Chuyển từ tư duy quản lý sang kiến tạo giá trị

VHO - Trong bối cảnh không gian mạng đã trở thành một phần cấu trúc của đời sống xã hội, văn hóa không còn giới hạn trong các thiết chế truyền thống mà hiện diện thường trực trên các nền tảng số, mạng xã hội, hệ sinh thái nội dung xuyên biên giới.

Không gian mạng - “mặt trận” mới của văn hóa

Tham luận của ông Lê Quang Tự Do, Cục trưởng Cục Phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2025, nhiệm kỳ 2021-2025 và triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2026 của Bộ VHTTDL đặt ra một vấn đề cốt lõi.

Đó là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian mạng không phải là phản ứng tình thế, mà là một chiến lược dài hạn, gắn với vai trò kiến tạo của Nhà nước, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp nền tảng và năng lực tự thân của cộng đồng người dùng.

Theo ông Lê Quang Tự Do, không gian mạng hiện nay vừa là môi trường sáng tạo, lan tỏa các giá trị tích cực, vừa tiềm ẩn nguy cơ xói mòn chuẩn mực văn hóa, đạo đức xã hội nếu thiếu định hướng và cơ chế quản lý phù hợp.

Các hành vi lệch chuẩn, tin giả, nội dung độc hại, bạo lực ngôn từ hay thao túng cảm xúc cộng đồng diễn ra với tốc độ nhanh, phạm vi rộng và khả năng lan truyền lớn, tạo sức ép trực tiếp lên hệ giá trị văn hóa và trật tự xã hội.

Nhận diện này cho thấy một chuyển dịch quan trọng trong tư duy quản lý: không gian mạng không đơn thuần là lĩnh vực kỹ thuật, mà là không gian văn hóa - xã hội đặc thù, đòi hỏi cách tiếp cận tổng thể, liên ngành và đặt con người ở vị trí trung tâm.

Một trong những luận điểm then chốt của tham luận là yêu cầu chuyển trọng tâm từ kiểm soát, xử lý vi phạm sang xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, an toàn, nhân văn.

Cách tiếp cận này nhấn mạnh vai trò chủ động của cơ quan quản lý nhà nước trong việc kiến tạo “khung giá trị” cho không gian mạng, thông qua hệ thống pháp luật, chính sách và các chuẩn mực ứng xử.

Ông Lê Quang Tự Do cho rằng, pháp luật cần theo kịp sự phát triển nhanh của công nghệ và mô hình truyền thông mới, đồng thời bảo đảm hài hòa giữa quyền tự do sáng tạo, quyền tiếp cận thông tin của người dân với yêu cầu bảo vệ lợi ích quốc gia, gìn giữ thuần phong mỹ tục.

Việc hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động cung cấp, phân phối và sử dụng nội dung số được xem là nền tảng để thiết lập trật tự văn hóa trên môi trường mạng.

Nuôi dưỡng “sức đề kháng văn hóa” cho xã hội số

Tham luận khẳng định rõ vai trò dẫn dắt của Nhà nước trong điều phối các chủ thể tham gia không gian mạng.

Cơ quan quản lý nhà nước không đứng ngoài cuộc, cũng không can thiệp hành chính đơn thuần, mà giữ vai trò “nhạc trưởng”, định hướng, kết nối và tạo cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp công nghệ và cộng đồng xã hội.

Một điểm nhấn đáng chú ý là yêu cầu tăng cường trách nhiệm của các nền tảng xuyên biên giới trong việc tuân thủ pháp luật Việt Nam, tôn trọng các giá trị văn hóa, chuẩn mực xã hội của quốc gia sở tại.

Theo ông Lê Quang Tự Do, việc yêu cầu các nền tảng chủ động gỡ bỏ nội dung vi phạm, minh bạch thuật toán phân phối nội dung và phối hợp với cơ quan chức năng không chỉ là vấn đề pháp lý, mà còn là cam kết đạo đức đối với cộng đồng người dùng.

Bên cạnh công cụ quản lý, tham luận đặc biệt nhấn mạnh vai trò của giáo dục và truyền thông trong việc hình thành “sức đề kháng văn hóa” cho người dân, nhất là giới trẻ.

Một môi trường văn hóa lành mạnh không thể được tạo dựng chỉ bằng mệnh lệnh hành chính, mà cần được nuôi dưỡng từ nhận thức, kỹ năng và thái độ ứng xử của mỗi cá nhân trên không gian mạng.

Theo đó, giáo dục văn hóa số, kỹ năng số, năng lực tiếp nhận và phản biện thông tin cần được tích hợp vào hệ thống giáo dục và các chương trình truyền thông cộng đồng.

Khi người dùng có khả năng phân biệt đúng - sai, tích cực - tiêu cực, có ý thức trách nhiệm với phát ngôn và hành vi trực tuyến, không gian mạng sẽ tự điều chỉnh theo hướng lành mạnh và bền vững hơn.

Lan tỏa giá trị tích cực - trụ cột của chiến lược dài hạn

Tham luận của ông Lê Quang Tự Do cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc khuyến khích, tôn vinh và lan tỏa các giá trị tích cực trên không gian mạng. Nội dung tốt, nhân văn, giàu bản sắc văn hóa dân tộc cần được hỗ trợ về cơ chế, nguồn lực và truyền thông để tạo “dòng chảy chủ lưu”, góp phần định hình thị hiếu và chuẩn mực xã hội.

Ở góc độ này, vai trò của báo chí, các cơ quan văn hóa, nghệ sĩ, nhà sáng tạo nội dung được đặt trong mối quan hệ đồng hành với cơ quan quản lý nhà nước. Khi nội dung tích cực được sản xuất chuyên nghiệp, tiếp cận đúng đối tượng và có sức lan tỏa, không gian mạng sẽ trở thành kênh phát huy sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam.

Từ tham luận của ông Lê Quang Tự Do, có thể thấy xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian mạng là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên định về tầm nhìn và linh hoạt trong phương thức thực hiện.

Nhà nước giữ vai trò kiến tạo, định hướng và bảo đảm trật tự; doanh nghiệp nền tảng chia sẻ trách nhiệm xã hội; cộng đồng người dùng là chủ thể thực hành và lan tỏa giá trị.

Trong dòng chảy chuyển đổi số mạnh mẽ, khi không gian mạng ngày càng gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa - xã hội, việc xây dựng một môi trường văn hóa số lành mạnh trở thành điều kiện căn bản để phát triển con người Việt Nam toàn diện, bền vững trong kỷ nguyên số.