Người Mường bảo tồn nghề đan lát thủ công

VHO - Xưa kia, khi cuộc sống còn hoàn toàn tự cung tự cấp, người Mường đã khéo léo dựa vào thiên nhiên, biến những nguyên liệu từ thiên nhiên thành những vật dụng trong lao động sản xuất và sinh hoạt hàng ngày. Giờ đây, trước lối sống hiện đại, nghề đan lát thủ công đang mai một dần.

Với người Mường, mỗi chiếc rổ, cái nia, hay mâm đan không chỉ là vật dụng đơn thuần, mà còn là một mảnh hồn xứ Mường được tạo nên từ đôi tay cần mẫn và kho tàng tri thức dân gian truyền đời.

Nhìn vào các vật dụng đan lát cổ truyền từ tre, nứa, vầu, mây…, tất cả đều là vật liệu sẵn có, mộc mạc nhưng lại bền bỉ, dẻo dai, có thể thấy rõ triết lý sống nương tựa vào tự nhiên của người Mường. Những sản phẩm được tạo ra không hề cầu kỳ, nhưng lại đạt đến chuẩn mực về sự đơn giản, tiện dụng và bền chắc.

Từ chiếc rương đựng đồ có khả năng giữ gìn vật quý đến chiếc nong, nia, giỏ, hom…, mỗi món đồ đều mang tính thiết thực cao và gắn liền với đời sống.

Thậm chí, nhiều sản phẩm đòi hỏi tay nghề lão luyện, minh chứng cho một kỹ nghệ thủ công đã được tôi luyện qua bao thế hệ.

Thế nhưng, ngày nay, những vật dụng bằng nhựa, kim loại với ưu điểm gọn nhẹ, mẫu mã bóng bẩy và sự tiện lợi tuyệt đối đã tràn ngập, len lỏi vào từng ngõ ngách, từng căn nhà sàn. Thật dễ dàng bắt gặp những chiếc rổ nhựa thay thế rổ mây, hộp inox thay thế hộp đựng xôi đan thủ công.

Nghề đan lát Mường vốn chỉ là thủ công mang tính thời vụ, được người dân làm vào lúc nông nhàn, tranh thủ lúc rỗi rãi để thay thế đồ vật đã cũ, hỏng.

Nhưng giờ đây, khi so sánh giữa công sức, thời gian bỏ ra để tìm kiếm, chọn lọc nguyên liệu với chi phí thấp và sự tiện dụng của đồ công nghiệp, rõ ràng đồ hiện đại đã "đánh bại" những sản phẩm đan lát thủ công.

Chính vì thế, lực lượng kế thừa của nghề đan lát thủ công đang trở nên mỏng manh. Những người còn biết "chẻ lạt" không còn nhiều nữa.

Đáng buồn hơn, giới trẻ gần như không còn biết đan lát, không còn mặn mà với nghề này. Nghề thủ công mà nhiều thế hệ đã gìn giữ, tạo nên nét riêng của dân tộc Mường, nay đang đứng trước nguy cơ thất truyền.

Mỗi sản phẩm đan lát bị loại bỏ, mỗi chiếc rổ cũ bị bỏ quên trong góc nhà, dường như là một tiếng thở dài hoài cổ, tiếc nuối cho một vẻ đẹp tinh xảo, bền bỉ đã bị cuốn bởi dòng chảy của tiện nghi vật chất hiện đại.

Việc mai một nghề đan lát là một “vết thương” đối với kho tàng giá trị văn hóa Mường. Nó lấy đi nét đặc trưng, một di sản được tạo ra từ tình yêu và sự tôn trọng dành cho thiên nhiên.

Bảo tồn nghề đan lát không chỉ là để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế mà còn là gìn giữ một phần ký ức, một phần bản sắc Mường.

Bởi lẽ, nghề đan lát không chỉ tạo ra sản phẩm vật chất, mà còn tạo nên sắc thái văn hóa riêng biệt của người dân tộc Mường.

Chính vì thế, tại Ngày hội văn hóa dân tộc Mường lần thứ II diễn ra tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đoài Phương, Hà Nội), đồng bào dân tộc Mường đến từ nhiều địa phương như Hà Nội, Phú Thọ, Sơn La, Lào Cai, Thanh Hóa đã trình diễn nghề đan lát thủ công.

Người dân, du khách trong và ngoài nước, đặc biệt là giới trẻ đã thích thú trước kỹ năng đan lát cùng các sản phẩm thủ công của các nghệ nhân người Mường tại Ngày hội.

Những hoạt động này nhằm góp phần bảo tồn và phát triển nghề truyền thống của đồng bào Mường, là một lời nhắc nhớ các thế hệ trẻ nhớ tới cội nguồn, hiểu biết về văn hóa, di sản cha ông đã tạo dựng và trao truyền lại.

Đây là một trong các "chìa khóa" để giữ lại những nét đặc trưng riêng có của đồng bào dân tộc thiểu số giữa lòng cuộc sống hiện đại.