tế, từ năm 2009 đến 2023, lượng tiêu thụ đồ uống có đường đã tăng gấp 4 lần, với tổng lượng tiêu thụ tăng từ 3,44 tỉ lít năm 2013 lên 6,67 tỉ lít năm 2023, gần gấp đôi trong vòng một thập kỷ. Tính theo bình quân đầu người, mức tiêu thụ đã tăng 350%, từ 18,5 lít/người/năm lên 66,5 lít/người/năm; tương đương khoảng 1,3 lít mỗi người mỗi tuần.

Trong năm 2023, trung bình mỗi người Việt Nam tiêu thụ khoảng 66 lít đồ uống có đường, tương ứng với 18g đường mỗi ngày từ các loại đồ uống này (nếu mỗi lít chứa 100g đường).

Lượng đường này chiếm tới 36% mức khuyến nghị tối đa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) dành cho người trưởng thành (dưới 50g đường/người/ngày), cho thấy nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe do tiêu thụ đường vượt mức.

Thực trạng tiêu thụ đồ uống có đường ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng đặc biệt đáng báo động. Theo Điều tra toàn cầu về sức khỏe học sinh Việt Nam năm 2019, khảo sát trên 7.796 học sinh từ 13 – 17 tuổi tại 20 tỉnh, thành phố, 33,96% học sinh uống nước ngọt có ga ít nhất 1 lần/ngày.

Tại các hộ gia đình, tỉ lệ tiêu thụ đồ uống có đường tăng từ 56,2% năm 2010 lên gần 70% vào năm 2016, cho thấy xu hướng tiêu thụ ngày càng phổ biến.

Bộ Y tế cho biết, dự báo của Euromonitor cho thấy, nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, tiêu thụ đồ uống có đường tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trung bình 6,4% mỗi năm từ 2023 đến 2028. Tương đương mức tăng tổng cộng 36,6% trong 5 năm tới, làm gia tăng nguy cơ các bệnh không lây nhiễm như thừa cân, béo phì và đái tháo đường.

Thực tế cho thấy, việc tiêu thụ giá bán lẻ đồ uống có đường ở Việt Nam hiện đang rất thấp, giá bán lẻ một chai nước ngọt 330ml có giá từ 6.000 – 12.000 đồng/ khiến người tiêu dùng, trẻ em dễ dàng mua được.

Trước thực trạng này, các chuyên gia cho rằng, việc triển khai các biện pháp kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường là cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên.

Một trong những giải pháp hiệu quả được Bộ Y tế đề xuất là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, nhằm kìm hãm xu hướng tiêu thụ quá mức và giảm thiểu lượng đường hấp thụ trong dân số.

Thuế - biện pháp y tế dự phòng, bảo vệ sức khỏe

Theo Ths.Bs Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia WHO tại Việt Nam, để hạn chế tiêu dùng và sử dụng đồ uống có đường, các quốc gia cần áp dụng đồng bộ các biện pháp: áp thuế đối với đồ uống có đường, truyền thông trên diện rộng về tác hại của tiêu dùng thường xuyên đồ uống có đường.

Cùng với đó là hạn chế quảng cáo, chính sách bữa ăn học đường, dán nhãn dinh dưỡng mặt trước, hạn chế quảng cáo đồ uống có đường đặc biệt là với trẻ em… Trong đó thuế là biện pháp có hiệu quả cao và chi phí thấp.

Trên thế giới, hiện nay đã có ít nhất 108 quốc gia áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, 6 nước trong khu vực Đông Nam Á cũng đã áp thuế với mặt hàng này (bao gồm: Thái Lan, Malaysia, Philippines, Brunei, Campuchia và Lào).

Điều này minh chứng việc áp thuế với đồ uống có đường là biện pháp khả thi để giảm tiêu thụ đồ uống có đường với các nước đã phát triển và đang phát triển như Việt Nam.

Tại Việt Nam, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) do Bộ Tài chính soạn thảo đã đưa nước giải khát có đường theo tiêu chuẩn Việt Nam vào danh mục chịu thuế từ 8% - 10%. 

Cụ thể, lộ trình áp dụng được giãn ra tới năm 2027 với mức  8% năm 2027 và 10% từ năm 2028.

Về phía doanh nghiệp, một số ý kiến ủng hộ việc lùi thời gian áp dụng thuế là năm 2027 với lí do là tránh cú sốc, tránh gây tác động tiêu cực tới doanh nghiệp…

Tuy nhiên, các bằng chứng cho thấy, khoản thu ngân sách từ lĩnh vực nước giải khát, đồ uống có đường không thể bù đắp được gánh nặng chi phí y tế cho 15 triệu người dân Việt Nam đang mắc các bệnh không lây nhiễm (béo phì, huyết áp, tim mạch, đái tháo đường, ung thư…) liên quan đến đồ uống có đường gây ra.

Mặt khác, nhiều ý kiến và các đại biểu cho rằng, việc tăng thuế hiện nay là muộn, và cần áp dụng ngay. “Nếu hôm nay chúng ta không hành động ngày mai chúng ta sẽ trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân”, Đại biểu Quốc hội Lê Hoàng Anh (Đoàn Gia Lai) khẳng định.

Ông Nguyễn Tuấn Lâm nhận định, mức thuế 10% giá bán của nhà sản xuất, áp trong 1 năm là rất nhỏ, ít tác động đến thói quen tiêu dùng của người Việt.

“Việt Nam nên xem xét áp dụng lộ tình tăng thuế hàng năm từ 2026 -2029 để thuế đồ uống có đương ở mức 40% giá bán nhà sản xuất - tương đương với 20% giá bán lẻ theo khuyến nghị của WHO vào năm 2030 để bảo vệ sức khỏe cho thế hệ tương lai”, chuyên gia WHO nhấn mạnh.

Bên cạnh việc áp thuế, Việt Nam còn cần thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ: Hạn chế, cấm bán đồ uống có đường tại các máy bán hàng tự động, trong trường học.

Tăng cường các loại đồ uống thay thế lành mạnh hơn như nước ép 100% hoa quả, sữa không đường, nước lọc; Cấm cửa hàng bán đồ ăn nhanh bán đồ uống có đường có hàm lượng đường cao cho trẻ, thay vào đó, hỗ trợ đồ uống lành mạnh; không sử dụng đồ uống có đường trong bữa ăn học đường…

Thay vì lo ngại việc áp thuế ảnh hưởng đến doanh nghiệp, nhiều chuyên gia cho rằng, việc áp thuế không chỉ giúp giảm bớt việc sử dụng các sản phẩm này mà còn thúc đẩy các công ty sản xuất đồ uống tạo ra các sản phẩm lành mạnh hơn cho sức khỏe người tiêu dung.

Và người dân sẽ có xu hướng sử dụng các đồ uống lành mạnh hơn như nước lọc, nước trái cây nguyên chất, nước uống ít đường.