Lửa văn hóa thắp sáng từ bản nhỏ

VHO - Giữa núi rừng Quan Hóa, không tiếng micro, không ánh đèn sân khấu chuyên nghiệp, nhưng từng nhịp trống, nhịp chiêng, từng điệu xòe, lời hát ru... vẫn ngày ngày cất lên trong mái nhà sàn ấm lửa. Những đội văn nghệ quần chúng, những CLB liên thế hệ đang lặng lẽ thắp sáng niềm đam mê, kết nối cộng đồng và giữ hồn dân tộc giữa đời sống hiện đại.

 Giữ hồn bản Thái qua điệu múa, lời ca

Buổi chiều muộn ở bản Bút, xã Nam Xuân (Quan Hóa, Thanh Hóa), tiếng trống chiêng ngân vang hòa cùng nhịp sạp rộn ràng vang vọng khắp núi rừng. Dưới mái nhà sàn truyền thống, hơn 20 người đủ mọi lứa tuổi đang say sưa tập luyện các điệu múa, bài hát dân tộc Thái.

“Bài Khăm xỉ nọi này ngày xưa các bà, các mẹ hay hát ru con. Giờ chúng tôi dạy lại cho lớp trẻ, để cái hồn của bản Thái không bị quên lãng”, một thành viên của CLB liên thế hệ bản Bút vừa nói vừa chỉnh tay áo cho một em nhỏ đang tập múa.

Thành lập từ năm 2013 với chỉ hơn chục người cao tuổi, đến nay CLB đã có hơn 50 thành viên, trải rộng từ thiếu nhi đến người già. Dẫu mỗi người một công việc, mỗi người một cuộc sống riêng, nhưng họ đều gặp nhau ở một điểm: Tình yêu văn hóa truyền thống. “CLB giúp em biết múa, biết hát, dạy em cách yêu quê hương mình”, Hà Thị Yến (16 tuổi) nói với ánh mắt rạng rỡ.

Những buổi tập luyện đều đặn 2-3 buổi mỗi tuần đã trở thành thói quen của cả bản. Người lớn nhường nhà sàn làm nơi sinh hoạt, thanh niên chủ động vận động thiếu nhi tham gia, các già làng, trưởng bản động viên, truyền lửa qua những điệu múa cổ, câu hát xưa. Đặc biệt, mỗi dịp lễ hội, ngày kỷ niệm của xã hay huyện, CLB đều là “nòng cốt” trong biểu diễn, góp phần tạo nên sắc màu tươi mới cho đời sống văn hóa địa phương.

Ông Hà Công Chức, Trưởng bản Bút chia sẻ: “Chúng tôi tổ chức CLB để phục vụ sinh hoạt nội bộ, hướng tới phục vụ du lịch cộng đồng. Du khách đến bản thường rất thích xem văn nghệ dân tộc, tham gia múa sạp, nghe hát Thái… Đây là cơ hội để vừa bảo tồn văn hóa, vừa phát triển kinh tế”.

Quả thực, trong vài năm trở lại đây, nhờ định hướng phát triển du lịch gắn với văn hóa truyền thống, bản Bút đã thu hút nhiều đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm. CLB liên thế hệ không chỉ biểu diễn các tiết mục múa xòe, múa sạp, hát dân ca mà còn hướng dẫn du khách hòa mình vào các trò chơi, tạo nên sức hút riêng biệt của miền sơn cước.

Nền tảng bền vững của văn hóa vùng cao

Không chỉ riêng bản Bút, khắp các bản làng, khu phố ở huyện Quan Hóa hiện có tới 157 CLB, đội văn nghệ đang hoạt động sôi nổi. Từ lòng hồ Hồi Xuân đến vùng cao Phú Lệ, từ xã biên giới Phú Nghiêm đến thung lũng Nam Xuân… đâu đâu cũng có những “hạt nhân văn hóa” miệt mài góp phần tạo nên phong trào văn nghệ quần chúng đầy sức sống.

Phong trào đã vượt ra khỏi khuôn khổ phong trào tự phát, trở thành dòng chảy văn hóa thấm sâu vào đời sống thường nhật. Nó làm sống dậy ký ức cộng đồng, nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc và khơi dậy tinh thần tự lực, tự cường của đồng bào miền núi.

