Lời tri ân đất trời, sợi dây kết nối cộng đồng

VHO - Lễ mừng lúa mới của người Gia Rai ở Tây Nguyên không chỉ là mừng hạt lúa về kho mà còn là lời tri ân trời đất, là sợi dây kết nối cộng đồng và là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Tây Nguyên, nơi mà mỗi mùa lúa mới là một mùa của đoàn kết, của ấm no và hy vọng.

Tây Nguyên là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống vô cùng độc đáo. Đối với bà con Gia Rai ở tỉnh Gia Lai, thời điểm cuối năm, khi những hạt lúa vàng được thu hoạch về và chất đầy trong kho cũng là thời điểm bà con phấn khởi, thực hiện nghi lễ quan trọng nhất trong năm, đó là lễ mừng lúa mới (hay còn gọi là lễ ăn cơm mới). 

Lời tri ân đất trời

 Theo quan niệm của người Gia Rai, lễ cúng trước là tạ ơn, thể hiện lòng biết ơn trời đất đã cho bà con mùa lúa no đủ, sau là sự quây quần, sum tụ của các gia đình, thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng. Lễ mừng lúa mới của người Gia Rai thường được tổ chức từ tháng 10 đến tháng 12 dương lịch hằng năm, lễ được tổ chức tại khoảng không gian rộng lớn trước nhà rông.

Sau khi có sự thống nhất giữa các dòng họ và già làng, bà con tập trung từ sáng sớm tại nhà rông, mỗi người một tay chuẩn bị lễ vật. Cây nêu được dựng lên ở trung tâm. Trên mâm cúng, không thể thiếu những thức quà truyền thống, mộc mạc như cơm lam dẻo, thịt nướng, cùng bó lúa mới, ché rượu cần. Đôi khi, một con heo hoặc gà trống cũng được chọn làm vật hiến tế, dâng lên Yàng. Sau những chuẩn bị chu đáo, giây phút thiêng liêng nhất cũng đã đến. Già làng, người đại diện cho cả buôn làng sẽ đứng ra khấn vái.

Tùy từng nơi mà các già làng sẽ thực hiện các lời khấn vái thần linh khác nhau. Già làng Kpuih Ôh, làng Ghè, xã Ia Dơk, tỉnh Gia Lai khấn: “Ô Yàng, hôm nay tôi mang heo to, gà to đến đây, kính mời các Yàng về đây thụ lễ, xin bảo vệ và ban bình an cho bà con dân làng, cầu cho tai qua nạn khỏi, làm ăn phát đạt. Hỡi thần nhà rông, thần núi, thần nước, kính cầu các thần về chứng và thụ lễ heo to gà to và ban bình an, ban sự ấm no cho bà con”.

Lời khấn đã xong, rượu ghè đã đầy, già làng thông báo với Yàng về những thành quả bà con làm được trong năm qua, đồng thời tha thiết cầu mong mưa thuận gió hòa, để vụ mùa năm sau tiếp tục bội thu, đời sống ngày càng sung túc.

Là sợi dây kết nối cộng đồng

 Sau phần lễ, nam thanh nữ tú trong làng diễn tấu bài chiêng, các điệu múa xoang nhịp nhàng, tiếng cười hòa cùng tiếng trống ngân dài. Trong dòng người say sưa ấy, chị Rah Lan H’ Tiết, một phụ nữ Gia Rai trẻ ở xã Ia Dơk vừa khéo léo gói những ống cơm lam chín dẻo, vừa tươi cười chia sẻ: “Đây là lần đầu tiên tham gia lễ mừng lúa mới của người Gia Rai, tôi thấy rất vui vì được biết thêm về nét đẹp văn hóa độc đáo của dân tộc mình. Qua lễ hội, thấy mọi người thắt chặt hơn tinh thần đoàn kết của dân tộc mình”.

 Còn em Siu Điệp, người cùng làng cũng cảm thấy tự hào khi được góp sức vào lễ hội: “Chúng em rất vui khi được tham gia múa xoang tại lễ hội, được giao lưu với mọi người và để hiểu thêm về văn hóa của dân tộc mình”. Thực tế, do dòng chảy từ nhịp sống hiện đại, nhiều nơi đã không còn tổ chức lễ mừng lúa mới đầy đủ như trước. Một phần vì lớp trẻ rời làng đi học, đi làm xa. Phần khác là ngày nay, do sự thay đổi trong canh tác, bà con chuyển sang trồng lúa nước hai, ba vụ nên số lượng gia đình tổ chức lễ mừng lúa rẫy không còn nhiều như trước, nhưng ý nghĩa của nó vẫn còn nguyên vẹn.

Chia sẻ về cách giữ nét truyền thống lễ mừng lúa mới của người Gia Rai, ông Ksor Thất, xã Ia Tul tỉnh Gia Lai tâm sự: “Mừng lúa mới, tất cả các hộ gia đình đều thực hiện, từ khi cúng tại rẫy, đưa hồn lúa về kho, cúng mở cửa kho, cúng tại nhà ăn mừng lúa mới đều mời bà con tới dự và vui chơi cho tới tận thâu đêm. Đó là nguyên thủy lễ cúng từ ngày xưa, cho đến bây giờ vẫn còn nhưng không nhiều lắm, chỉ có những gia đình trồng lúa sáu tháng (lúa rẫy) thì họ vẫn thực hiện nghi lễ này. Bởi thực tế hiện nay, bà con hầu hết đã chuyển sang trồng lúa nước, một năm có thể hai đến ba vụ, nên lúa rẫy chỉ còn một số ít hộ trồng”.

Phục dựng lễ mừng lúa mới thu hút du khách

VHO - Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San phối hợp với UBND huyện Chư Sê vừa tổ chức phục dựng lễ mừng lúa mới của đồng bào Jrai ở làng Greo Pết (xã Dun, huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai).

Theo ông Ksor Thất, lễ mừng lúa mới thể hiện tinh thần cộng đồng rất cao. Ngày xưa, hầu hết mọi nhà đều tổ chức lễ này một cách đầy đủ. Từ khi cúng lúa ở rẫy, đón hồn lúa về kho, cúng mở cửa kho, đến cúng ăn mừng tại nhà, bà con đều mời nhau đến dự và chung vui thâu đêm. Ngày xưa và bây giờ, người Gia Rai vẫn suy nghĩ rằng đều có thần cho nên phải lưu giữ và bảo tồn nét đẹp truyền thống của lễ mừng lúa mới.

Lễ mừng lúa mới của người Gia Rai đã có từ lâu đời, đó không chỉ là một nghi thức tạ ơn thần linh đã mang đến cho dân làng mùa màng bội thu, mà còn là dịp để mọi người cùng nhau hưởng thành quả lao động sau một năm vất vả.

Già làng Siu Yon, làng Ó, xã Ia Pia, tỉnh Gia Lai khẳng định: “Đây là sợi dây kết nối cộng đồng, nơi kinh nghiệm làm ăn được chia sẻ và cuộc sống mới được vun đắp”.

Già Yon còn cho biết thêm, nghi lễ này rất quan trọng với người Gia Rai. Bà con ai cũng vui, mừng vì thành quả lao động mình có được. Khi thực hiện nghi lễ, làng có cả đội cồng chiêng biểu diễn, đây cũng là dịp để lớp trẻ hiểu thêm về văn hóa truyền thống, cùng nhau gìn giữ, phát huy. Tại lễ hội, bà con không thiếu được cồng chiêng, đánh trống múa xoang cùng nhau giữ gìn nét đẹp văn hóa.