Chính sự gắn bó này tạo nên sức sống bền vững cho các CLB, nơi người trẻ học hỏi cha ông, người già được sống lại năm tháng cống hiến, mỗi bài hát, điệu múa đều chất chứa tình yêu quê hương, bản làng.

Tại xã Phú Thanh, đội văn nghệ bản Làng Mới là một điển hình tiêu biểu. Không chỉ “ghi điểm” ở hội thi cấp huyện, đội còn nhiều lần đạt giải cao ở sân chơi cấp tỉnh. “Chúng tôi có người biên đạo múa, có người viết lời mới cho làn điệu cổ, còn các bác cao tuổi làm cố vấn nghệ thuật. Đây là một sân khấu không chuyên nhưng luôn chuyên tâm và đầy đam mê”, lãnh đạo UBND xã Phú Thanh tự hào nói.

Nói về định hướng phát triển phong trào, ông Lê Hữu Quyết, Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Quan Hóa cho biết: “Các CLB, đội văn nghệ chính là đòn bẩy quan trọng để phát triển văn hóa cộng đồng. Từ phong trào này, người dân gắn bó hơn trong sinh hoạt và chủ động hơn trong phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương.

Qua các kỳ hội diễn, chất lượng nghệ thuật của các CLB đã được nâng lên rõ rệt. Bên cạnh nguồn lực xã hội hóa, huyện còn trích ngân sách hằng năm để hỗ trợ hoạt động. Cách “Nhà nước và nhân dân cùng làm” đã phát huy hiệu quả, tạo sự lan tỏa và đồng thuận trong cộng đồng”.

Ở vùng miền núi còn nhiều khó khăn, phong trào văn nghệ quần chúng không chỉ là hình thức giải trí, mà đã trở thành cầu nối tinh thần, gắn kết cộng đồng; là sợi dây truyền cảm hứng văn hóa và là làn gió lành thổi vào đời sống.

Ông Hà Công Chức, Trưởng bản Bút, xúc động chia sẻ: “Trước đây, lên nương về là ai về nhà nấy. Giờ có CLB, mỗi buổi chiều bà con lại tụ tập vui vẻ, người đánh trống, người chỉnh chiêng, trẻ tập múa, già dạy hát. Bản làng vì thế mà ấm áp hẳn lên”. Thành quả ấy hiện diện trên giấy khen, cúp lưu niệm ở các hội thi và hiện rõ trên gương mặt rạng rỡ, tự hào của mỗi người dân khi được sống trong cộng đồng đoàn kết, đậm đà bản sắc.

Giữa tiến trình hiện đại hóa, hội nhập, nhiều giá trị truyền thống đang dần bị mai một. Tuy nhiên, nhờ phong trào văn nghệ quần chúng, tinh hoa văn hóa dân tộc vẫn được gìn giữ, truyền tiếp.

Những làn điệu cổ được thổi hồn mới, điệu múa xưa được dàn dựng công phu hơn, trang phục biểu diễn cũng được thiết kế sáng tạo mà vẫn giữ vẹn hồn cốt bản địa. Đó là minh chứng cho sự phát triển bền vững của một vùng đất biết khơi nguồn từ văn hóa.

Với tầm nhìn dài hạn, Quan Hóa xác định xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là nhiệm vụ lâu dài. Mỗi bản làng, khu dân cư đều được khuyến khích hình thành, duy trì các mô hình CLB, tổ chức giao lưu theo cụm, nâng cao chất lượng biểu diễn và mở rộng không gian truyền dạy.

Cùng với đó, huyện tăng cường bồi dưỡng đội ngũ hạt nhân văn hóa tại chỗ, những người am hiểu phong tục, có uy tín để làm cầu nối giữa truyền thống và thế hệ trẻ.

Trong tiếng trống rộn ràng, tiếng hát ngân vang khắp nương rẫy, bản làng, người ta không chỉ nghe được âm sắc của nghệ thuật dân gian, mà còn cảm nhận rõ âm hưởng một cuộc sống đang đổi thay từng ngày, năng động hơn, đoàn kết hơn, đậm đà bản sắc hơn.

Đó là hành trình mà văn nghệ quần chúng ở Quan Hóa đang âm thầm đi tới, bền bỉ, sâu sắc như chính nhịp sống của đại ngàn.